Με το “καμίνι” της Μέσης Ανατολής να... φλέγεται περισσότερο από ποτέ άλλοτε την τελευταία 20ετία και ενώ απειλεί να κάψει όλη την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου - και όχι μόνον - μας κατακλύζουν γεγονότα και εικόνες αποκαλυπτικά για το τι συμβαίνει δίπλα μας εδώ και αρκετό καιρό.
Φυσικά δεν είναι πρωτοφανές να “βρέχει” πυραύλους στο Τελ Αβίβ, ούτε να βομβαρδίζονται από τις ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις αραβικές χώρες. Είναι όμως πρωτοφανή ο τρόπος, η ένταση και η σκοπιμότητα ενός πολέμου που ξεκίνησε ως αντίποινα μιας εχθρικής ενέργειας και κατέληξε να παίρνει τα χαρακτηριστικά μιας ολοκληρωτικής σύρραξης.
Το σημαντικότερο γεγονός όλων η ανθρώπινη τραγωδία που εκτυλίσσεται στη Γάζα, με θύματα τα 2,1 εκατομμύρια κατοίκους της. Τόσοι ήταν τουλάχιστον πριν τον Οκτώβριο του 2023. Σήμερα, με τα στοιχεία των ανεξάρτητων πρακτορείων ειδήσεων Reuters και Associated Press, περισσότεροι από 55.000 εξ αυτών είναι νεκροί, 127.000 είναι τραυματίες, ενώ σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ το 90% των Παλαιστινίων έχει εκτοπιστεί είτε εντός της Λωρίδας της Γάζας ή την έχει εγκαταλείψει.
Και βέβαια στο σύνολο όλων όσων βρίσκονται μέσα στα ερείπια ρίχνει τη σκιά του ο αφανισμός, αν όχι από τον λιμό, από τις βόμβες που πέφτουν ανηλεώς καθημερινά από εναέρια και επίγεια συστήματα, προκειμένου να εξουδετερωθεί η Χαμάς.
Αυτός ο λαός είναι και το μεγαλύτερο - ή για να ακριβολογούμε το μοναδικό - θύμα τούτου του πολέμου, που όπως φαίνεται θα τελειώσει μόνο όταν εξοστρακιστεί από τις εστίες του ή εξαφανιστεί από προσώπου γης.
Σήμερα όμως τα γεγονότα φαίνεται να σχηματίζουν την εικόνα αυτού του πολέμου, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν περισσότερα ερωτήματα απ’ όσα απαντούν δύο χρόνια περίπου μετά την έναρξή του.
Ημέρα μηδέν
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, όταν στις 7 Οκτωβρίου 2025 η ένοπλη παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς εισέβαλε στο Ισραήλ στη μεγαλύτερη επίθεση εναντίον του Ισραήλ εδώ και δεκαετίες, προκαλώντας σοκ σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και πυροδοτώντας τον αιματηρό πόλεμο που ακολούθησε στη Γάζα.
Περίπου 3.000 ένοπλοι μαχητές της Χαμάς παραβίασαν τον ισραηλινό φράχτη ασφαλείας και εισέβαλαν σε πόλεις και κοινότητες του νότιου Ισραήλ. Η επίθεση συνδυάστηκε με μαζικές ρίψεις ρουκετών (περισσότερες από 5.000 σε λίγες ώρες).
Οι επιθέσεις έγιναν ξημερώματα του Σαββάτου, κατά την εβραϊκή εορτή του Σουκότ, αιφνιδιάζοντας τον ισραηλινό στρατό.
Το αποτέλεσμα της επιχείρησης: Περισσότεροι από 1.200 Ισραηλινοί νεκροί, κυρίως πολίτες, συμπεριλαμβανομένων γυναικών, παιδιών και ηλικιωμένων. Οι περισσότεροι νεκροί ήταν θύματα μαζικών σφαγών σε κοινότητες όπως το Κιμπούτζ Μπεερί, και στο μουσικό φεστιβάλ Nova, όπου σκοτώθηκαν πάνω από 360 άτομα.
Περίπου 250 άνθρωποι απήχθησαν και μεταφέρθηκαν στη Λωρίδα της Γάζας ως όμηροι.
Το Ισραήλ ξεκίνησε ολοκληρωτικό πόλεμο κατά της Χαμάς λίγες ώρες αργότερα.
Τα παραπάνω είναι λίγο-πολύ γνωστά, αυτά που έχουν όμως περισσότερη σημασία είναι όσα προηγήθηκαν της επίθεσης της Χαμάς.
Η ψευδαίσθηση ελέγχου
Η Χαμάς από το 2010 ήταν η οργάνωση που είχε την ανοχή των Ισραηλινών, προκειμένου στη λογική “διαίρει και βασίλευε” να αποδυναμωθεί η Παλαιστινιακή Αρχή και η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης.
