Η πρόσφατη συνάντηση του Αρχιεπισκόπου Κρήτης Ευγενίου με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη στο Μέγαρο Μαξίμου χαρακτηρίστηκε απ’ όλες τις πλευρές ως θετική με καλό κλίμα, χαμόγελα και δηλώσεις αμοιβαίας εκτίμησης. Ωστόσο, πίσω από τις ευγενικές διατυπώσεις παραμένει ανοιχτή και καυτή η ουσία, δηλαδή η τροπολογία για το αμετάθετο των Μητροπολιτών της Εκκλησίας της Κρήτης, που δεν πρόκειται να αποσυρθεί παρά τις ενστάσεις και τις αντιδράσεις. Αυτό έχει άμεσες συνέπειες στην υπόθεση που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της εκκλησιαστικής και πολιτικής ζωής του νησιού, που δεν είναι άλλη από την εκλογή νέου Μητροπολίτη Κυδωνίας και Αποκορώνου.
Η τροπολογία που κατέθεσε η κυβέρνηση, με την υπογραφή της αρμόδιας υπουργού, απαγορεύει σε εν ενεργεία Μητροπολίτες να μετακινηθούν σε άλλη Μητρόπολη. Στην πράξη μπλοκάρει τη συζητούμενη μετακίνηση του Μητροπολίτη Κισσάμου και Σελίνου Αμφιλοχίου στη χηρεύουσα Μητρόπολη Κυδωνίας και Αποκορώνου, μια λύση που φαινόταν να συγκεντρώνει μεγάλη συναίνεση μέσα στην Εκκλησία της Κρήτης. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που μιλούν για “φωτογραφική” διάταξη, φτιαγμένη ειδικά για να αποκλείσει το συγκεκριμένο ενδεχόμενο. Η κυβέρνηση βέβαια επιχειρεί να εμφανίσει την επιλογή αυτή ως θεσμική εγγύηση, ως έναν τρόπο να αποτραπούν προσωπικές μετακινήσεις που ενδέχεται να δημιουργούν εσωτερικές τριβές ή να αφήνουν ακέφαλες Μητροπόλεις. Ωστόσο, για την Εκκλησία της Κρήτης, που απολαμβάνει μερική αυτονομία, αλλά και υπαγωγή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, η κίνηση αυτή εκλαμβάνεται ακόμα και σήμερα ως ωμή παρέμβαση στο εκκλησιαστικό αυτοδιοίκητο.
Στο σημείο αυτό αναδύεται το διαχρονικό ζήτημα των σχέσεων Εκκλησίας και Πολιτείας στην Ελλάδα. Ο πρωθυπουργός εμφανίζεται αποφασισμένος να μην κάνει πίσω. Στη συνάντηση στο Μαξίμου, όπως επιβεβαιώνεται, κατέστη σαφές ότι η τροπολογία δεν αλλάζει. Το γεγονός αυτό αναπόφευκτα μετατρέπει την εκλογή του νέου Μητροπολίτη σε διαδικασία με έντονο πολιτικό φορτίο.
Ποιος θα είναι ο διάδοχος;
Ποιος θα είναι τελικά ο διάδοχος του μακαριστού Δαμασκηνού; Εφόσον αποκλείστηκε η μετακίνηση του Αμφιλοχίου, αρχίζουν τα σενάρια και η ονοματολογία. Πρόσωπα νεότερα, Αρχιμανδρίτες με προσόντα αλλά και άλλοι ιεράρχες που θα μπορούσαν να πληρούν τα κριτήρια βρίσκονται στο “μικροσκόπιο”. Η επιλογή, ωστόσο, δε θα κριθεί μόνο από τα βιογραφικά και την πνευματική πορεία. Θα κριθεί από το κατά πόσο μπορεί να αποτελέσει έναν συμβιβασμό αποδεκτό απ’ όλες τις πλευρές, την τοπική Εκκλησία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά και την κυβέρνηση. Αυτό το τελευταίο ίσως είναι το πιο ανησυχητικό στοιχείο.
