Ο άνθρωπος από τα πρώτα του βήματα πάνω στη Γη έδειξε το ανήσυχο πνεύμα του και τη διάθεση να εξερευνήσει τον κόσμο που τον περίβαλε. Πολλές φορές παίρνοντας μεγάλο ρίσκο και αντιμετωπίζοντας ανυπέρβλητους κινδύνους κινούμενος από μια δύναμη τόσο ισχυρή όσο και η ίδια η ύπαρξή του αναζήτησε την επιβίωση του είδους του και τη γνώση σε τόπους μακρινούς από το ενδιαίτημα του.
Αν και συγκρινόμενα με τα σημερινά εγχειρήματα του ανθρώπινου είδους θεωρούνται μηδαμινά, λαμβάνοντας υπόψιν τα μέσα και τις δυνατότητες του πρώτου «σοφού ανθρώπου», τα δικά του επιτεύγματα μοιάζουν μεγαλύτερα από αυτά της σύγχρονης εποχής.
Πως ξεκίνησε το ταξίδι στην εξερεύνηση
Αρχαιολογικά και ανθρωπολογικά στοιχεία υποστηρίζουν ότι πριν από περίπου 50.000 έως 65.000 χρόνια, οι πρώτοι Homo sapiens ταξίδεψαν από την Ασία στην Ωκεανία — συγκεκριμένα στην περιοχή που σήμερα είναι η Αυστραλία, η Παπούα Νέα Γουινέα και τα γύρω νησιά.
Κι επειδή δεν υπήρχαν φυσικές γέφυρες ξηράς που να ενώνουν όλα αυτά τα νησιά, η πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι χρησιμοποίησαν κάποιου είδους πλεούμενα – πολύ απλές σχεδίες ή πρωτόγονα κανό.
Το ταξίδι αυτό δεν ήταν εύκολο καθώς ακόμα και όταν η στάθμη της θάλασσας ήταν πολύ χαμηλότερη (εποχές παγετώνων), τα νησιά της Ινδονησίας και της δεν ενώθηκαν ποτέ εντελώς με ξηρά. Σύμφωνα με τους επιστήμονες υπήρχαν πάντα τουλάχιστον 70-100 χιλιόμετρα ανοιχτού ωκεανού που έπρεπε να περάσουν.
Το ταξίδι επιστημονικά τεκμηριωμένο από την παρουσία ανθρώπων στην Αυστραλία εδώ και τουλάχιστον 65.000 χρόνια που δείχνει ότι αυτή η μετανάστευση έγινε πολύ νωρίς. Εξάλλου το DNA των αυτόχθονων Αυστραλών (Αβορίγινων) δείχνει μια πολύ αρχαία γραμμή καταγωγής, ξεχωριστή από εκείνη των άλλων σύγχρονων πληθυσμών, που υποδηλώνει έναν πολύ παλιό διαχωρισμό.
Οι άνθρωποι που επιχείρησαν αυτή τη μετανάστευση ήταν και επιστημονικά τεκμηριωμένα οι πρώτοι ναυτικοί της ανθρωπότητας και συνάμα οι πρώτοι «πιονέροι» που επιχείρησαν σκόπιμα και στοχευμένα μια εξερεύνηση κυρίως νησιών που διέκριναν αμυδρά στον ορίζοντα και έφτασαν έτσι σε μια νέα ήπειρο.
Οι ιστορικοί χρόνοι
Στους ιστορικούς χρόνους η ανάπτυξη ενός μεγάλου πολιτισμού ήταν στενά συνδεδεμένη με την εξερεύνηση και την υπέρβαση των στενών ορίων που έθετε ένας τόπος.
Οι Φοίνικες κορυφαίοι θαλασσοπόροι εξερευνητές της Μεσογείου έφτασαν μέχρι τη Μεγάλη Βρετανία όπου έκαναν εμπόριο μετάλλων και σύμφωνα με τον Ηρόδοτο κατάφεραν να κάνουν τον περίπλου της Αφρικής.