Μάλιστα, έξι χρόνια πριν, ο τότε και σημερινός πρωθυπουργός του Ισραήλ είχε ενθαρρύνει τη χρηματοδότηση της οργάνωσης με εκατομμύρια δολάρια από το Κατάρ, δηλώνοντας πως «όποιος θέλει να αποτρέψει τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους, πρέπει να ενισχύει τη Χαμάς», εκφράζοντας έτσι τη γενικότερη πεποίθηση της κυβέρνησής του, πως η οργάνωση είναι ένα εν δυνάμει στρατηγικό «εργαλείο» που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στη διακυβέρνηση των Παλαιστινίων και να αποτρέψει κάθε εξέγερση.
Ο πόλεμος ξεκίνησε ως αντίποινα, μα εξελίχθηκε σε γεωπολιτικό “ξεκαθάρισμα”. Με μοναδικό σταθερό: τον παλαιστινιακό λαό να πληρώνει το τίμημα
Αυτή η ψευδαίσθηση ενός αφηγήματος που δε στηριζόταν σε κανένα πραγματικό στοιχείο πέραν από προσδοκίες - και ίσως κάποια μυστική διπλωματία - έφερε το Νετανιάχου στο επίκεντρο των επικρίσεων αμέσως μετά την 7η Οκτωβρίου του 2023.
Αόρατες προειδοποιήσεις
Λίγο πριν την επιχείρηση της Χαμάς, οι μυστικές υπηρεσίες του Ισραήλ, όπως η Σιν Μπετ και μονάδες πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένης της μονάδας 8200, και η Μοσάντ είχαν σήματα (π.χ. ενεργοποίηση SIM, ασυνήθεις ασκήσεις), όμως θεωρήθηκαν ρουτίνα και δε θεωρήθηκαν «επικείμενος μεγάλος κίνδυνος». Ακόμα δεκάδες αναφορές, ακόμη και από κάτω προς τα πάνω, όπως αναλυτές πληροφοριών από μονάδες στα σύνορα ή σήματα από τις αιγυπτιακές ή τις αμερικανικές υπηρεσίες, θεωρήθηκαν λιγότερο σημαντικές ή υποτιμήθηκαν.
Η εξήγηση που δόθηκε μετά το συμβάν της 7ης Οκτωβρίου ήταν ότι σημειώθηκε λανθασμένη ερμηνεία των πληροφοριών ότι η Χαμάς δε διέθετε πόρους ή διάθεση για επίθεση τέτοιου μεγέθους - τα σήματα ερμηνεύτηκαν ως ασκήσεις ή τοπικά συμβάντα.
Ουσιαστικά όμως η αιτιολόγηση υπέκρυπτε την πολιτική επιλογή που διατηρούσε τη Χαμάς ως αντίβαρο της Φατάχ, με αποτέλεσμα οι υπηρεσίες να μη διερευνήσουν καν την πραγματική της πρόθεση.
Πώς αλλιώς μπορεί να εξηγηθεί ότι ήταν οι ίδιες ισραηλινές υπηρεσίες οι οποίες ένα χρόνο μετά εκτέλεσαν μια πρωτοφανή επιχείρηση εναντίον της Χεζμπολάχ στον Λίβανο, όταν στις 17 Σεπτεμβρίου 2024 σκότωσαν 12 στελέχη της οργάνωσης και τραυμάτισαν 2.800 με παγιδευμένους βομβητές με εκρηκτικά, ενώ την επόμενη μέρα σκότωσαν 30 και τραυμάτισαν 750 στελέχη της οργάνωσης με παγιδευμένους φορητούς ασυρμάτους.
Μόλις χθες μάθαμε ότι ήταν οι ίδιες μυστικές υπηρεσίες που κατά την επιχείρηση της 13ης Ιουνίου στο Ιράν εκτέλεσαν την πρώτη φάση της, δηλαδή την καταστροφή από το έδαφος των συστημάτων ανίχνευσης και εντοπισμού της ιρανικής αεροπορίας, ώστε να δράσουν τα ισραηλινά αεροσκάφη με ασφάλεια. Απέδειξαν έτσι τη μια μοναδική ικανότητα: Να καταστρέψουν μέσα σε λίγες μόνο ώρες την αεράμυνα ενός ισχυρού στρατιωτικά κράτους, επιτυγχάνοντας τον απόλυτο αιφνιδιασμό.
Αυτές οι απόλυτα διαφορετικές εικόνες δημιουργούν ένα οξύμωρο σχήμα: υπηρεσίες που δρουν με πρωτοφανή αποτελεσματικότητα μακριά από το έδαφός τους, αλλά αποτυγχάνουν να αποτρέψουν μια επίθεση εντός της επικράτειάς τους, παρά τις προειδοποιήσεις των ξένων μυστικών υπηρεσιών.
