Η έννοια της παραγωγικότητας συναντάται στην εκλαϊκευμένη πανανθρώπινη οικονομική αρχή «η επιτυχία του μεγαλύτερου αποτελέσματος με την ελάχιστη θυσία».
Επηρεάζει αποφασιστικά την ατομική, οικογενειακή, κοινωνική μας ευημερία, κάθε οικονομική και επιχειρηματική δραστηριότητα, καθώς και την ανταγωνιστική θέση των χωρών στο ευρύτερο διεθνές παραγωγικό, εμπορικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τους περιβάλλον.
Επαληθεύονται, στις μέρες μας, τα προφητικά μηνύματα των καθηγητών μας Πολιτικής Οικονομίας, της αλόγιστης σπατάλης των περιορισμένων φυσικών πλουτοπαραγωγικών πηγών του πλανήτη, για κερδοσκοπικούς σκοπούς, περιορίζοντας τη μελλοντική διάθεσή τους για επιτακτικές ανάγκες της ανθρωπότητας!
Με την ανάπτυξη της ομαδικής και κοινωνικής ζωής, οι τεχνίτες υλοποιούν τις τεχνικές τους ιδέες με πολλή εργασία, πρωτόγονα εργαλεία, τις λιγοστές πρώτες ύλες και ισχυρά κίνητρα:
- το χαμηλότερο κόστος παραγωγής ή το κόστος αποτυχίας,
- ο σεβασμός στα αγαθά της φύσης, η άγνοια και ο φόβος εξαφάνισής τους και οι δυσεύρετες πρώτες ύλες,
- ο συναγωνισμός, η αλληλεγγύη, η συνεργασία με τους συντεχνίτες τους και η διάθεση των προϊόντων τους σε προσιτές τιμές.
Είναι η πρώτη μορφή του θετικού ρόλου της ανταγωνιστικότητας. «Ο Adam Smith (1) θεμελιώνει τη σύγχρονη οικονομική επιστήμη πάνω στον θετικό και χρήσιμο ρόλο του ανταγωνισμού και ανταγωνιστικότητας για την ευημερία της κοινωνίας.
Κατά τις περιόδους της Αναγέννησης και της Βιομηχανικής Επανάστασης (1600 μ.Χ.-1900 μ.Χ.) εξελίσσονται οι κοινωνίες, οι επιστήμες, η διοίκηση των οργανισμών. Αναπτύσσονται μονάδες μαζικής παραγωγής.
Έκτοτε η επιχειρηματική δραστηριότητα και οι επικοινωνίες διεθνοποιούνται. Η πολυπλοκότητα της οργάνωσης και λειτουργίας τους, η απληστία τους και ο ανελέητος διεθνής και εγχώριος ανταγωνισμός επικράτησής τους είναι τα φαινόμενα που συνοδεύουν την αλματώδη βιομηχανική ανάπτυξη και τις συναφείς επιχειρήσεις της εποχής.
Φυσικό επακόλουθο, ο αρνητικός ρόλος της ανταγωνιστικότητας, αγώνας επικράτησης, σύγκρουσης, και κάπου με αθέμιτα μέσα.
Η επιστήμη της Διοίκησης των Επιχειρήσεων εκσυγχρονίζεται με τις τρέχουσες και επερχόμενες τεχνολογικές εξελίξεις, για να συνδράμει το έργο των διοικήσεων των οργανισμών στην αντιμετώπιση των επιτακτικών λειτουργικών τους αλλαγών.
Η οικονομική αρχή ενσωματώνεται, επιστημονικά πλέον, στις λειτουργίες της διοίκησης των οργανισμών (προγραμματισμός, οργάνωση, διοίκηση, έλεγχος).
Η διοίκηση των οργανισμών, δημόσιων και ιδιωτικών, μέσω των λειτουργιών της, συντονίζει, παρακολουθεί και ελέγχει όλη την παραγωγική διαδικασία, τη μετατροπή όλων των μέσων (εργασία, κεφάλαια, εξοπλισμός, φυσικός πλούτος) σε έτοιμα προϊόντα ή υπηρεσίες, κατά τον ορθολογικότερο και αποδοτικότερο τρόπο.
