Ο Κοσμισμός (Cosmism), όπως διαμορφώθηκε από τους Νικολάι Φιοντόροφ και Κονσταντίν Τσιολκόφσκι στο τέλος του 19ου αιώνα, δεν ήταν απλώς μια φιλοσοφική θεωρία - ήταν ένα επαναστατικό μανιφέστο για την τεχνολογική και πνευματική αναγέννηση της ανθρωπότητας. Στον πυρήνα του προέβλεπε:
* Την κατάκτηση του διαστήματος ως “κοσμική υποχρέωση” του πολιτισμού.
* Την υπέρβαση του θανάτου μέσω επιστημονικής “ανάστασης” (resurrection science).
* Τη δημιουργία μιας “παν-ενότητας” (pan-unity), όπου τεχνολογία και συνείδηση συγχωνεύονται.
Στον 21ο αιώνα, αυτές οι ιδέες έχουν μετατραπεί από μεταφυσικές θεωρίες σε πρακτικά ερευνητικά προγράμματα, χάρη στον Τεχνο-Οπτιμισμό (η πεποίθηση ότι η τεχνολογία μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα) και τον Τεχνο-Ανθρωπισμό (η χρήση τεχνολογίας για την περαιτέρω ανάπτυξη των ανθρώπινων δυνατοτήτων). Ωστόσο, αυτή η μετάβαση εγείρει κρίσιμα ηθικά ερωτήματα:
* Μπορεί η τεχνολογική υπέρβαση να συμβαδίσει με την ανθρώπινη ηθική;
* Ποιος ελέγχει τις “υπερ-ανθρώπινες” τεχνολογίες;
Ο Τεχνο-Οπτιμισμός ως νέα προφητεία Κοσμισμού
Οι σύγχρονοι τεχνο-οπτιμιστές (Elon Musk, Ray Kurzweil) επαναπροσδιορίζουν τις προβλέψεις του Κοσμισμού:
Διαστημικός Αποικισμός: Η Πραγμάτωση της Κοσμικής Οντότητας
* Το Starship της SpaceX και το πρόγραμμα Artemis της NASA υλοποιούν την ιδέα του Τσιολκόφσκι «η Γη είναι το λίκνο της ανθρωπότητας, αλλά δεν μπορείς να μείνεις για πάντα στο λίκνο».
* Προκλήσεις: Οι διαστημικές αποικίες θα εξαρτώνται από τεχνητά κλειστά οικοσυστήματα - μια δοκιμασία για την ιδέα του Φιοντόροφ ότι «η ανθρωπότητα πρέπει να γίνει ο δημιουργός των δικών της κόσμων».
Ψηφιακή αθανασία: Η Τεχνολογική Ανάσταση (αναβίωση)
* Το Mind Uploading (όπως στο έργο Carbon Copies) και οι ψηφιακές αναπαραστάσεις συνειδήσεων (AI clones) πλησιάζουν την ιδέα του Κοσμισμού περί της «υλικής αναβίωσης των νεκρών».
* Κίνδυνοι: Αν μια ψηφιακή συνείδηση είναι πραγματικά “εσύ” ή απλώς μία απομίμηση; (όπως π.χ. φιλοσοφικό πρόβλημα της “συνέχειας της ταυτότητας”).
Τεχνο-Ανθρωπισμός - Η βιολογική και ψηφιακή εξέλιξη
Ο Κοσμισμός επέμενε ότι «ο άνθρωπος πρέπει να γίνει ο δημιουργός του εαυτού του». Σήμερα, αυτό παρατηρείται:
Στους Βιο-Ενισχυμένους Ανθρώπους: CRISPR, Εξωσκελετοί και Νευρο-Διασυνδέσεις
* Γενετική Μηχανική (CRISPR-Cas9): Δυνατότητα για “σχεδίαση” ανθρώπινων ικανοτήτων (αύξηση νοημοσύνης, ανοσοποιητική ανθεκτικότητα).
* Neuralink και BCI (Brain-Computer Interface): Δημιουργία συμβιωτικών σχέσεων ανθρώπου-ΤΝ, πραγματοποιώντας την πρόβλεψη του Κοσμισμού περί μιας “κοινής νοημοσύνης”.
Το δίλημμα της Μετα-Ανθρωπότητας
* Τεχνο-Αριστοκρατία: Αν μόνο οι πλούσιοι έχουν πρόσβαση σε βιονικές βελτιώσεις, δημιουργείται μια νέα τάξη “υπερ-ανθρώπων”.
* Απώλεια της “Ανθρωπιάς”; Η υπερβολική εξάρτηση από τεχνολογικές επεμβάσεις μπορεί να οδηγήσει σε αλλοτρίωση από τη βιολογική μας φύση.
Ηθική και Κοσμισμός - Το Τεχνο-Ουμανιστικό Πλαίσιο
Για να αποφευχθεί μια “τεχνο-δυστοπία”, ο Κοσμισμός πρέπει να συνδυαστεί με Τεχνο-Ουμανιστικές αρχές:
Τρεις Θεμελιώδεις Αρχές
Δικαιοσύνη στην Πρόσβαση: Οι τεχνολογίες επέκτασης της ζωής και της νοημοσύνης πρέπει να είναι κοινό και μάλιστα ει δυνατόν ΔΗΜΟΣΙΟ αγαθό.
Διαφάνεια ελέγχου: Οι αλγόριθμοι και οι βιο-τεχνολογίες πρέπει να υπόκεινται σε δημοκρατική εποπτεία, σε κοινωνικό έλεγχο.
Διατήρηση της Ανθρώπινης Ταυτότητας: Η τεχνολογία πρέπει να επαυξάνει, όχι να αντικαθιστά, την ανθρώπινη ύπαρξη, την ανθρώπινη εμπειρία.
Το παράδειγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης
* Το AI Act της Ε.Ε. ρυθμίζει την Τ.Ν. με βάση την ανθρωποκεντρική προσέγγιση, ενσωματώνοντας έμμεσα αξίες του Κοσμισμού (π.χ. απαγόρευση “κοινωνικής βαθμολόγησης”).
Ο Κοσμισμός ως οδηγός για την Τεχνολογική Εποχή
Ο Κοσμισμός στον 21ο αιώνα δεν είναι μια απλή νοσταλγία για το μέλλον, αλλά ηθική πυξίδα για:
* Την εξερεύνηση του διαστήματος χωρίς να εγκαταλείπουμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
* Την υπέρβαση του θανάτου χωρίς να χάνουμε την ταυτότητά μας.
* Την ενίσχυση των δυνατοτήτων μας χωρίς να δημιουργούμε τεχνο-αριστοκρατίες.
Όπως έγραψε ο Τσιολκόφσκι, «η Γη είναι η αφετηρία της ανθρωπότητας, αλλά δεν μπορεί να είναι ο τάφος της». Ο συνδυασμός Κοσμισμού, Τεχνο-Οπτιμισμού και Τεχνο-Ανθρωπισμού μπορεί να εξασφαλίσει ότι αυτό το όραμα θα πραγματοποιηθεί χωρίς να θυσιάσουμε την ανθρώπινη ουσία μας.
* Ο Δημήτρης Σκουτέρης είναι πολιτικός αναλυτής, [email protected], https://www.facebook.com/dimitris.skouteris.94, @dim1956.bsky.social, @skouterisd, https://skouterisd.blogspot.com.