Πόλεμος χωρίς πρόσωπο
Από την άλλη, η ίδια η επιχείρηση εναντίον του Ιράν μάλλον θα πρέπει να μπει στα εγχειρίδια τακτικής των στρατιωτικών σχολών όλου του κόσμου, μιας και από άποψη σχεδιασμού, εκτέλεσης και αποτελεσματικότητας δε θα μπορούσε κανείς στρατιωτικός να φανταστεί κάτι καλύτερο. Είναι ίσως η πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που μια αστραπιαία επιχείρηση έχει τόσο καταστροφικά αποτελέσματα για μια μεγάλη στρατιωτική δύναμη όπως είναι το Ιράν.
Ο στόχος είναι, όπως ανακοίνωσε η ισραηλινή ηγεσία, οι πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Λογικό εκ πρώτης όψεως, καθώς φέρεται το Ιράν να βρισκόταν τεχνικά και χρονικά πολύ κοντά στην παραγωγή πυρηνικών όπλων και μάλιστα αρκετών, ώστε να το κατατάξουν στις πυρηνικές δυνάμεις του πλανήτη.
Από την άλλη, ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ζήτησε από τους Ιρανούς άμεσες συνομιλίες καθώς, όπως είπε, «σύντομα δε θα υπάρχει κάτι για να διαπραγματευτούν», υπονοώντας ότι σε λίγο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν θα είναι παρελθόν μετά την ισραηλινή επίθεση, μετατρέποντάς τη στα μάτια του κόσμου σε έναν “πόλεμο δι’ αντιπροσώπων”, όπως τους δεκάδες που συνέβησαν από την εποχή του ψυχρού πολέμου μέχρι σήμερα.
Είναι όμως δυνατόν το Ισραήλ να λειτουργεί απλά ως «ο μακρύς βραχίονας των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή»; Φαίνεται πως το Ισραήλ λειτουργεί στα πλαίσια των δικών του συμφερόντων, που στη συγκεκριμένη φάση συμπίπτουν με αυτά των ΗΠΑ. Όπως φαίνεται ότι είναι και κοινή απόφαση των δύο η μετατροπή ενός σκιώδους πολέμου σε ανοιχτή στρατιωτική σύγκρουση, αφού καμία από τις δύο χώρες (ΗΠΑ και Ισραήλ) δεν μπορεί να ανεχτεί το Ιράν ως πυρηνική δύναμη. Κάτι τέτοιο σημαίνει όμως ότι οι στόχοι θα παρέμεναν συγκεκριμένοι και γύρω από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Όμως, όσο απομακρυνόμαστε χρονικά από το πρώτο χτύπημα, αρχίζει να διαφαίνεται ότι η διάθεση των Ισραηλινών δεν είναι μόνο να στερήσουν την ισχύ των πυρηνικών από το Ιράν. Τα χτυπήματα στη στρατιωτική μηχανή του, αλλά και τις ενεργειακές υποδομές δείχνουν ότι στόχος είναι η αποδυνάμωση της χώρας και η επιστροφή της στο επίπεδο που είχε μερικές δεκαετίες πριν. Έτσι το όφελος για το Ισραήλ θα είναι διπλό: Θα εξαλείψει την πυρηνική απειλή εναντίον του για δεκαετίας, αλλά θα έχει καταφέρει και ένα θανάσιμο πλήγμα στην τροφοδότηση των οργανώσεων που υποστηρίζει το Ιράν, όπως η Χεζμπολάχ και οι Χούθι.
Η ισραηλινή επίθεση, ωστόσο, φαίνεται να έχει ένα ακόμα μεγαλύτερο όραμα, κοινό με τις ΗΠΑ: την κατάρρευση του θεοκρατικού καθεστώτος. Αυτό ήταν και το νόημα λόγων του Νετανιάχου, όταν στο διάγγελμά του απευθύνθηκε στον ιρανικό λαό περίπου ως... απελευθερωτής του καταπιεσμένου Ιρανού.
Έτσι διαμορφώνεται η εικόνα όλων όσων ζούμε τα τελευταία δύο χρόνια στη γειτονιά μας και αρχίζει να σχηματίζεται καθαρά:
Μια επίθεση της Χαμάς με καθαρά τρομοκρατικό χαρακτήρα και πολιτικούς κυρίως στόχους, την οποία δεν κατάφεραν να αποτρέψουν οι ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες πυροδότησε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο, ο οποίος φαίνεται να δίνει την ευκαιρία στο Ισραήλ να εξαφανίσει τους Παλαιστίνιους από τη Λωρίδα της Γάζας και να αποτρέψει κάθε μελλοντική εξωτερική απειλή ίσως και για περισσότερα από 30 χρόνια.
Μια ευκαιρία που όχι μόνο δεν απέφυγε, αλλά ίσως και επεδίωξε.
Και όπως πάντα το μοναδικό θύμα: ο παλαιστινιακός λαός.
