Θα κάνει κόμμα ο Τσίπρας; Θα κάνει κόμμα η Καρυστιανού; Θα κάνει κόμμα ο Σαμαράς; Θα κάνει κόμμα ο ένας, θα κάνει κόμμα ο άλλος; Κανείς δεν ξέρει, άλλωστε στην Ελλάδα πια τα τελευταία χρόνια ακούμε να συμβαίνουν τα απίστευτα... Το ερώτημα «πόσα κόμματα πια θα δημιουργηθούν στην Ελλάδα;» δεν έχει απλή απάντηση. Μπορεί όμως κανείς να δει πώς εξελίσσεται το θέμα μέσα από μια ιστορική αναδρομή, μέσα από τις πολιτικές τάσεις, τα δεδομένα της εποχής, τα προβλήματα και τις κοινωνικές ανησυχίες.
Πηγαίνοντας μόλις μερικά χρόνια πίσω, παρατηρούμε ότι πάντα κατά καιρούς υπήρχε μεμονωμένο ενδιαφέρον από κόμματα και συνδυασμούς να “κατέβουν”, όπως λέμε, στις εκλογές, όμως τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον αυτό ολοένα και αυξάνεται...
Σύμφωνα με το άρθρο 29 παρ. 1 του Συντάγματος της Ελλάδας, «Έλληνες πολίτες που έχουν το εκλογικό δικαίωμα μπορούν ελεύθερα να ιδρύουν και να συμμετέχουν σε πολιτικά κόμματα», υπό τον όρο ότι η λειτουργία τους σέβεται τις “δημοκρατικές αρχές”. Δεν υπάρχει ανώτατο όριο στον αριθμό πολιτικών κομμάτων που μπορεί να υπάρξει. Το κράτος, μέσω του νόμου, ορίζει τα όρια και τις διαδικασίες εγγραφής, αλλά δεν υπάρχει νομικά απαγόρευση για δημιουργία πολυάριθμων σχημάτων.
Επιπλέον, για να συμμετάσχουν στις εκλογές, τα κόμματα ή οι συνασπισμοί πρέπει να πληρούν κάποιες προϋποθέσεις (π.χ. να έχουν έγκριση από δικαστήριο, να καταθέσουν κατάλληλες υπογραφές ή καταστατικό). Άρα, νομικά, ο αριθμός μπορεί να είναι πολύ μεγάλος, υπό την προϋπόθεση ότι οι σχηματισμοί αυτοί πληρούν τα κριτήρια.
Να θυμηθούμε ότι σε προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις είχαμε συμμετοχές δεκάδων κομμάτων, στοιχείο που υποδεικνύει ότι ο χώρος της πολιτικής σκηνής στην Ελλάδα είναι ήδη πολυδιάσπαρτος, με πολλούς μικρούς σχηματισμούς, που όμως συχνά δεν επιβιώνουν ή συγχωνεύονται.
Παράγοντες δημιουργίας νέων κομμάτων
Όταν μεγάλα κόμματα απογοητεύουν ή θεωρούνται διεφθαρμένα, δημιουργείται “κενό” για νέες δυνάμεις. Κάπως έτσι έρχονται στο φως ιδεολογικές διαφοροποιήσεις σε εξειδικευμένα ζητήματα και κάπως έτσι δημιουργούνται διάφορα πολιτικά σχήματα. Παραδείγματος χάρη, περιβαλλοντικά κόμματα, τοπικιστικά κινήματα, κόμματα γύρω από μετανάστευση/κοινωνική δικαιοσύνη κ.ά.
Να σημειωθεί, βέβαια, πως μια διάσπαση ή μια εσωκομματική ρήξη μπορεί να οδηγήσει στον σχηματισμό νέου κόμματος από πρώην μέλη, όπως το έχουμε δει να συμβαίνει στο παρελθόν.
Η ψηφιακή επικοινωνία, τα social media, η δυνατότητα άμεσης κινητοποίησης περιοχών/θεματικών κοινοτήτων διευκολύνουν τη συγκρότηση νέων ομάδων χωρίς μεγάλο κόστος.
