Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 δεν ήταν μόνο υπόθεση των ανδρών. Αν και η Ιστορία συχνά επικεντρώνεται στους μεγάλους στρατηγούς και οπλαρχηγούς, οι γυναίκες είχαν έναν ανεκτίμητο ρόλο στην προετοιμασία, τη διεξαγωγή και τη διατήρηση του Αγώνα. Αγωνίστριες από κάθε κοινωνική τάξη πολέμησαν, πρόσφεραν την περιουσία τους, ενίσχυσαν ηθικά και υλικά τους άνδρες μαχητές και σε πολλές περιπτώσεις πήραν τα όπλα και ρίχτηκαν στη μάχη.
Οι Σουλιώτισσες ήταν από τις πρώτες που απέδειξαν πως η ελευθερία δε γνωρίζει φύλο. Η τραγική αλλά ηρωική σκηνή του Χορού του Ζαλόγγου, όπου γυναίκες με τα παιδιά τους έπεσαν στον γκρεμό προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των Οθωμανών, συγκλόνισε την Ευρώπη και έγινε σύμβολο αυτοθυσίας. Δεν ήταν όμως η μόνη πράξη γενναιότητας των γυναικών του Σουλίου. Η Μόσχω Τζαβέλα, σύζυγος του Λάμπρου Τζαβέλα, πολέμησε με γενναιότητα και ηγήθηκε 400 γυναικών σε επίθεση κατά των Τουρκαλβανών του Αλή Πασά.
Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα: Η θαλασσομάχος της Επανάστασης
Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα ήταν μία από τις σημαντικότερες γυναίκες της Επανάστασης. Μεγαλωμένη στις Σπέτσες, διέθεσε την τεράστια περιουσία της για τον Αγώνα, οργάνωσε ναυτικό στόλο και πολέμησε με γενναιότητα. Το πλοίο της, ο “Αγαμέμνων”, έγινε ένα από τα ισχυρότερα πολεμικά μέσα των Ελλήνων. Παρά τη συμβολή της, η νέα ελληνική κυβέρνηση δεν της απέδωσε τις τιμές που της άξιζαν, δείχνοντας την περιθωριοποίηση των γυναικών ακόμα και μετά τον Αγώνα.
Μαντώ Μαυρογένους: Η ευγενής που ταξίδεψε στην Ευρώπη για την Επανάσταση
Η Μαντώ Μαυρογένους ήταν μια αριστοκράτισσα από τη Μύκονο, που αφιέρωσε τη ζωή και την περιουσία της στην Επανάσταση. Με επιστολές σε φιλέλληνες της Ευρώπης, εξασφάλισε σημαντική οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη. Η ίδια ηγήθηκε στρατιωτικών σωμάτων και πολέμησε σε μάχες, ενώ παρά τις προσωπικές της θυσίες, πέθανε φτωχή και ξεχασμένη.
Με τον Καποδίστρια να την ονομάζει ως επίτιμο αντιστράτηγο κατά τη διήγηση του φιλέλληνα Περιβιάνο Τζεκίνι, «...περιέπεσεν εις εσχάτην πενίαν, σκληρώς λησμονηθείσα και εγκαταλειφθείσα υπό πάντων».
Οι γυναίκες του Μεσολογγίου και οι άγνωστες αγωνίστριες
Κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου, οι γυναίκες έδειξαν απίστευτη γενναιότητα. Πολεμούσαν κρατώντας το σπαθί στο ένα χέρι και τα παιδιά τους στο άλλο. Όταν η πόλη έπεσε, πολλές προτίμησαν να πεθάνουν παρά να παραδοθούν. Αυτή η πράξη αντίστασης έδειξε πως η Επανάσταση ήταν ένας αγώνας στον οποίο όλοι συμμετείχαν εξίσου, ανεξαρτήτως φύλου.
Παρ’ όλα αυτά, πέρα από τις γνωστές μορφές, υπήρξαν και πολλές άλλες γυναίκες που πολέμησαν γενναία. Η Σταυριάνα Σάββαινα, Μανιάτισσα αγωνίστρια, τόνισε πως όταν πρόκειται για την ελευθερία της πατρίδας, οι γυναίκες μπορούν να σταθούν δίπλα στους άνδρες στα πεδία των μαχών. Στη Μακεδονία, η Καρατάσαινα και η Ζαφειράκαινα έδωσαν τη ζωή τους υπερασπιζόμενες τις περιοχές τους. Στη Θράκη, η Δόμνα Βισβίζη, σύζυγος του καπετάνιου Αντώνη Βισβίζη, ανέλαβε η ίδια το πλοίο του μετά τον θάνατό του και συνέχισε να πολεμά.