Οι αρχαίοι πρόγονοι μας Μινωίτες υπήρξαν οι πρώτοι μεγάλοι θαλάσσιοι έμποροι στην Ευρώπη. Ταξίδεψαν σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο.
Οι Μυκηναίοι έφτασαν μέχρι την Κύπρο, τη Μικρά Ασία και την Ιταλία.
Οι Πολυνήσιοι, έκαναν μεγάλα ταξίδια ανοιχτής θάλασσας χωρίς μέσα πλοήγησης και εποίκισαν νησιά σε αποστάσεις χιλιάδων χιλιομέτρων μεταξύ τους.
Οι Έλληνες τον 8ο έως τον 6ο π.Χ. αιώνα ίδρυσαν αποικίες από τη Μασσαλία στη Γαλλία ως το Βόσπορο και τον Καύκασο και εξερεύνησαν άγνωστες για τη εποχή θάλασσες.
Το πνεύμα της εξερεύνησης είναι τόσο έντονο στους Έλληνες ώστε βρίσκεται και μέσα στον πολιτισμό τους από τους μύθους, όπως αυτό των Αργοναυτών και τα λογοτεχνικά έργα όπως την Οδύσσεια.
Οι εξερευνήσεις της σύγχρονης εποχής
Στη σύγχρονη εποχή μετά τον Μεσαίωνα, αφού εξελίχθηκαν περισσότερο οι επιστήμες αλλά και τα μέσα που διέθετε η ανθρωπότητα τα όρια των εξερευνήσεων του διευρύνθηκαν. Ο Χριστόφορος Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική προσπαθώντας να φτάσει στις Ινδίες από δυτικά. Ο Μαγγελάνος έκανε τον πρώτο περίπλου της Γης. Ο Τζέιμς Κουκ τον 18ο αιώνα εξερεύνηση την Ωκεανία, το Νότιο Ειρηνικό, τη Νέα Ζηλανδία και τη Χαβάη, συμπληρώνοντας έτσι μεγάλα κενά στο παζλ του παγκόσμιου χάρτη μέσα από μια εξαιρετική χαρτογράφηση.
Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ήρθε η σειρά για εξερεύνηση του τελευταίου ανεξερεύνητου σημείου που υπήρχε στη Γη. Των πόλων. Ο Ρόαλντ Άμουδσεν έφτασε στο Νότιο Πόλο στις 14 Δεκεμβρίου του 1911. Τον ακολούθησε λίγο μετά ο Ρόμπερτ Φάλκον Σκοτ, ενώ ο Ρόμπερτ Πίρι διεκδίκησε την πρώτη άφιξη στο Βόρειο Πόλο το 1909.
Φυσικά όλη η γνώση και τα κέρδη αυτών των εξερευνήσεων δεν ήρθαν χωρίς τίμημα. Τίμημα ήταν οι ανθρώπινες ζωές που χάθηκαν ανά τους αιώνες στην προσπάθεια της κατάκτησης. Κόστος είχαν και οι αποτυχίες που συνόδεψαν πολλές προσπάθειες.
Το μεγάλο άλμα στο διάστημα
Παρόλα αυτά όμως, λίγο μετά το δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα και ενώ ο κόσμος ανακτά την ελπίδα για το μέλλον μετά το τέλος δυο παγκόσμιων πολέμων έρχεται μια σημαντική στιγμή για την εξερεύνηση.
Είναι η στιγμή που ο άνθρωπος σηκώνει τα μάτια ψηλά, μακριά από τη βιόσφαιρά του όπου οι περισσότερες εξερευνήσεις του έχουν ολοκληρωθεί, και κοιτάζει ένα νέο κόσμο ή μάλλον για την ακρίβεια νέους κόσμους που βρίσκονται μακριά ή κοντύτερα στο διάστημα. Είναι η στιγμή που η αναζήτησή του τον σπρώχνει να βρεθεί έξω από τον φυσικό χώρο, τον πλανήτη του και να μπει σε μια νέα περιπέτεια.
