Μετά από δύο χρόνια πολέμου, υπάρχει μια πιθανότητα για μια συμφωνία που θα τερματίσει τους θανάτους και την καταστροφή στη Γάζα και θα επιστρέψει τους Ισραηλινούς ομήρους, ζωντανούς και νεκρούς, στις οικογένειές τους.
Είναι μια ευκαιρία, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι θα την αξιοποιήσουν η Χαμάς και το Ισραήλ.
Είναι μια ζοφερή σύμπτωση ότι οι συνομιλίες διεξάγονται ακριβώς δύο χρόνια αφότου η Χαμάς προκάλεσε ένα βαρύ τραύμα στους Ισραηλινούς που παραμένει ακόμη οξύ.
Οι επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου σκότωσαν περίπου 1.200 ανθρώπους, κυρίως Ισραηλινούς πολίτες, και 251 κρατήθηκαν όμηροι. Οι Ισραηλινοί εκτιμούν ότι 20 όμηροι παραμένουν ζωντανοί και ζητούν την επιστροφή των σορών άλλων 28.
Η καταστροφική στρατιωτική απάντηση του Ισραήλ έχει ισοπεδώσει το μεγαλύτερο μέρος της Γάζας και έχει σκοτώσει περισσότερους από 66.000 Παλαιστίνιους, κυρίως πολίτες, ανάμεσά τους και πάνω από 18.000 παιδιά.
Τα στοιχεία προέρχονται από το υπουργείο Υγείας, που αποτελεί μέρος όσων έχουν απομείνει από τη διοίκηση της Χαμάς. Τα στατιστικά του θεωρούνται συνήθως αξιόπιστα. Μια μελέτη στο “The Lancet”, το ιατρικό περιοδικό που εδρεύει στο Λονδίνο, υπέδειξε ότι πιθανότατα πρόκειται για υποεκτίμηση.
Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι θέλουν και οι δύο να τελειώσει ο πόλεμος. Οι Ισραηλινοί είναι κουρασμένοι από τον πόλεμο και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η πλειοψηφία επιθυμεί μια συμφωνία που θα επιστρέψει τους ομήρους και θα βάλει τέλος στις εχθροπραξίες. Εκατοντάδες χιλιάδες έφεδροι των Ενόπλων Δυνάμεων, του IDF, θέλουν να επιστρέψουν στις ζωές τους ύστερα από πολλούς μήνες σε ενεργό υπηρεσία.
Περισσότεροι από 2 εκατομμύρια Παλαιστίνιοι στη Γάζα βιώνουν μια ανθρωπιστική καταστροφή, παγιδευμένοι ανάμεσα στα πυρά του IDF και την πείνα και σε ορισμένες περιοχές, έναν τεχνητό λιμό που έχει προκληθεί από τους περιορισμούς του Ισραήλ στην είσοδο ανθρωπιστικής βοήθειας στη Λωρίδα.
Η οντότητα της Χαμάς, που ήταν σε θέση να επιτεθεί στο Ισραήλ με καταστροφική ισχύ πριν από δύο χρόνια, έχει προ πολλού διαλυθεί ως συνεκτική στρατιωτική οργάνωση. Έχει μετατραπεί σε μια αστική αντάρτικη δύναμη, που διεξάγει εξέγερση ενάντια στο IDF μέσα στα ερείπια.
Η Χαμάς επιδιώκει να βρει έναν τρόπο να επιβιώσει, παρότι έχει συμφωνήσει να παραδώσει την εξουσία σε Παλαιστίνιους τεχνοκράτες. Αποδέχεται ότι θα πρέπει να παραδώσει ή να αποσυναρμολογήσει ό,τι έχει απομείνει από τον βαρύ οπλισμό της, αλλά θέλει να διατηρήσει αρκετή ισχύ πυρός για να υπερασπιστεί τον εαυτό της από Παλαιστινίους που επιθυμούν να εκδικηθούν σχεδόν δύο δεκαετίες βάναυσης διακυβέρνησης και την καταστροφή που έφερε πάνω τους η ίδια η επίθεση της Χαμάς.
Δεν το δηλώνει δημόσια, αλλά μια οργάνωση που εξακολουθεί να έχει υποστηρικτές και καταστατικό που επιδιώκει την καταστροφή του Ισραήλ θα θελήσει επίσης να αναδυθεί από τη σύγκρουση έχοντας διατηρήσει αρκετή δύναμη ώστε να μπορέσει κάποτε να ξαναχτίσει την ικανότητά της να ανταποκριθεί στο όνομά της, το οποίο είναι ακρωνύμιο ως “Ισλαμικό Κίνημα Αντίστασης”.
