Ο Χρήστος Χωμενίδης είναι ένας από τους πιο αξιόλογους σύγχρονους συγγραφείς. Τα βιβλία του, από το "Σοφό παιδί" του 1993 ως και τη "Νίκη" του 2014, απολαύουν της εκτίμησης των αναγνωστών, που φαίνεται πως εμπιστεύονται τη συγγραφική του θεώρηση των πραγμάτων αλλά και την αφηγηματική του δεινότητα.
Το τελευταίο του βιβλίο, η "Νίκη" του, είναι ένα μυθιστόρημα που μαγνητίζει. Με την αλήθεια της ιστορίας μιας γυναίκας που γεννήθηκε στη μάχη και μεγάλωσε μαχόμενη. Είναι η Νίκη, η καλλιτεχνική αντανάκλαση της ίδιας της μητέρας του συγγραφέα. Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου στα Χανιά σήμερα (στο βιβλιοπωλείο "Μικρό Καράβι", Δασκαλογιάννη 59, Σπλάντζια), μιλήσαμε μαζί του. Για λογοτεχνία, ιστορία, πολιτική...
Συνέντευξη στη Μαίρη Καριωτάκη
Η "Νίκη" δεν είναι ένα απλό τυχαίο πρόσωπο για σας. Μια πρωταγωνίστρια που δημιουργήθηκε για να εξυπηρετήσει "συγγραφικές ανάγκες". Είναι ένα πρόσωπο υπαρκτό. Η μητέρα σας. Τι σας έκανε να ξεδιπλώσετε τη ζωή της στα μάτια των αναγνωστών;
«Η Νίκη του ομώνυμου μυθιστορήματός μου ασφαλώς και είναι φανταστικό πρόσωπο. Βασίζεται βεβαίως στη μητέρα μου. Αποτελεί την καλλιτεχνική της αντανάκλαση. Θα ήταν τελείως εσφαλμένο -έως και άδικο- να διαβάσει κανείς το βιβλίο ως ένα ντοκουμέντο, μια καταγραφή των γεγονότων που σημάδεψαν τη ζωή της Νίκης Νεφελούδη και των κοντινών της ανθρώπων. Αντιμετωπίζοντας ένα μυθιστόρημα σαν μαρτυρία, ο αναγνώστης στερείται σημαντικό μέρος της αναγνωστικής απόλαυσης».
Αλήθεια, πόση είναι η "ιστορία" και πόση είναι η μυθοπλασία στη "Νίκη";
«Όπως ρητά διευκρινίζω, γράφοντας τη "Νίκη" έμεινα πιστός στο πνεύμα και όχι στο γράμμα της Ιστορίας. Εμπνεύστηκα μεν από αληθινά πρόσωπα και γεγονότα, πλην τα επεξεργάστηκα καλλιτεχνικά, μεταπλάθοντάς τα».
Πόσο εύκολο είναι κανείς να κρατήσει τις αποστάσεις του από τις καταστάσεις που ένα πρόσωπο τόσο αγαπημένο όσο η μάνα βιώνει και να παραθέσει γεγονότα, σχεδόν δικαιολογώντας τους διώκτες της;
«Δε θεωρώ ότι κράτησα αποστάσεις. Ήρθα, αντιθέτως, όσο πιο κοντά μπορούσα στον καθέναν από τους ήρωές μου. Ο συγγραφέας οφείλει γράφοντας να αναζητά το δίκαιο του καθένα, είτε για διώκτη πρόκειται, είτε για διωκώμενο. Ακούστε: Εάν ήθελα να ηρωοποιήσω απλώς τη μάνα ή τον πατέρα μου ή οποιανδήποτε άλλον, δε θα έγραφα μυθιστόρημα. Θα έστηνα ένα επιτύμβιο μνημείο. Πράγμα που - είμαι σίγουρος - δε θα άρεσε καθόλου σε κανέναν από τους αγαπημένους μου νεκρούς».
Το βιβλίο γράφτηκε κυρίως για να το διαβάσει η κόρη σας, όπως έχετε πει και να αποκτήσει γνώση της ιστορίας της. Αλήθεια, πώς είναι να είσαι γιος μιας μάνας που έζησε ή (ως ένα σημείο) διαμόρφωσε την ιστορία του τόπου;
«Όλες οι μάνες των παιδιών της ηλικίας μου έζησαν και ως ένα σημείο διαμόρφωσαν την Ιστορία του τόπου. Η Ιστορία δεν πλάθεται μονάχα από τους πρωταγωνιστές της, αλλά από τον κάθε άνθρωπο που συμμετέχει ή ακόμα και σιωπά.