Και η μεγάλη στιγμή έρχεται μετά από αποτυχίες, χαμένες ανθρώπινες ζωές και προσπάθεια χιλιάδων ανθρώπων. Το βήμα γίνεται το καλοκαίρι του 1969, όπως ανέφερε και ο Νιλ Άρμστρονγκ τη στιγμή πουαφήνει το ίχνος του ποδιού του πάνω στην επιφάνεια της Σελήνης.
Από τότε πέρασαν αρκετά χρόνια ακόμα περισσότερες προσπάθειες του ανθρώπου να επεκτείνει τα όρια της έρευνας του. Κατάφερε να εκτοξεύσει διαστημικά τηλεσκόπια και να «δει» τις εσχατιές του σύμπαντος. Κατάφερε να στείλει συσκευές του έξω από τα όρια του ηλιακού συστήματος. Κατάφερε να στείλει συσκευές που εξερεύνησαν και εξερευνούν στέλνοντας πολύτιμα στοιχεία στον Άρη, και σε άλλους άγνωστους μέχρι τότε κόσμους.
Το πιο σημαντικό όλων όμως είναι ότι δεν άλλαξε τίποτε στην αρχέγονη δύναμη που τον «σπρώχνει» όλο και πιο μακριά στις εξερευνήσεις του. Άλλαξε όμως στο στόχο των προσπαθειών του. Αν και η πρώτη του έξοδος στο διάστημα ήταν στη Σελήνη, σε ένα βράχο χωρίς ζωή, φαίνεται πως είναι μόνο μια στάση στο δρόμο του για την κατανόηση του σύμπαντος δηλαδή την κατανόηση της ίδιας της ζωής.
Όσο περισσότερο μαθαίνει και αναγνωρίζει το σύμπαν, τόσο αντιλαμβάνεται ότι η ζωή δεν μπορεί να έχει όριο τον πλανήτη Γη. Η πρόκληση για την ανθρωπότητα είναι διπλή. Η ανακάλυψη εξωγήινης ζωής που θα σημαίνει μια μεγάλη αλλαγή στη γνώση της αλλά και την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους εκτός του γήινου περιβάλλοντος.
Οι δυσκολίες και οι προκλήσεις μεγαλύτερες από ποτέ
Mε τη βοήθεια της τεχνολογίας ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που θέτουν οι δύσκολες συνθήκες των επόμενων εγχειρημάτων με βάση τον μέχρι σήμερα σχεδιασμό.
Αυτά τα εγχειρήματα περιλαμβάνουν μια μόνιμη βάση στη Σελήνη καθώς και μια αποικία στον πλανήτη Άρη η κατάκτηση του οποίου σήμερα αντιστοιχεί με την κατάκτηση της Σελήνης τη δεκαετία του 1960.
Ο άνθρωπος και το τελευταίο Σύνορο: Από τη θάλασσα στο διάστημα
Με τη βοήθεια της τεχνολογίας επίσης θα προσπαθήσει να επιβεβαιώσει την ύπαρξη εξωγήινης ζωής ακόμη και με έμμεσο τρόπο, δηλαδή διαπιστώνοντας την ύπαρξη στοιχείων που είναι αποτέλεσμα των λειτουργιών της ζωής σύμφωνα με την εμπειρία που υπάρχει από τη Γη. Τα διαστημικά τηλεσκόπια αλλά και ισχυρά σύγχρονα επίγεια τηλεσκόπια είναι σε θέση να δώσουν στοιχεία ως «υπογραφή ζωής» σε απομακρυσμένους εξωπλανήτες. Αλλά και ρομποτικές μηχανές στον Άρη μπορούν να δώσουν αναλύσεις κυρίως πετρωμάτων με ενδείξεις ζωής στο παρελθόν.
Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το διάστημα είναι ένα περιβάλλον ακραίο που δεν επιτρέπει την ανθρώπινη επιβίωση. Η παραμονή και η δραστηριοποίηση ανθρώπων και μάλιστα για μεγάλο χρονικό διάστημα απαιτεί την υπέρβαση μεγάλων προβλημάτων είτε αυτό συμβεί στη Σελήνη είτε στον Άρη.
Ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα στα οποία επιχειρούν λύσεις εδώ και αρκετά χρόνια οι επιστήμονες είναι η κοσμική ακτινοβολία, με ισχυρότερη και πιο επικίνδυνη την ηλιακή κοσμική ακτινοβολία, η οποία στη γη φιλτράρεται από το Όζον. Αντίθετα στη Σελήνη δεν υπάρχει καμία προστασία και περίπου το ίδιο συμβαίνει στον Άρη. Ο κίνδυνος μιας τέτοιας ακτινοβολίας για τον άνθρωπο είναι μεγάλος. Η μακροχρόνια έκθεσή του σημαίνει με μεγάλη βεβαιότητα αλλοίωση του DNA και καρκίνο. Συνεπώς θα χρειαστεί υψηλή προστασία τόσο στους χώρους διαμονής του όσο και ατομική προστασία σε εξωτερικούς χώρους για την δραστηριότητα του.
Εκτός της ακτινοβολίας το περιβάλλον χωρίς ατμόσφαιρα ή με μικρή ατμοσφαιρική πίεση είναι απαγορευτικό για τη ζωή καθώς δημιουργούνται φυσαλίδες στο αίμα και ο θάνατος επέρχεται σε δυο λεπτά περίπου.
Οι στολές που δημιουργήθηκαν από τη ΝΑSA τις αποστολές Απόλλων ήταν δύσχρηστες και μη λειτουργικές, αφού δημιουργούσαν υψηλή πίεση αερίου μεταξύ τοιχώματος και σώματος αστροναύτη μειώνοντας έτσι την κινητικότητά του και επιπλέον δεν επέτρεπαν την επαναλαμβανόμενη χρήση. Σήμερα η τεχνολογία υλικών έχει δώσει την λύση με την κατασκευή νέων στολών από ελαφρύτερα υλικά με μεγαλύτερη ευκαμψία και επαναλαμβανόμενη χρήση. Ακόμη διαθέτουν μεγαλύτερη αυτονομία για τον χρήστη, αντοχή σε ακραίες θερμοκρασίες και προστασία από την σκόνη. Για τον αποικισμό του Άρη προβλέπονται στολές που δεν θα λειτουργούν υπό πίεση αερίου. Την απαραίτητη πίεση στο σώμα των αστροναυτών θα την προσφέρουν ανάλογα με την εξωτερική υποπίεση έξυπνα εσώρουχα βασισμένα σε νέα τεχνολογία υλικών.
Εξερευνήσεις χωρίς τέλος: Το πέρασμα της ζωής πέρα από τη Γη
Οι επιστήμονες έχουν δώσει λύση και στο ζήτημα των υποδομών διαμονής. Με δεδομένα ότι η προστασία από την ακτινοβολία είναι απαραίτητη και στα κτήρια που θα διαμένουν άνθρωποι αλλά και ότι το κόστος μεταφοράς υλικών από την Γη είναι απαγορευτικό έχουν δοκιμαστεί στη Γη πρακτικές όπως η κατασκευή κτηρίων από τρισδιάστατους εκτυπωτές και με υλικό που αφθονεί τόσο στη Σελήνη όσο και στον Άρη. Αυτό είναι ο ρηγόλιθος που βρίσκεται σε σκόνη και μπορεί να συλλεχθεί εύκολα. Μαζί με τον ρηγόλιθο θα χρησιμοποιηθούν υλικά που ανακλούν ή απορροφούν την ακτινοβολία όπως πολυμερή από διοξείδιο του άνθρακα που στον Άρη αφθονεί αφού αποτελεί το 95% της ατμόσφαιράς του. Εξάλλου και στις δυο περιπτώσεις έχει προβλεφθεί η ρομποτική κατασκευή χωρίς παρουσία ανθρώπου ώστε να ετοιμαστούν πριν την άφιξη των πρώτων αποίκων.