Τι είναι η παραγωγικότητα
Πόσο καλά εκτελούμε τα εργασιακά μας καθήκοντα, πώς ο μηχανολογικός εξοπλισμός εξασφαλίζει επιτάχυνση της παραγωγής, ποσότητα και ποιότητα τελικών προϊόντων;
Με πόσο σεβασμό και σύνεση οι οργανισμοί αναλώνουν τα πλουτοπαραγωγικά αγαθά της φύσης (πετρέλαιο κ.λπ.); Ποιο είναι το ανθρώπινο και διοικητικό ανάστημα της διοίκησης του οργανισμού στον συνεχή εκσυγχρονισμό του;
Όταν αυτά γίνονται οργανωμένα και συντονισμένα, η διοίκηση του οργανισμού, η εργασία, οι καινοτόμες τεχνολογικές και ψηφιακές εξελίξεις, καθώς και οι πρόσφατες εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης αποκτούν πρωταγωνιστικό και δημιουργικό ρόλο στην παραγωγικότητα και τη συνεχή βελτίωσή της.
Η παραγωγικότητα μετριέται, ολική παραγωγικότητα = τελικά προϊόντα: αναλωθέντα μέσα.
Ο δείκτης μετρά την αποδοτικότητα του οργανισμού και την εξέλιξή του, π.χ. η βελτίωση παραγωγικότητας μιας 5ετίας σημαίνει:
- Για τη χώρα, ανάπτυξη με εξοικονόμηση δαπανών,
- Για την επιχείρηση, ανταγωνιστικότερα κόστη και τιμές των προϊόντων,
- Για τον εργαζόμενο, υψηλότερες απολαβές και
- Για το άτομο, την οικογένεια και την κοινωνία, βαθμός ευημερίας, εξοικείωση με τη σπατάλη και τη συνετή κατανάλωση ή/και αποταμίευση των εισοδήματών τους.
Η ειδική παραγωγικότητα περιλαμβάνει δείκτες που υπολογίζονται με τον λόγο, συνολικό τελικό προϊόν: ένας χωριστά συντελεστής, π.χ. η εργασία ή το κεφάλαιο, που μελετιούνται από τους εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς.
Παραγωγικότητα της εργασίας
Παραγωγικότητα εργασίας = Σύνολο εθνικού εισοδήματος (ΑΕΠ): Σύνολο ανθρωποωρών εργασίας για την παραγωγή του. Αν π.χ. 35,5 δολάρια η απόδοση της ανθρωποώρας. Προτιμήθηκε η ανθρωποώρα, το μέτρο των διεθνών συγκριτικών μετρήσεων.
Η μέτρηση της παραγωγικότητας της εργασίας δεν εξαρτάται μόνο από την ένταση της προσπάθειας και τις επαγγελματικές δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού, η απόδοσή της επηρεάζεται και από άλλους συναφείς παράγοντες:
Από τον οργανισμό, με:
- Συνεχή εκσυγχρονισμό της διοίκησης με τις ραγδαίες εξελίξεις της τεχνολογίας.
- Φροντίδα για λειτουργικό εργασιακό περιβάλλον, εργασιακές σχέσεις και δίκαια συστήματα κινήτρων, ως έμπρακτη αναγνώριση της εργασίας. Προϊόντα ή υπηρεσίες δεν παράγονται χωρίς εργάτη, υπάλληλο, νοσοκόμα, δάσκαλο, ερευνητή.
- Διά βίου βελτίωση των εργασιακών δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, των διαπροσωπικών σχέσεων στον χώρο εργασίας, την πελατεία, το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον,
- Κεφαλαιουχικές επενδύσεις εκσυγχρονισμού του παραγωγικού και ψηφιακού εξοπλισμού της.
- Διοικητικές διορθωτικές παρεμβάσεις με τις υποδείξεις του εσωτερικού ελέγχου, των αξιολογικών συστημάτων και της έρευνας της αγοράς για τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες τους.
Από τον εργαζόμενο με:
- Ατομική ανάπτυξη, βελτίωση των επαγγελματικών του δεξιοτήτων, των σχέσεων με συνεργάτες, πελατεία και οικογένεια.
