Ο πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, είτε με τη μορφή ανοιχτών συγκρούσεων είτε μέσω πολέμων “δι’ αντιπροσώπων”, αποτελεί έναν από τους πιο ευαίσθητους και γεωπολιτικά κρίσιμους παράγοντες στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, πέρα από τα στρατιωτικά επεισόδια και τις διπλωματικές κινήσεις μία εξίσου επικίνδυνη διάσταση του πολέμου εκτυλίσσεται στα διεθνή Μέσα Ενημέρωσης, που είναι η παραπληροφόρηση. Τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα μετά από κάθε στρατιωτικό επεισόδιο παρατηρείται μια αυξανόμενη τάση διασποράς ψευδών ή παραποιημένων ειδήσεων.
Είτε πρόκειται για υπερβολικά νούμερα θυμάτων είτε για αποκλειστικά πλάνα που αποδεικνύονται παλαιότερα ή ψευδή. Δυστυχώς και σε αυτόν τον πόλεμο η προπαγάνδα έχει τον πρώτο λόγο, μιας και η ενημέρωση του κοινού παρεμποδίζεται από στρατηγικές χειραγώγησης είτε από κρατικά συμφέροντα είτε από ιδιωτικές προπαγανδιστικές μηχανές. Τα κράτη εμπλεκόμενα στη σύγκρουση, δηλαδή το Ισραήλ και το Ιράν, διαθέτουν ισχυρούς μηχανισμούς πληροφόρησης και αντιπληροφόρησης.
Μέσω κρατικών πρακτορείων ειδήσεων, κοινωνικών δικτύων και επιρροής σε διεθνή μέσα προωθούν αφηγήσεις που εξυπηρετούν τους γεωπολιτικούς τους στόχους. Το Ισραήλ, για παράδειγμα, συχνά παρουσιάζει τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις ως αμυντικές ή ως προληπτικά χτυπήματα, ενώ το Ιράν προβάλλει εικόνες “αντίστασης” και “εθνικής κυριαρχίας” απέναντι σε “σιωνιστική επιθετικότητα”. Ωστόσο, στο Ισραήλ η προπαγάνδα έχει ξεπεράσει κάθε όριο, με τον Νετανιάχου να ελέγχει σχεδόν τα πάντα απ’ όλα εκείνα που παρουσιάζονται ως ειδήσεις. Παράλληλα, και οι δύο πλευρές έχουν υποστηρικτές σε διεθνές επίπεδο δημοσιογράφους, think tanks, ακαδημαϊκούς και influencers, που δρουν ως πολλαπλασιαστές των επίσημων αφηγημάτων. Αυτή η διασπορά απόψεων, πολλές φορές χωρίς επαρκή τεκμηρίωση, θολώνει την αντικειμενική κατανόηση των γεγονότων.
Την ίδια ώρα τα δυτικά ΜΜΕ συχνά κατηγορούνται για μεροληψία, επιλέγοντας ποια πλευρά θα παρουσιάσουν ως “θύμα” και ποια ως “θύτη” βάσει των γεωστρατηγικών συμφερόντων των κυβερνήσεών τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι τίτλοι και τα άρθρα φέρουν φορτισμένη γλώσσα, επιλέγοντας επιμελώς λέξεις που προκαλούν συγκεκριμένα συναισθήματα στον αναγνώστη. Για παράδειγμα, όταν το Ισραήλ προχωρά σε στρατιωτικό πλήγμα, αυτό χαρακτηρίζεται ως αντίποινα, ενώ όταν το Ιράν ή κάποιος από τους συμμάχους του αντιδρά, χρησιμοποιούνται λέξεις όπως επιθετικότητα ή τρομοκρατία. Αυτή η λεκτική ασυμμετρία ενισχύει την προκατάληψη και υποσκάπτει την αντικειμενική πληροφόρηση.