Το Ισραήλ θα προτιμούσε να υπαγορεύει τους όρους της παράδοσης της Χαμάς. Όμως το γεγονός ότι η Χαμάς έχει τώρα μια ευκαιρία για σοβαρές διαπραγματεύσεις ανοίγει περισσότερες προοπτικές γι’ αυτήν απ’ ό,τι φαινόταν πιθανό μόλις πριν από έναν μήνα. Τότε ήταν που το Ισραήλ προσπάθησε, και απέτυχε, να σκοτώσει την ηγεσία της Χαμάς με μια σειρά επιθέσεων σε κτήριο στην Ντόχα, όπου συζητούσαν ειρηνευτικές προτάσεις του Ντόναλντ Τραμπ. Ο κύριος στόχος, ο ανώτατος ηγέτης Χαλέλ αλ-Χάγια, ηγείται τώρα της αντιπροσωπίας της Χαμάς στις συνομιλίες στο παραθαλάσσιο θέρετρο Σαρμ ελ-Σέιχ στην Ερυθρά Θάλασσα. Ο γιος του αλ-Χάγια ήταν μεταξύ των νεκρών, αν και οι ηγέτες διέφυγαν σώοι.
Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπένιαμιν Νετανιάχου, έχει κατά νου ένα διαφορετικό είδος επιβίωσης. Θέλει να διατηρήσει την εξουσία του, να συνεχίσει να αναβάλλει τη δίκη του για διαφθορά, να κερδίσει τις εκλογές που είναι προγραμματισμένες για το επόμενο έτος και να μη μείνει στην ιστορία ως ο ηγέτης που ευθύνεται για τα σφάλματα ασφαλείας που οδήγησαν στη φονικότερη ημέρα για τους Εβραίους μετά το Ολοκαύτωμα.
Για να το πετύχει αυτό, χρειάζεται έναν αξιόπιστο τρόπο να ανακηρύξει την «ολοκληρωτική νίκη», μια φράση που έχει χρησιμοποιήσει επανειλημμένα. Την έχει ορίσει ως την επιστροφή των ομήρων, την καταστροφή της Χαμάς και την αποστρατιωτικοποίηση της Γάζας. Αν δεν μπορέσει να το επιτύχει, δε θα αρκεί να επικαλεστεί τη σημαντική ζημιά που έχει προκαλέσει το Ισραήλ στους εχθρούς του στον Λίβανο και το Ιράν τα τελευταία δύο χρόνια.
Οι διαπραγματευτές της Χαμάς και του Ισραήλ δε θα συναντηθούν πρόσωπο με πρόσωπο. Αιγύπτιοι και Καταριανοί αξιωματούχοι θα λειτουργήσουν ως μεσολαβητές, ενώ οι Αμερικανοί, που θα παρευρίσκονται επίσης, θα ασκήσουν σημαντική, ίσως και καθοριστική, επιρροή.
Η βάση των συνομιλιών είναι τα 20 σημεία του σχεδίου ειρήνης για τη Γάζα του Ντόναλντ Τραμπ. Όμως, παρά τις επίμονες αναρτήσεις του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για «μόνιμη ειρήνη», το σχέδιο αυτό δεν πρόκειται να τερματίσει τη μακρόχρονη σύγκρουση μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων για τον έλεγχο της γης ανάμεσα στον ποταμό Ιορδάνη και τη Μεσόγειο Θάλασσα. Δεν κάνει καμία αναφορά στο μέλλον της Δυτικής Όχθης, που αποτελεί το άλλο τμήμα των παλαιστινιακών εδαφών, τα οποία το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες χώρες έχουν αναγνωρίσει ως το κράτος της Παλαιστίνης.
Το διακύβευμα στο Σαρμ ελ-Σέιχ είναι τεράστιο. Υπάρχει μια ευκαιρία να επιτευχθεί κατάπαυση του πυρός που θα μπορούσε να οδηγήσει στο τέλος του πιο καταστροφικού και αιματηρού πολέμου σε πάνω από έναν αιώνα συγκρούσεων ανάμεσα σε Άραβες και Εβραίους.
Η πρώτη πρόκληση είναι να καθοριστούν οι όροι για την απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων, με αντάλλαγμα Παλαιστίνιους που εκτίουν ποινές ισόβιας κάθειρξης σε ισραηλινές φυλακές και κατοίκους της Γάζας που έχουν κρατηθεί χωρίς δίκη από την έναρξη του πολέμου. Δεν είναι εύκολο εγχείρημα.