- Έγκαιρη προσαρμογή στις τεχνολογικές εξελίξεις εντός και εκτός του οργανισμού.
- Αφοσίωση στους στόχους του οργανισμού και στις ατομικές και οικογενειακές του υποχρεώσεις.
Εξωγενείς παράγοντες:
- Πολιτική σταθερότητα και κοινωνική ασφάλεια,
- Λειτουργική δημόσια διοίκηση,
- Ταχύτητα απονομής της Δικαιοσύνης,
- Σύγχρονο φορολογικό σύστημα κ.λπ.
Παραγωγικότητα του Κεφαλαίου
Ενδεικτικά αναφέρονται δύο δείκτες:
Αποτελεσματικότητα του οργανισμού = Καθαρά κέρδη περιόδου: Επενδυμένα κεφαλαία. Αν π.χ. 16% είναι η αποτελεσματικότητα του οργανισμού, ο βαθμός επιτυχίας της αιτίας ύπαρξής του.
Συμμετοχή του τεχνολογικού εξοπλισμού στο κόστος παραγωγής = Κόστος τεχνολογικού εξοπλισμού: Κόστος τελικών προϊόντων ή υπηρεσιών.
Μετρά την εκσυγχρονιστική ικανότητα του τεχνολογικού εξοπλισμού, όσο μεγαλύτερη η συμμετοχή του στην παραγωγή, τόσο ανταγωνιστικότερη η διεθνής θέση του οργανισμού ή της χώρας.
Οι δείκτες της παραγωγικότητας καθορίζουν και την αποτελεσματικότητα-ανταγωνιστικότητα των οργανισμών και των οικονομιών των χωρών.
Αποτελεσματικότητα
Η αύξηση της παραγωγικότητας μετρά την αποδοτικότητα του οργανισμού, σημαντική αιτία της δημιουργίας του, η απόκτηση των τελικών προϊόντων του με την οικονομικότερη και χωρίς σπατάλες χρήση των μέσων απόκτησής τους.
Διαπιστώνεται όμως ότι δεν είναι αρκετό να είναι αποδοτικός ο οργανισμός, είναι αναγκαίο να είναι και αποτελεσματικός, δηλαδή να πραγματοποιεί σταθερή κερδοφόρο επιχειρηματική δραστηριότητα.
Η συν-επιτυχία αποδοτικότητας-αποτελεσματικότητας διαπιστώνεται με την απάντηση του δημιουργικού ερωτήματος: «Μήπως κάνουμε τα λάθος πράγματα σωστά, ή τα σωστά πράγματα λάθος;».
Παραδείγματα: Απόκτησα το πανεπιστημιακό πτυχίο σε δέκα χρόνια αντί των τεσσάρων και όντας ενήλικας, δεν είχαν οι γονείς μου ενημέρωση της προόδου μου από το πανεπιστήμιο.
Το προϊόν επιχείρησης, ποιοτικά καλό, δεν πουλιέται. Το ομοειδές άλλης στην αγορά είναι φθηνότερο. Η αιτία, απαρχαιωμένα μηχανήματα, απογοητευμένο προσωπικό, αδυναμία της διοίκησης να προσαρμοστεί με τις συνθήκες της αγοράς. Οι συνήθεις αιτίες διάλυσής τους.
Η άλλη επιχείρηση κάθε χρόνο έχει ικανοποιητικά κέρδη, ικανοποιημένη πελατεία, ευχάριστο εργασιακό περιβάλλον και σταθερή βελτίωση της αποτελεσματικότητας.
Η οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας την τελευταία 5ετία αυξάνεται με τους υψηλότερους ρυθμούς μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. Η αύξηση του εθνικού εισοδήματος σπαταλιέται ανοικοκύρευτα στην κατανάλωση, το ισοζύγιο πληρωμών χειροτερεύει με αύξηση των εισαγωγών σε καταναλωτικά προϊόντα και μείωση των εξαγωγών, ενώ δε διατίθενται επαρκή κεφάλαια για παραγωγικές επενδύσεις!