Από την άλλη πλευρά, τα περιφερειακά Μέσα Ενημέρωσης, ιδίως αραβικά και ιρανικά Μέσα ενίοτε υπερβάλλουν, παρουσιάζοντας εικόνες καταστροφής και μαρτυρίες χωρίς διασταύρωση, με σκοπό να κινητοποιήσουν συναισθήματα και να ενισχύσουν την αίσθηση της απειλής. Η παραπληροφόρηση δεν περιορίζεται πλέον στα παραδοσιακά Μέσα Ενημέρωσης. Το Twitter, το Facebook, το Telegram και το TikTok έχουν γίνει το νέο πεδίο μάχης. Ψεύτικοι λογαριασμοί και ελεγχόμενα προφίλ προωθούν συγκεκριμένα αφηγήματα, ανεβάζουν ψεύτικα βίντεο και δημιουργούν σύγχυση στο κοινό. Η συστηματική παραπληροφόρηση δεν έχει μόνο ενημερωτικές συνέπειες, αλλά και βαθιές κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Η κοινή γνώμη διαμορφώνεται βάσει αποσπασματικών ή στρεβλωμένων εικόνων, ενισχύοντας τα εθνικά στερεότυπα, την ξενοφοβία και την πόλωση. Επιπλέον, όταν οι πολίτες αδυνατούν να εμπιστευτούν την ενημέρωση, ενισχύεται η δυσπιστία προς τα θεσμικά μέσα και κατ’ επέκταση προς τη δημοκρατία.
Η αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης απαιτεί πολυεπίπεδη προσέγγιση. Από τη μία χρειάζεται ενίσχυση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας, με επενδύσεις στη διασταύρωση στοιχείων και στην αποκαλυπτική έρευνα. Από την άλλη, οι πολίτες πρέπει να εκπαιδευτούν στην κριτική ανάγνωση ειδήσεων, στον έλεγχο των πηγών.
Στον πόλεμο της Γάζας, το Ισραήλ ποτέ δεν παρουσίασε εικόνες φρίκης από την αιματοχυσία, ενώ ποτέ δε δέχτηκε τον όρο γενοκτονία.
Τα social media και κυρίως το ΤikΤok έπαιξε και παίζει καθοριστικό ρόλο στη διασπορά της φρίκης από τη Λωρίδα της Γάζας, σημείο που επιχειρεί πολύ συχνά να φρενάρει το Ισραήλ, προκαλώντας προβλήματα στο δίκτυο του ίντερνετ για να μην μπορούν να φύγουν εικόνες φρίκης από τη φλεγόμενη Γάζα. Βέβαια, μια αιματοχυσία κανείς δεν μπορεί να την “πνίξει”, όταν μάλιστα θύματα είναι μικρά παιδιά. Αυτό που πρέπει να απαιτήσουν οι πολίτες σε όλο τον κόσμο είναι η αντικειμενικότητα, κάτι που στην παρούσα φάση, στη διασπορά των ειδήσεων από τη Μέση Ανατολή θυμίζει όνειρο θερινής νυκτός.
Κάθε πόλεμος συνοδεύεται και από ένα παράλληλο πόλεμο που είναι αυτός των εντυπώσεων, για παράδειγμα η γειτονική Τουρκία ίσως είναι ο βασικός παίχτης παραπληροφόρησης σε όλα τα γεγονότα με σημείο αναφορά την ενίσχυση τους καθεστώτος Ερντογάν. Δυστυχώς και στη χώρα μας από συγκεκριμένα μέσα υπάρχει η κατευθυνόμενη είδηση που εξυπηρετεί πάντα τους ίδιους σκοπούς. Η Μέση Ανατολή φλέγεται και μαζί της φλέγεται και η παγκόσμια ενημέρωση, με τα αμερικανικά Μέσα να δίνουν την κατεύθυνση και συγκεκριμένα αραβόφωνα να ακολουθούν. Πρέπει επιτέλους να εξοικειωθούμε με την παραπληροφόρηση και κυρίως να μπορούμε να την αναγνωρίζουμε. Μάλιστα, σε μια εμπόλεμη ζώνη πολλές φορές η παραπληροφόρηση καταλήγει σε εκατόμβη νεκρών, όταν αυτή μπορεί να βασίζεται στον πανικό.
Ζητούμενο είναι όλοι να βοηθήσουμε να σταματήσει αυτή η φρίκη μιας και όλη η υφήλιος περπατά πλέον σε εξαιρετικά επικίνδυνα μονοπάτια. Οι πολίτες αυτής της χώρας έχουν άποψη, όμως δυστυχώς δεν μπορούν να την επιβάλλουν. Όσο λοιπόν υπάρχει παραπληροφόρηση, οι πόλεμοι θα θεριεύουν.
Η πληροφόρηση αποτελεί θεμέλιο της Δημοκρατίας. Σε καιρούς πολέμου, όταν οι λέξεις γίνονται όπλα, η αλήθεια είναι το πρώτο θύμα. Το ζητούμενο είναι να μην είναι και το τελευταίο. Δυστυχώς, η παραπληροφόρηση είναι το βασικό όπλο κάθε πολέμου.