Όμως, λογικό και επόμενο επακόλουθο είναι η λειτουργία κόμματος (οργάνωση, γραφεία, εκστρατείες κ.λπ.) να απαιτεί πόρους. Έτσι, στην πορεία πολλά μικρά κόμματα αδυνατούν να αντέξουν οικονομικά. Επιπλέον, άλλος ένας μεγάλος αρνητικός παράγοντας είναι και τα στοιχεία διασποράς, καθότι πολλές ομάδες στον ίδιο ιδεολογικό χώρο ανταγωνίζονται μεταξύ τους, οδηγώντας σε ασθενή παρουσία.
Αν ένα κόμμα δεν καταφέρει να περάσει ποσοστά εισόδου (π.χ. στη Βουλή), η επιβίωσή του καταστέλλεται. Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι όσο η πολιτική σκηνή θεωρείται “θορυβώδης” και αστάθμητη, η προσέλκυση νέων μελών/ψηφοφόρων μέσα από καινούργιους σχηματισμούς από τη μια ενισχύεται, από την άλλη όμως δυσκολεύει...
Πόσα κόμματα “θα δημιουργηθούν” στο μέλλον;
Εδώ μπορούμε να κάνουμε διάφορα “σενάρια” και μία υποτιθέμενη εκτίμηση:
Τα υπάρχοντα κόμματα διατηρούνται, με ελαφρές προσθήκες ή αποχωρήσεις. Σε αυτό το σενάριο, η αύξηση των κομμάτων είναι σταθερή αλλά όχι εκρηκτική - ίσως 1-3 νέα κόμματα ανά τετραετία, με ικανότητα να σταθούν. Αν κυριαρχήσει η κρίση εκπροσώπησης, η αποσύνθεση των μεγάλων κομμάτων ή έντονες κοινωνικές αναταραχές μπορεί να δούμε 5-10 νέες δυνάμεις να προσπαθούν να εισέλθουν κάθε τετραετία, με λίγες όμως από αυτές να επιβιώνουν ενδεχομένως μακροπρόθεσμα.
Σε συνθήκες έντασης, ενισχυμένης πόλωσης και ρήξεων ενδέχεται να δούμε δεκάδες νέα σχήματα - αλλά πολλά από αυτά ενδέχεται να μείνουν στο περιθώριο, χωρίς να έχουν διάρκεια ή επιρροή.
Με βάση τα παραδείγματα του 2023, όπου 50 εγγεγραμμένοι σχηματισμοί, και πιο συγκεκριμένα 38 κόμματα, 10 συνασπισμοί κομμάτων και 2 μεμονωμένοι υποψήφιοι, δήλωσαν συμμετοχή στις εκλογές της 21ης Μαΐου, με 8 κόμματα τελικά να εισέρχονται στη Βουλή και λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμούς βιωσιμότητας, ρεαλιστικό θα μπορούσε να είναι το σενάριο ότι κάθε τετραετία θα δημιουργούνται 3 έως 8 νέα κόμματα που θα διεκδικήσουν κάποια μορφή κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης, ενώ συνολικά (συμπεριλαμβάνοντας μικρά, τοπικά, ειδικευμένα) ο αριθμός των ενεργών κομμάτων μπορεί να φτάσει από 30 έως 70 σε κάποιο σημείο.
Αλλά μόνο ένα μέρος αυτών θα επιβιώσει μακροχρονίως και θα αποκτήσει ρόλο και πορεία στο πολιτικό σκηνικό. Η πολιτική ιστορία έχει δείξει ότι πολλά κόμματα εμφανίζονται και εξαφανίζονται. Η επιρροή δε μετριέται απλώς σε αριθμό υφιστάμενων σχημάτων, αλλά στην ικανότητά τους να συσπειρώσουν και να εκλέξουν. Οι θεσμικές αλλαγές (π.χ. νέο εκλογικό σύστημα, όρια εκπροσώπησης, χρηματοδότηση) μπορούν να μεταβάλλουν δραστικά τις παραμέτρους. Η λειτουργία της Δημοκρατίας και οι κρίσεις (οικονομικές, κοινωνικές) μπορούν να επιταχύνουν το καθεστώς κομματικών αναδιαρθρώσεων. Όπως και να έχει πάντως, ωραία η ανανέωση, αρκεί να έχει ρόλο, ουσία, ταυτότητα και φυσικά κάτι καλό να αφήσει σε τούτη τη χώρα...