Ο πρόεδρος Τραμπ θέλει αποτελέσματα, και τα θέλει γρήγορα. Θέλει να αναζωπυρώσει τη φιλοδοξία του να διαμεσολαβήσει για μια «μεγάλη συμφωνία» στη Μέση Ανατολή, με κεντρικό άξονα την προσέγγιση Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας. Όμως αυτό δεν μπορεί να συμβεί όσο το Ισραήλ σκοτώνει τεράστιους αριθμούς Παλαιστινίων αμάχων στη Γάζα, επιβάλλοντας περιορισμούς στην ανθρωπιστική βοήθεια που προκαλούν μεγάλο πόνο, και όσο η Χαμάς κρατά Ισραηλινούς ομήρους. Οι Σαουδάραβες έχουν επίσης δηλώσει ξεκάθαρα, με σειρά δημόσιων ανακοινώσεων, ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει χωρίς έναν σαφή και μη αναστρέψιμο δρόμο προς ένα ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος.
Ο Τραμπ ανάγκασε τον Νετανιάχου να υπογράψει ένα έγγραφο που περιλαμβάνει μια αόριστη και αμφίσημη αναφορά στη δυνατότητα παλαιστινιακής ανεξαρτησίας. Σε δήλωσή του μετά την υπογραφή, ο Νετανιάχου επέλεξε να το αγνοήσει, επαναλαμβάνοντας την υπόσχεσή του ότι οι Παλαιστίνιοι δε θα αποκτήσουν ποτέ κράτος. Στο έγγραφο του Τραμπ, ωστόσο, υπάρχουν πολλά στοιχεία που ενδιαφέρουν το Ισραήλ, όπως ο τερματισμός της ισχύος της Χαμάς και το μέλλον της διακυβέρνησης της Γάζας.
Ο Νετανιάχου έχει συνηθίσει να επιβάλλει τη θέλησή του στο Οβάλ Γραφείο. Όμως αυτή τη φορά, ο Τραμπ τον ανάγκασε να διαβάσει μια επίσημη συγνώμη προς τον πρωθυπουργό του Κατάρ για την αεροπορική επιδρομή που απέτυχε να εξοντώσει την ηγεσία της Χαμάς. Ο Τραμπ χρειάζεται τη συνεργασία του Κατάρ για να προχωρήσει με τα σχέδιά του να “αναδιαμορφώσει” τη Μέση Ανατολή.
Ένα ερώτημα είναι γιατί η Χαμάς είναι διατεθειμένη να παραδώσει τους ομήρους χωρίς αυστηρό χρονοδιάγραμμα για την αποχώρηση του Ισραήλ από τη Γάζα και τον τερματισμό του πολέμου. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι οι Καταριανοί τούς έπεισαν πως ο Τραμπ θα φροντίσει να συμβεί αυτό, αν του δώσουν την ευκαιρία να διεκδικήσει τη “νίκη” του με τον επαναπατρισμό όλων των Ισραηλινών ομήρων, ζωντανών και νεκρών.
Παρ’ όλα αυτά, ο Τραμπ συνεχίζει να χρησιμοποιεί γλώσσα που ο Νετανιάχου θέλει να ακούν οι Ισραηλινοί, όπως την απειλή του προς τη Χαμάς ότι, αν απορρίψει τη συμφωνία, θα έχει την «πλήρη υποστήριξή» του για την ολοκληρωτική καταστροφή της.
Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Μάρκο Ρούμπιο, δήλωσε ότι θα χρειαστούν μόνο λίγες ημέρες για να διαπιστωθεί αν η Χαμάς είναι πράγματι σοβαρή. Θα χρειαστεί όμως περισσότερος χρόνος για να ρυθμιστούν οι λεπτομέρειες που θα πρέπει να στηρίξουν μια τόσο περίπλοκη συμφωνία. Μέχρι στιγμής, το μόνο που υπάρχει είναι το πλαίσιο που έχει προτείνει ο Τραμπ.
Δύο χρόνια αφότου η μακρόχρονη και άλυτη σύγκρουση μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων εξερράγη στον πόλεμο της Γάζας, η πρόκληση για να σταματήσει η αιματοχυσία και να εξασφαλιστεί το άμεσο μέλλον Παλαιστινίων και Ισραηλινών παραμένει τεράστια. Θα χρειαστεί δεξιοτεχνική διπλωματία και παρατεταμένη ενασχόληση με τις λεπτομέρειες, κάτι που λείπει εμφανώς από το σχέδιο του Τραμπ. Η προσπάθεια να βρεθεί ακριβής γλώσσα για να καλυφθούν τα κενά θα δημιουργήσει αναπόφευκτα πολλά πιθανά εμπόδια.