Στη Σελήνη τα παραπάνω θα συνδυαστούν με φουσκωτούς θόλους και υπόγειες εγκαταστάσεις.
Σημαντικό πρόβλημα ακόμα είναι αυτό του νερού του οποίου η μεταφορά από τη Γη δεν είναι δυνατή λόγω κόστους αλλά και απόστασης στον Άρη. Και στις δυο περιπτώσεις τα σημεία που θα δημιουργηθούν οι πρώτες εξωγήινες βάσεις δεν θα είναι τυχαίες. Είναι τα έως τώρα γνωστά σημεία όπου έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη νερού με την μορφή πάγου στο υπέδαφος. Στη Σελήνη το σημείο αυτό εντοπίζεται στο Νότιο Πόλο. Στον Άρη είναι οι δυο πόλοι και δυο περιοχές εκτός των πόλων, κοντά στον ισημερινό. Το νερό φυσικά δεν σημαίνει μόνο ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων αλλά και καύσιμο. Καύσιμο για τις εγκαταστάσεις αλλά και των διαστημικών οχημάτων, αφού με ελάχιστες απαιτήσεις σε υποδομές και ενέργεια διαχωρίζεται σε υδρογόνο που είναι πυραυλικό καύσιμο και οξυγόνο που είναι απαραίτητο για την ανθρώπινη επιβίωση αλλά και οξειδωτικό των καυσίμων.
Αυτός είναι εξάλλου και ο σημαντικότερος λόγος δημιουργίας της βάσης στη Σελήνη. Η χρήση της ως βάσης εκτόξευσης διαστημικών οχημάτων για απώτερους προορισμούς με ασύγκριτα μικρότερες τεχνικές δυσκολίες και μικρότερο κόστος σε σχέση με τη Γη.
Και εδώ η τεχνολογία έχει φροντίσει ήδη αν προσφέρει ειδικά τρυπάνια που αποτελούν την επιτομή της καινοτομίας και έχουν την ικανότητα να ανασύρουν τον πάγο και να τον μετατρέπουν σε υγρό νερό χωρίς να χάνεται στο διάστημα στο ακραίο περιβάλλον που θα λειτουργούν.
Εκτός από τα παραπάνω στον Άρη που προορίζεται για μόνιμη ανθρώπινη αποικία δοκιμάζονται εδώ και αρκετά χρόνια καινοτόμες ιδέες που μπορούν να δημιουργήσουν βιώσιμα οικοσυστήματα. Ένα τέτοιο σχέδιο είναι το SAM (Space Analog for the Moon and Mars): Στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, το SAM είναι ένα ερμητικά σφραγισμένο και πιεσμένο περιβάλλον που προσομοιώνει τις συνθήκες του Άρη, επιτρέποντας τη μελέτη της ανθρώπινης διαβίωσης και της καλλιέργειας φυτών σε συνθήκες χαμηλής βαρύτητας και ατμοσφαιρικής πίεσης.
Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν σήμερα ότι τα βιώσιμα οικοσυστήματα θα μπορούσε να είναι προσωρινή λύση μέχρι την επαναζωογόνηση του Άρη και την μετατροπή του ξανά σε ένα πράσινο πλανήτη αυξάνοντας την θερμοκρασία του και παράγοντας οξυγόνο από βακτήρια ώστε η ατμόσφαιρα του για γίνει φιλική στη ζωή.