Οι δικοί μου ανιόντες, κυρίως οι παππούδες και οι γιαγιάδες μου, είχαν βεβαίως άκρως ενεργή ανάμειξη στα κοινά - αφιέρωσαν, για την ακρίβεια, τις ζωές τους στα ιδανικά τους. Ζώντας μαζί τους, αναπνέοντας τα χνώτα τους, ακούγοντας τις μαρτυρίες τους, διδασκόμενος από την ψυχραιμία και από τη μακροθυμία με την οποίαν αντιμετώπιζαν τους διχασμούς, διαμορφώθηκα σαν άνθρωπος. Και σαν πολίτης».
Σε μια εποχή που στην κορυφή των best sellers είναι τα "αισθηματογραφήματα", πόσο εύκολο είναι να βρει τη θέση του ένα πολιτικό-ιστορικό μυθιστόρημα;
«Δε γράφεις καταρχήν με το μυαλό σου στις λίστες των best sellers. Εάν η πρόθεσή σου είναι να πλουτίσεις από τις ιστορίες σου, κάλλιο να γίνεις σεναριογράφος τούρκικων σειρών. Γράφεις για να μοιραστείς τη συγκίνηση και τη γνώση. Για να βάλεις στον κόσμο σου έστω και έναν αναγνώστη. Αφ' ης στιγμής το επιτύχεις, οφείλεις να είσαι ευτυχής. Η μεγάλη εκδοτική επιτυχία της «Νίκης» αποδεικνύει, ωστόσο, πως όταν είσαι ειλικρινής και τολμηρός, μπορείς να συντονιστείς με ένα ευρύ κοινό».
Αλήθεια, είναι η λογοτεχνία ένας "εύκολος" τρόπος να μάθουμε την ιστορία μας ως λαός;
«Δε θα έπρεπε να μας αφορούν οι "εύκολοι" τρόποι. Η Ιστορία διδάσκεται από τους ιστορικούς επιστήμονες. Έχουμε στις μέρες μας την ευτυχία να διαθέτουμε ένα κύμα ρηξικέλευθων ιστορικών, οι οποίοι μελετούν το παρελθόν πολύ πιο απροκατάληπτα, πολύ πιο σφαιρικά, πολύ πιο ανθρωπολογικά από όσο συνέβαινε στο παρελθόν. Από τον Μαρκ Μαζάουερ, μέχρι τον Αλέξανδρο Μασσαβέτα και την Λένα Διβάνη, το πιο πρόσφατο βιβλίο της οποίας συνιστώ ανεπιφύλακτα. Τιτλοφορείται "Η Ύπουλος Θωπεία" και διαλαμβάνει τη σχέση της Ελλάδας με τις ξένες δυνάμεις από το 1821 έως το 1940».
Πιστεύετε πως οι νεοέλληνες ενδιαφέρονται να μάθουν για τις μαύρες σελίδες της Ιστορίας μας;
«Κάποιοι ναι. Οι περισσότεροι επαναπαύονται - φοβάμαι - σε απλοϊκούς, παρηγορητικούς μύθους. Τους οποίους δόλια χρησιμοποιεί η πολιτική προπαγάνδα».
Εμπλοκή με την πολιτική; «Προσφέρω περισσότερα γράφοντας»
Προέρχεστε από μια άκρως πολιτική οικογένεια, ωστόσο η δική σας εμπλοκή με την ενεργό πολιτική είναι, ας πούμε, «εξ αποστάσεως». Κινείστε στις παρυφές της. Δε σας πάει ή τα βιώματά σας σάς επιβάλλουν να μείνετε μακριά;
«Το έχω πει επανειλημμένα: Πιστεύω ακράδαντα ότι έχω πολύ περισσότερα να προσφέρω γράφοντας παρά πολιτευόμενος. Είναι μεγάλος ενίοτε ο πειρασμός να ενταχθείς σε κάποιο ψηφοδέλτιο και -γιατί όχι;- να εκλεγείς βουλευτής. Εάν δεν είσαι, ωστόσο, αποφασισμένος να αφοσιωθείς ψυχή τε και σώματι στα δημόσια καθήκοντά σου, καλύτερα να μην το πράξεις. Στο κάτω-κάτω, το ύπατο αξίωμα σε μια δημοκρατία είναι αυτό του απλού, ενεργού και εναργούς πολίτη».
Τι πιστεύετε θα σκεφτόταν ο παππούς σας αν ζούσε σήμερα κι έβλεπε την Ελλάδα να κυβερνά κατά βάση ένα αριστερό κόμμα;
«Δε δικαιούμαι να μιλάω εκ μέρους οποιουδήποτε ανθρώπου έχει φύγει από τη ζωή».
Το επόμενο βιβλίο σας, φαντάζομαι, είναι στο μυαλό σας ήδη... Τι θα πραγματεύεται;
«Καθώς το εγκυμονώ, θα μου επιτρέψετε να μη σας μιλήσω σχετικά με το περιεχόμενό του. Μπορώ όμως να σας αποκαλύψω τον τίτλο: "Νεαρό άσπρο ελάφι"».
