Η Κρήτη σε όλες τις περιόδους της μακραίωνης ιστορίας της είναι γεμάτη από θυσίες, ηρωικές πράξεις και πολιτισμό. Πλούσιο το υλικό για το μελετητή, τον ιστορικό, τον ερευνητή του πολιτισμού της.
Του Ιωάννη Σταμέλου*
Ο Μιχάλης Γεροντής μετά τη συνταξιοδότησή του ως καθηγητής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου υπηρέτησε για περισσότερο από τριάντα χρόνια, ασχολείται πλέον και με τη συγγραφή βιβλίων. Το αποτέλεσμα αυτής του της δραστηριότητας επέφερε καρπούς. Το αναγνωστικό κοινό έχει στη διάθεσή του τα τελευταία δύο χρόνια τρία βιβλία του. Περιοχή των ενδιαφερόντων του, το πεδίο των σπουδών του και της πλούσιας μέχρι τώρα δραστηριότητάς του: η Ιστορία και η Λαογραφία.
Ξεκίνησε το γράψιμο το 2010, όπως σημειώνει στο τελευταίο του βιβλίο "Άγνωστες σελίδες από την Κρητική Βενετοκρατία & Τουρκοκρατία", που παρουσιάστηκε την Κυριακή του Θωμά στον Άγιο Νικόλαο.
Το πρώτο του βιβλίο, και το ογκωδέστερο, έχει τίτλο "Ταξίδι στον άγνωστο ελληνισμό των φυλών της Μεσογείου". Κυκλοφόρησε παραμονές Χριστουγέννων του 2012. Μεγάλο βιβλίο 572 σελίδων, σχήματος 24x17, αποτελούμενο από 56 κεφάλαια και με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, χάρτες, εκτεταμένη βιβλιογραφία, λεξιλογικό ευρετήριο.
Η λέξη-κλειδί για το βιβλίο του αυτό «το ταξίδι». Τα τελευταία 4.000 χρόνια η αρχαιολογική σκαπάνη πιστοποιεί, όπως σημειώνει, ότι είκοσι δύο ελληνικά φύλα είναι εγκατεστημένα ή περιφερόμενα (νομαδικά) στη γεωγραφική περιοχή από τη σημερινή Κροατία ως το ακρωτήριο Ταίναρο, την Κρήτη, τα Μικρασιατικά παράλια, το ενδιάμεσο αρχιπέλαγος, την Κύπρο. Με κοινή γλώσσα, κοινή τέχνη εργαλείων, κοσμημάτων, κεραμικής.
Ο Γεροντής κινείται σε δύο άξονες: Στο χώρο των ελληνικών φυλών και στη διαχρονική χρήση της γλώσσας μας και ό,τι αυτή κρύβει πίσω από τις λέξεις και τους κώδικές της. Η έμφαση, ασφαλώς, δίνεται στην Κρήτη.
«Με συγκινούσαν πάντα οι αρχαίοι», γράφει. Η κοσμοθεωρία τους εστιαζόταν στην ατομική «βούληση και όχι στη μοίρα και το πεπρωμένο. Ήταν μια βιοθεωρία σοφή που ενθάρρυνε την ελπίδα και την αυτοπεποίθηση ότι η αλλαγή προς το καλύτερο ήταν στο χέρι του κάθε ατόμου και ευρύτερα της κάθε πόλης».
Ταξιδευτής λοιπόν και ο Γεροντής στη μακρά ιστορία μας και στις ρίζες της φυλής μας. Με αναφορά την Κρήτη, που έδωσε έναν από τους πρώτους πολιτισμούς στον κόσμο, και ακόμα τον Κρηταγενή Δία, και η οποία συνδέθηκε με τον ωραίο μύθο της Ευρώπης.
Τα περιεχόμενά του: Από τους Πελασγούς ως τα Ρωμαϊκά χρόνια. Το επίκεντρο η Κρήτη. Τη συνέχεια έδωσε πρόσφατα με το τρίτο του βιβλίο "Από την Αραβοκρατία μέχρι την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα".
Και τι δεν έχει συλλέξει... Ο αναγνώστης μπορεί να βρει μια αρκετά μεγάλη γκάμα θεμάτων. Ο Θεοχάρης Δετοράκης, που προλογίζει το πρώτο του βιβλίο, το χαρακτηρίζει «τεκμηριωμένη μεγάλη κρητική και ελληνική εγκυκλοπαίδεια... [την οποία μελετώντας] ο κάθε αναγνώστης χαλκεύεται η πίστη του, σφυρηλατείται η προσωπικότητά του και ισχυροποιείται το φρόνημά του». Η παρατήρηση ισχύει, σε αδρές γραμμές, και για το τρίτο.
Είναι εύκολα αντιληπτό στον αναγνώστη ότι έχει δουλέψει πολύ για να συγκεντρώσει το υλικό του στα δύο αυτά βιβλία, το οποίο καλύπτει μια πολύ σημαντική περιοχή και ένα μεγάλο, επίσης, χρονικό ορίζοντα.