Από τους πρώτους ναυτικούς στους πρώτους αποίκους του διαστήματος
Αυτές είναι κάποιες από τις δυνατότητες που θα προσφέρει η επιστήμη στον άνθρωπο για το νέο του μεγάλο άλμα, τη ζωή πέρα από τη Γη δεν θα είναι το μοναδικό όμως. Σκάφη νέας τεχνολογίας όπως Οrion με τον ισχυρότερο πύραυλο της NASA μετά τον «Κρόνο 5» που θα σηκώσει το βάρος των αποστολών Artemis στη Σελήνη. Και ένα νέο σκάφος που θα επιτρέψει την περαιτέρω ανάπτυξη του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού είναι έτοιμο να ξεκινήσει τα ταξίδια του. Το Dream Chaser είναι ένα διαστημικό σκάφος τύπου "lifting body" δηλαδή αεροδυναμικό σώμα που παράγει άντωση. Το σκάφος θα μεταφέρει φορτίο και πλήρωμα στον ISS με διαστάσεις 9 μέτρα μήκος και 7 μέτρα άνοιγμα φτερών. Θα απογειώνεται εντός πυραύλου και θα επανέρχεται στην ατμόσφαιρα και θα προσγειώνεται σαν αεροπλάνο σε διάδρομο. Θα θυμίζει διαστημικό λεωφορείο μόνο όμως στην εμφάνιση γιατί πρόκειται για ένα επαναχρησιμοποιήσιμο σκάφος ασύγκριτα μικρότερου κόστους από τα διαστημικά λεωφορεία.
Πέρα από την προσφορά λύσεων σε επίπεδο υλικοτεχνικό όμως, η επιστήμη προσφέρει την αρωγή της και σε ένα άλλο επίπεδο. Αυτό της ψυχολογικής εκπαίδευσης και υποστήριξης των ανθρώπων που θα συμμετέχουν σε αυτές τις αποστολές. Είναι δεδομένο ότι διαστημικά ταξίδια μηνών ή η διαμονή επ’ αόριστον σε ένα περιβάλλον που κυριαρχεί η απομόνωση και οι ιδιαίτερες συνθήκες περιορισμού δημιουργούν σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα αλλά μερική απώλεια της γνωστικής λειτουργίας, σύμφωνα με παρατηρήσεις που έρχονται από τον διεθνή διαστημικό σταθμό.
Οι προσδοκίες της ανθρωπότητας από τη νέα κατάκτηση
Είναι γεγονός ότι εργάζονται χιλιάδες άνθρωποι εδώ και δεκάδες χρόνια για να προσφέρουν λύσεις στις μεγάλες προκλήσεις των νέων ανθρώπινων εξερευνήσεων. Πολλοί είναι όμως επίσης εκείνοι που εκφράζουν τον έντονο σκεπτικισμό τους για την ανάλωση σημαντικών πόρων που θα μας οδηγήσουν χιλιάδες ή εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά ενώ εδώ στην Γη, τα σημαντικά προβλήματα που επιδεινώνονται από την έλλειψη πόρων παραμένουν. Παραμένει η φτώχεια, η εξαθλίωση, οι ασθένειες, η μόλυνση του περιβάλλοντος, η έλλειψη εκπαίδευσης.
Η απάντηση είναι, παρά το ότι τα παραπάνω περιγράφουν αληθινά μια άσχημη πραγματικότητα πάνω στη Γη, ότι οι πόροι δεν σπαταλούνται αλλά επενδύονται στην ανεκτίμητη γνώση του ανθρώπου. Μένει να επιτύχει η γνώση αυτή του επιτρέψει να βελτιώσει τη ζωή και πάνω στη Γη.
Το μεγαλύτερο του κίνητρο όμως παραμένει η αρχέγονη επιθυμία της κατάκτησης και της κατανόησης του κόσμου που τον περιβάλει. Είναι αυτή που τον κινεί συνεχώς στο χρόνο να κάνει το επόμενο βήμα. Στην προκειμένη περίπτωση να ξεπεράσει το τελευταίο σύνορο και να φέρει τη ζωή εκεί που δεν υπάρχει. Να ξεπεράσει το τελευταίο σύνορο μέχρι να θέσει νέο στόχο: Να ξεπεράσει το επόμενο σύνορο που σήμερα ίσως μόνο να φαντάζεται μπορεί.