Οι γυναίκες της Φιλικής Εταιρείας
Γυναίκες από εύπορες οικογένειες, όπως η Ελισάβετ Υψηλάντη και η Κυριακή Ναύτου, βοήθησαν σημαντικά στην προετοιμασία της Επανάστασης. Συγκέντρωναν κεφάλαια, μετέφεραν μηνύματα και επηρέαζαν διπλωμάτες και πολιτικούς. Χωρίς την οικονομική και πολιτική τους στήριξη, πολλά κομμάτια του Αγώνα δε θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν.
Οι φραγμοί της εποχής και η θέση της γυναίκας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν έδιναν ιδιαίτερες ευκαιρίες προσηλυτισμού των γυναικών στη Φιλική Εταιρεία, παρ’ όλα αυτά η δράση τους, εάν και περιορισμένη, υπήρξε αισθητή, όπως αποτυπώθηκε από τη συμμετοχή τους στις μάχες, όπως η θρυλική καπετάνισσα Δόμνα Βισβίζη (1783-1850), που μετά τον θάνατο του συζύγου τους ανέλαβε τη διοίκηση του πλοίου και τη συνέχεια του Αγώνα, είτε μέσω διπλωματικών δράσεων στο εξωτερικό.
Οι γυναίκες του 1821 απέδειξαν πως το πάθος για την ελευθερία δε γνωρίζει περιορισμούς. Οι πράξεις τους συνεχίζουν να εμπνέουν τις σύγχρονες γενιές, διδάσκοντας πως η ισότητα, η αυτοθυσία και η αγάπη για την πατρίδα είναι αξίες διαχρονικές
Επί του συνόλου, αυτές που συμμετείχαν στη Φιλική Εταιρεία ήταν είτε Φαναριώτισσες, είτε αστές, που χάρη στη μόρφωση, τη γλωσσομάθεια και την οικονομική τους επιφάνεια, κατόρθωσαν να διαρρήξουν τους φραγμούς του φύλου τους.
Ανάμεσά τους ήταν γυναίκες με πνευματικές ανησυχίες, διανοούμενες και μεταφράστριες, οι οποίες διατηρούσαν φιλολογικά σαλόνια κατά τα γαλλικά πρότυπα, σε μια δράση που χάθηκε στο βάθος της ιστορίας, η οποία περικλύστηκε από την επικράτηση των ανδρών ηρώων της εποχής.
Έτσι, παρά την τεράστια συμβολή τους, μετά την απελευθέρωση οι γυναίκες δεν έλαβαν αναγνώριση, με τις σελίδες που τους απένειμε η Ιστορία να παραμένουν καινές και άγραφες. Ενώ ακόμα και η Μπουμπουλίνα, που ανακηρύχθηκε ναύαρχος από τον τσάρο της Ρωσίας, δεν έλαβε σύνταξη από το ελληνικό κράτος, παρά τον αγώνα της για την ελευθερία.
Οι αθάνατες Ελληνίδες του ’21
Η Ελληνική Επανάσταση ήταν ένας αγώνας για την ελευθερία όλων των Ελλήνων - ανδρών και γυναικών. Οι γυναίκες δεν ήταν απλοί θεατές, ήταν πολεμίστριες, ηγέτιδες, μανάδες και σύζυγοι που έδωσαν τα πάντα για την ανεξαρτησία. Αν και η Ιστορία τις αγνόησε για χρόνια, σήμερα τις τιμούμε και αναγνωρίζουμε τον αδιάκοπο αγώνα τους.
Οι γυναίκες του 1821 απέδειξαν πως το πάθος για την ελευθερία δε γνωρίζει περιορισμούς. Οι πράξεις τους συνεχίζουν να εμπνέουν τις σύγχρονες γενιές, διδάσκοντας πως η ισότητα, η αυτοθυσία και η αγάπη για την πατρίδα είναι αξίες διαχρονικές.
Οι γυναίκες στις εξεγέρσεις του 19ου αι. στην Κρήτη
Στην Κρήτη, οι γυναίκες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις εξεγέρσεις του 19ου αιώνα και πάλεψαν προς τον αγώνα απελευθέρωσης του τόπου, μετά από 267 χρόνια αδυσώπητης σκλαβιάς και βιαιοπραγιών, που αποτυπώθηκε από τις γραπτές και άγραφες μαρτυρίες των ανθρώπων που πάλεψαν για την αναγέννηση του τόπου.
Κατά την Επανάσταση του 1866, 37 γυναίκες από τους Λάκκους Χανίων ζήτησαν να πολεμήσουν, υπογράφοντας δήλωση αυτοθυσίας.
«Πρόθυμες να χύσωμεν το αίμα μας εις τον βωμόν της μητρός μας Κρήτης», αναγραφόταν ως υπογραφή και όρκος για την ελευθερία. Πολλές σκοτώθηκαν, άλλες βασανίστηκαν, αλλά ο ηρωισμός τους έμεινε στην Ιστορία, είτε χαραγμένος με μελάνι, είτε χαραγμένος στις ψυχές των ανθρώπων, όπως προσέδωσε η ελευθερία και η αναγέννηση του Έθνους.
