Ο τουρισμός αποτελεί διαχρονικά έναν από τους βασικότερους πυλώνες της ελληνικής οικονομίας. Με ποσοστό που ξεπερνά το 20% του ΑΕΠ σε άμεσες και έμμεσες εισροές και με εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενους να εξαρτώνται από αυτόν, είναι αυτονόητο πως η σταθερότητα και η ανθεκτικότητα του τουριστικού προϊόντος είναι κρίσιμης σημασίας για τη συνολική ανάπτυξη της χώρας.
Παρά τη βαρύτητα αυτή, η Ελλάδα εξακολουθεί να μη διαθέτει συγκροτημένη πολιτική διαχείρισης τουριστικών κρίσεων μια αδυναμία που καθίσταται ιδιαίτερα προβληματική σε περιόδους διεθνούς αστάθειας, όπως αυτή που εκδηλώνεται αυτή την περίοδο με τη σύρραξη στη Μέση Ανατολή. Η γεωπολιτική ένταση στην περιοχή, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις και η ανασφάλεια που διαχέεται ευρύτερα στην Ανατολική Μεσόγειο επηρεάζουν άμεσα τον τουρισμό. Οι ταξιδιωτικές ακυρώσεις, οι μεταθέσεις προγραμμάτων και η επαναξιολόγηση προορισμών από μεγάλους tour operators είναι ήδη ορατές, με τη γειτονική Τουρκία να καταγράφει κύματα ακυρώσεων και πτώση στις κρατήσεις.
Οι προειδοποιήσεις από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για αποφυγή ταξιδιών σε ορισμένες περιοχές εντείνουν το κλίμα ανασφάλειας. Άραγε εμείς έχουμε σχέδιο; Παρότι η Ελλάδα μέχρι στιγμής δεν έχει πληγεί άμεσα, η εγγύτητα με περιοχές κρίσης και ο γενικότερος χαρακτήρας του τουρισμού ως βιομηχανία μεγάλης ευαισθησίας την καθιστούν δυνητικά ευάλωτη. Οι επισκέπτες, ιδιαίτερα από αγορές υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Δυτική Ευρώπη, επηρεάζονται από γεωπολιτικές εξελίξεις και ακολουθούν συνήθως το ρεύμα της ασφάλειας. Η παραμικρή ένδειξη αστάθειας μπορεί να μετατοπίσει τη ζήτηση προς άλλους προορισμούς.
Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, όπου η αρνητική εικόνα για την Ελλάδα στο εξωτερικό προκάλεσε σημαντική κάμψη στις αφίξεις, παρά την απουσία άμεσης φυσικής απειλής. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τουρκία, σε αντίθεση με την Ελλάδα, εφαρμόζει εδώ και αρκετά χρόνια μηχανισμούς απορρόφησης κρίσεων στον τουρισμό με δυναμικές επαναπροσεγγίσεις στις αγορές, προγράμματα επιδότησης αεροπορικών εταιρειών, στοχευμένες εκστρατείες ψηφιακού marketing και ένα ισχυρό σύστημα διαχείρισης.
Ακόμη και όταν πλήττεται από εσωτερική ή εξωτερική αστάθεια, επανακάμπτει ταχύτερα από την Ελλάδα, ακριβώς επειδή λειτουργεί προληπτικά και όχι αποσπασματικά. Ούτε αυτό το κάνει η χώρα μας, που παραμένει χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο διαχείρισης κρίσεων στον τουρισμό. Δεν υπάρχει θεσμοθετημένο παρατηρητήριο τουριστικών κινδύνων, ούτε ολοκληρωμένο πλαίσιο δράσης σε περίπτωση γεωπολιτικής, περιβαλλοντικής ή υγειονομικής κρίσης.
Η εμπειρία της πανδημίας COVID-19 αποκάλυψε σε μεγάλο βαθμό τις αδυναμίες και την έλλειψη δομών που θα μπορούσαν να συντονίσουν αποτελεσματικά τις απαιτούμενες ενέργειες. Η επαναφορά του τουρισμού το 2022 και το 2023 βασίστηκε περισσότερο στην παγκόσμια τάση επιστροφής στα ταξίδια και λιγότερο σε εσωτερική στρατηγική.
Η πρόκληση λοιπόν σήμερα είναι διπλή, αφενός η άμεση παρακολούθηση και ανταπόκριση στις εξελίξεις που συντελούνται στη Μέση Ανατολή, που ενδεχομένως να επηρεάσουν την τουριστική σεζόν, και αφετέρου η διαμόρφωση ενός μακροπρόθεσμου μηχανισμού πρόληψης και αντίδρασης. Η υιοθέτηση εργαλείων στρατηγικής επικοινωνίας, η συνεργασία με φορείς του εξωτερικού, η ανάπτυξη εναλλακτικών σεναρίων προώθησης και η συνεχής εκπαίδευση των επαγγελματιών αποτελούν μερικά μόνο από τα βήματα που απαιτούνται.
Παράλληλα, η Ελλάδα πρέπει να επενδύσει περισσότερο στην ποιοτική διαφοροποίηση του τουριστικού της προϊόντος. Όσο πιο μονοθεματικός είναι ένας προορισμός, τόσο πιο ευάλωτος γίνεται σε εξωτερικές μεταβολές. Αντί για μαζικό τουρισμό εξαρτημένο από λίγες αγορές και υψηλή εποχικότητα, απαιτείται ανάπτυξη θεματικών μορφών τουρισμού, όπως ο τουρισμός υγείας, συνεδριακός, γαστρονομικός, πολιτιστικός και περιπατητικός. Αυτή η κατεύθυνση μπορεί να προσδώσει μεγαλύτερη ανθεκτικότητα σε περιόδους κρίσεων. Βέβαια σε αυτό το κομμάτι έχουν γίνει βήματα. Η τρέχουσα συγκυρία λειτουργεί ως προειδοποίηση και ως ευκαιρία.
Ο τουρισμός στην Ελλάδα μπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσεται μόνο αν γίνει λιγότερο εξαρτημένος από τις συγκυρίες και περισσότερο προσαρμοστικός. Η δημιουργία μιας Εθνικής Στρατηγικής Διαχείρισης Τουριστικών Κρίσεων δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα. Αντί λοιπόν να περιμένουμε να πάρουμε τη χασούρα των άλλων, ας γίνουμε εμείς οι “πρωταγωνιστές”.