Κανείς δεν έχει υψηλότερη ικανότητά του να κλείνει συμφωνίες από τον ίδιο τον Ντόναλντ Τραμπ. Στην εξωτερική πολιτική, ωστόσο, τα αποτελέσματα μέχρι στιγμής δεν έχουν ανταποκριθεί στις μεγαλοστομίες του. Δεν έχει τερματίσει σειρά πολέμων και ο ακριβής αριθμός όσων ισχυρίζεται ότι έχει σταματήσει διαφέρει κάθε φορά που το αφηγείται. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι ο Τραμπ δεν έβαλε τέλος στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας μέσα σε μία ημέρα από την ανάληψη των καθηκόντων του, όπως είχε προβλέψει. Όμως ένα χάρισμα που πράγματι διαθέτει, ύστερα από μια ζωή στον χώρο των ακινήτων, είναι ένα ένστικτο για το πώς να ασκεί πίεση ώστε να πετυχαίνει αυτό που θέλει.
Οι έμμεσες συνομιλίες στην Αίγυπτο διεξάγονται επειδή ο Ντόναλντ Τραμπ κατάφερε να ασκήσει πίεση και στις δύο πλευρές. Το να απειλήσει τη Χαμάς με εξόντωση αν αρνιόταν να συμμετάσχει στο σχέδιό του ήταν το εύκολο μέρος. Οι Αμερικανοί πρόεδροι ασκούν διεθνή πίεση στη Χαμάς από τότε που το κίνημα κέρδισε τις παλαιστινιακές εκλογές το 2006 και κατέλαβε διά της βίας τη Γάζα από την αντίπαλη Φατάχ το επόμενο έτος.
Μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στον Ντόναλντ Τραμπ και τους προέδρους Κλίντον, Ομπάμα και Μπάιντεν είναι ότι αντιμετωπίζει πιο σκληρά και αποφασιστικά τις προσπάθειες του Μπένιαμιν Νετανιάχου να τον χειραγωγήσει, κάτι που οι Δημοκρατικοί προκάτοχοί του είτε δεν μπορούσαν, είτε δεν ήθελαν να κάνουν.
Ο Τραμπ εξέλαβε το επιφυλακτικό «ναι μεν, αλλά» της Χαμάς στην πρότασή του ως ένα ξεκάθαρο ναι στην ειρήνη. Αυτό του αρκούσε για να προχωρήσει. Το πρακτορείο ειδήσεων Axios ανέφερε ότι, όταν ο Νετανιάχου προσπάθησε να τον πείσει πως η Χαμάς απλώς κέρδιζε χρόνο, η απάντηση του Τραμπ ήταν: «Γιατί είσαι τόσο γ@μ@μένα αρνητικός;».
Το Ισραήλ εξαρτάται απόλυτα από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ΗΠΑ είναι πλήρως συνένοχες στον πόλεμο, διότι χωρίς τη βοήθειά τους το Ισραήλ δε θα μπορούσε να επιτεθεί στη Γάζα με τέτοια σκληρότητα και διάρκεια. Η πλειονότητα των όπλων του προέρχεται από τις ΗΠΑ, που του παρέχουν επίσης πολιτική και διπλωματική προστασία, ασκώντας βέτο σε πολλαπλά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που είχαν στόχο να πιέσουν το Ισραήλ να σταματήσει.
Ο Τζο Μπάιντεν, ο οποίος αυτοαποκαλούταν «Ιρλανδός Σιωνιστής», ποτέ δεν αξιοποίησε την επιρροή που πηγάζει από την εξάρτηση του Ισραήλ από τις ΗΠΑ. Ο Ντόναλντ Τραμπ, αντιθέτως, έθεσε τα αμερικανικά συμφέροντα πάνω απ’ όλα και χρησιμοποίησε τη λανθάνουσα δύναμη της Αμερικής απέναντι στο Ισραήλ για να αναγκάσει τον Νετανιάχου να υποκύψει στη βούλησή του, τουλάχιστον όσον αφορά τη συμμετοχή στις συνομιλίες. Το αν αυτή η πίεση θα συνεχιστεί μένει να φανεί, γιατί ο Τραμπ αλλάζει γνώμη εύκολα.
Και οι δύο αντιπροσωπίες, της Χαμάς και του Ισραήλ, έχουν ισχυρούς επικριτές στις πατρίδες τους που θέλουν ο πόλεμος να συνεχιστεί. Πηγές της Χαμάς είπαν ότι οι στρατιωτικοί διοικητές που παραμένουν στη Γάζα είναι έτοιμοι να πολεμήσουν μέχρι τέλους, παίρνοντας μαζί τους όσο το δυνατόν περισσότερους Ισραηλινούς. Η κυβέρνηση συνασπισμού του Μπένιαμιν Νετανιάχου στηρίζεται στην υποστήριξη υπερεθνικιστών εξτρεμιστών που πίστευαν ότι πλησίαζαν στο όνειρό τους, την εκδίωξη των Παλαιστινίων της Γάζας και την αντικατάστασή τους με Εβραίους εποίκους.
Αν οι συνομιλίες στην Αίγυπτο αποτύχουν, και τα δύο αυτά σενάρια τέλους γίνονται πιθανά.