Όταν ο παράγοντας κυβερνητική αποδοχή μπαίνει τόσο έντονα στο τραπέζι, η Εκκλησία κινδυνεύει να φανεί ότι δεν αποφασίζει ελεύθερα, αλλά υπό τον άτυπο έλεγχο της Πολιτείας. Αυτό διαβρώνει όχι μόνο την εσωτερική της αυτονομία, αλλά και το κύρος της στα μάτια των πιστών. Ο απλός πολίτης, που παρακολουθεί αυτές τις εξελίξεις, μπορεί εύκολα να σχηματίσει την εντύπωση ότι όλα γίνονται στο παρασκήνιο με ισορροπίες, διαρροές και παζάρια και όχι με γνώμονα την πνευματική ανάγκη και την ποιμαντική αποστολή. Δηλαδή μετά τη συνάντηση της Τρίτης, η τοπική Εκκλησία μπορεί να αποφασίσει για Μητροπολίτη στα Χανιά, που ίσως να μην είναι “αρεστός” στην κυβέρνηση και κυρίως στα “γαλάζια στρατόπεδα” των Χανίων; Θα μπορούσε να είναι, δηλαδή, και ένα ιεράρχης από τα ανατολικά που βρίσκεται πολύ κοντά στο περιβάλλον του Αρχιεπισκόπου;
Η κίνηση της κυβέρνησης
Από την άλλη πλευρά, είναι αλήθεια ότι η Πολιτεία έχει τον τελευταίο λόγο σε νομικές ρυθμίσεις και ότι η Εκκλησία της Κρήτης, λόγω του ιδιαίτερου καθεστώτος της, κινείται σε μια περιοχή όπου εμπλέκονται και εκκλησιαστικά και κρατικά κέντρα. Το ερώτημα όμως είναι αν η κυβέρνηση έκανε μια κίνηση που λύνει προβλήματα ή αν άνοιξε νέο μέτωπο. Μέχρι στιγμής όλα δείχνουν το δεύτερο, μιας και υπάρχει και η Σύνοδος της Εκκλησίας της Κρήτης, που αρκετές φορές μας έχει συνηθίσει στις διαφορετικές φωνές, αλλά και στο εξαιρετικά έντονο παρασκήνιο. Αλήθεια, οι φορείς των Χανίων θέτουν ήδη ορισμένα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά για τον νέο Μητροπολίτη και βεβαίως ορισμένοι φορείς στα Χανιά μπορεί να βρίσκονται σε ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας με την κυβέρνηση, που δε θέλει να παρέμβει, τουλάχιστον αυτό λέει, όμως θέλει και έναν ιεράρχη που να πληροί τα δικά της προσόντα. Αλήθεια, ποια είναι αυτά τα προσόντα;
Η ονοματολογία έχει ήδη ξεκινήσει. Οι συζητήσεις φουντώνουν, τα παρασκήνια δουλεύουν στο φουλ. Το βέβαιο είναι πως η Μητρόπολη Κυδωνίας και Αποκορώνου δεν είναι μια οποιαδήποτε Μητρόπολη. Πρόκειται για μια έδρα με ιστορικό βάρος, με κοινωνικό και πολιτιστικό εκτόπισμα, που καλύπτει τα Χανιά και μια ευρύτερη περιοχή με ισχυρή παράδοση. Γι’ αυτό και η εκλογή νέου ποιμενάρχη αποκτά πρόσθετη σημασία.
Σοβαρότητα και διαφάνεια
Στο τέλος της ημέρας η Εκκλησία θα κληθεί να εκλέξει ένα πρόσωπο που θα μπορεί να σταθεί επάξια στο πνευματικό του καθήκον, αλλά και να ισορροπήσει ανάμεσα σε πολιτικές και εκκλησιαστικές πιέσεις. Η κυβέρνηση από την πλευρά της οφείλει να αντιληφθεί ότι η υπερβολική εμπλοκή στις εκκλησιαστικές διαδικασίες μπορεί να αποβεί... μπούμερανγκ. Το κοινό αναμένει διαφάνεια, σοβαρότητα και σεβασμό στις θεσμικές ισορροπίες. Η συνάντηση στο Μαξίμου έδειξε πως όλοι θέλουν να διατηρηθούν οι γέφυρες επικοινωνίας. Αλλά η επιμονή της κυβέρνησης να μην αποσύρει την τροπολογία αφήνει ένα υπόστρωμα καχυποψίας και δυσαρέσκειας.
Το ζητούμενο τώρα είναι η Εκκλησία της Κρήτης να κινηθεί με σύνεση, ώστε να αναδείξει έναν Μητροπολίτη που θα εμπνέει τον λαό και θα υπερβαίνει τους στενούς συσχετισμούς. Διότι τελικά το στοίχημα δεν είναι μόνο ποιος θα εκλεγεί, αλλά αν η ίδια η διαδικασία θα ενισχύσει ή θα τραυματίσει το κύρος της Εκκλησίας. Και εκεί κρίνεται η ισορροπία ανάμεσα στην πολιτική και το ιερό που τόσο συχνά δοκιμάζεται στην ελληνική πραγματικότητα. Τελικά η Εκκλησία μπορεί να αποφασίσει με αυτονομία;