Η πρόγνωση του καιρού στο λαό μας είναι πανάρχαια. Πολλοί από τους τρόπους πρόγνωσης που συναντάμε ακόμα στις μέρες μας - κυρίως σε πληθυσμούς της υπαίθρου και στους ψαράδες - συνεχίζουν μια αρχαιότατη παράδοση, μαρτυρίες της οποίας βρίσκουμε σε διάφορους συγγραφείς και ιδιαιτέρως στον Αριστοτέλη και τον Θεόφραστο.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα προγνωστικά του καιρού που βασίζονται σε μακροχρόνιες παρατηρήσεις, οι οποίες επαληθεύτηκαν στην πράξη, όπως για παράδειγμα από τη σοδειά. Οι παρατηρήσεις γίνονται κατά βάση στα ζώα και τα φυτά και λιγότερο στα φυσικά φαινόμενα. Ενίοτε βασίζονται σε εμπειρικές στατιστικές και στα τοπικά χαρακτηριστικά του καιρού για κάποιες περιόδους.
Ο Μιχάλης Γεροντής ισχυρίζεται ότι η προσεκτική παρατήρηση των σημαδιών κατά τη διάρκεια των δρίμων (τις έξι πρώτες και τις έξι τελευταίες μέρες του Αυγούστου) επιτρέπει μια αρκετά καλή ετήσια πρόγνωση του καιρού.
Το δεύτερο βιβλίο του «Προβλέψτε τον καιρό με τις παραδοσιακές "Δρίμες"» αναφέρεται ακριβώς σε αυτό το φαινόμενο και κυκλοφόρησε το 2013.
Το τρίτο του βιβλίο, "Άγνωστες σελίδες από την Κρητική Βενετοκρατία & Τουρκοκρατία", αποτελείται από 30 μικρά κεφάλαια, τα οποία αναφέρονται σε ιστορικά, διοικητικά και πολιτιστικά στοιχεία. Επίσης, αναφορά γίνεται, ακόμα, σε περιηγητές, κατάστιχα, θρησκευτικά και λατρευτικά χαρακτηριστικά, κυρίως από την τοπική ιστορία, το μεγάλο σεισμό του 1508, την παιδεία και τη Δικαιοσύνη κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και άλλα σημαντικά θέματα των περιόδων αυτών.
Ενδεικτικά αναφερόμαστε στο 27ο κεφάλαιο που έχει τίτλο "Δημοτικά ποιήματα των Κρητών της Τουρκοκρατίας", στο οποίο ο Γεροντής έχει επιλέξει 19 δημοτικά ποιήματα Κρητών στιχουργών-ριμαδόρων απ' όλα τα διαμερίσματα της τουρκοκρατούμενης Κρήτης του 19ου αιώνα. Στο σύντομο εισαγωγικό σημείωμα αναφέρει ότι σώθηκαν τα ποιήματα αυτά από διάφορες καταγραφές. Αναφέρει ακόμα και κάποιους αφηγητές, που του έδωσαν υλικό: τον Σταύρο Μαυρικάκη από την Ελούντα, τον Εμμ. Σφακιανό, την Πελαγία Κουτουλάκη και τον Ιωάννη Αποστολάκη από την Κριτσά. Αν είναι πρώτη καταγραφή από την προφορική παράδοση, ασφαλώς η αξία του βιβλίου είναι ακόμα μεγαλύτερη.
Αντί επιλόγου έχει περιλάβει το άρθρο του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου που έχει τίτλο "Όταν συλλογιέμαι την Κρήτη". Άρθρο που μας προκαλεί τη σκέψη, το συλλογισμό, και μας υποβάλλει την ιδέα να εξετάσουμε τα πράγματα κάτω από την επιφάνεια, σε μεγαλύτερα βάθη. Να αναδείξουμε, όσο μπορούμε, τους μυστικούς κώδικες, την αλληλουχία των κρυφών νοημάτων, πίσω από τους ωραίους μύθους και τις λογοτεχνικές αφηγήσεις. Να αναζητήσουμε και να ανασύρουμε στο προσκήνιο οτιδήποτε σημαντικό υπάρχει ως υπόβαθρο. Κάθε πιθανό συμβολισμό πίσω από τους φαινομενικά απλοϊκούς μύθους.
Τα τρία αυτά βιβλία του Μ. Γεροντή είναι γραμμένα σε ύφος ευχάριστο, γλαφυρό, με λόγο στρωτό, που διευκολύνει την ανάγνωση και τη μελέτη τους, χωρίς να δημιουργούνται ιδιαίτερες δυσκολίες.
Πιστεύουμε ότι θα αποτελέσουν πολύτιμο εργαλείο για τον επιστήμονα, πλούσια πηγή για το μαθητή, το δάσκαλο, τον ιστορικό, τον κάθε φιλομαθή.
* Ο κ. Ιωάννης Σταμέλος είναι διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Λασιθίου (με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου "Άγνωστες σελίδες από την Κρητική Βενετοκρατία & Τουρκοκρατία").