Στα παραδείγματα η “διοίκηση” του εαυτού, της επιχείρησης, του κράτους διαπιστώνει, με τα συστήματα των εσωτερικών τους ελέγχων, πόσο η όποια αποτελεσματικότητα καλύπτει τις απαιτήσεις του οράματός τους. Αν δεν καλύπτονται, προσφέρονται διορθωτικές παρεμβάσεις, «αναζητώ αίτια, μελετώ εναλλακτικές, διορθώνω». Ακολουθούνται;
Παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της χώρας
Σχετίζεται με τις αποφάσεις των κυβερνήσεων της χώρας για τη βελτίωση, της δικής τους διοικητικής παραγωγικότητας, του κράτους, της Δημόσιάς του Διοίκησης, των οργανισμών και των πολιτών της επικράτειάς της.
Ειδικότερα, οι αποφάσεις της Δημόσιας Διοίκησης, κατά αποκλειστικότητα, εκδίδονται να συνδράμουν το έργο του εκσυγχρονισμού των οικονομικών και κοινωνικών οργανισμών, στις ραγδαίες διεθνείς ψηφιακές και τεχνολογικές εξελίξεις, για την αύξηση της παραγωγικότητάς τους και να υπηρετούν την κοινωνία στην επίλυση των συναλλακτικών προβλημάτων της καθημερινότητας. Τα ερωτήματα που ανακύπτουν:
Εκσυγχρονίζονται η κυβερνητική ομάδα και η Δημόσια Διοίκηση με τις σύγχρονες αρχές διοίκησης των οργανισμών και τις τεχνολογικές ψηφιακές και παραγωγικές εξελίξεις, όπως συμβαίνει σε όλες τις προηγμένες χώρες, ώστε οι αποφάσεις τους να είναι συμβατές με τις επιτακτικές ανάγκες εκσυγχρονισμού των οργανισμών και της χώρας;
Ο ψηφιακός εκσυγχρονισμός της χώρας είναι σε θετική πορεία αν συγκριθεί με το χθες, αλλά όχι και με το σήμερα των προηγμένων χωρών. Έχουν φανεί τα πρώτα θετικά αποτελέσματα στην ψηφιοποίηση συναλλακτικών διαδικασιών των δημόσιων υπηρεσιών. Προχωρεί ο προγραμματισμός και η υλοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών παραγωγικών επενδύσεων μέσω του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Ε.Ε. και μέσω των διεθνών χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Είναι επαρκή και προς την ορθή κατεύθυνση;
Οι διαπιστώσεις των ετήσιων εκθέσεων του ΟΟΣΑ, της Eurostat και της Ελληνικής Επιτροπής Παραγωγικότητας 2024 για τη χώρα δεν είναι ευχάριστες. Η ήδη χαμηλή ανταγωνιστικότητα της χώρας συνεχίζει την αρνητική της πορεία.
Αναδεικνύονται ενδεικτικά κάποια θέματα που χρήζουν μελέτης και λήψης κυβερνητικών διορθωτικών παρεμβάσεων βελτίωσης της παραγωγικότητας της οικονομίας και κάποιοι συγκριτικοί δείκτες της ανταγωνιστικότητας της χώρας από τις εκθέσεις των ερευνητικών οργανισμών:
- Το πρόβλημα της υπογεννητικότητας και οι επιπτώσεις του υψηλού ποσοστού γήρανσης πληθυσμού.
- Η ασφάλεια και βελτίωση των συναλλακτικών σχέσεων κράτους με τον επιχειρηματικό κόσμο και τους πολίτες.
- Η ποιοτική παραγωγικότητα του ανθρώπινου δυναμικού της οικονομίας αλλοιώνεται και μεταφέρεται στους “επιτήδειους”! Επιτακτική η ανάγκη εκσυγχρονισμού του φορολογικού συστήματος, περισσότερο φιλικού προς τον καλοπληρωτή πολίτη και αυστηρού στην πάταξη της φοροδιαφυγής. Ο περιορισμός της αδήλωτης εργασίας επιστημονικών επαγγελμάτων και συντήρησης των νοικοκυριών (Υγεία, Δικαιοσύνη, μηχανικοί, κατασκευές-επισκευές). Ο περιορισμός της αφορολόγητης εξαγωγής συναλλάγματος και της αδήλωτης εργατοτεχνικής εργασίας, των οικιακών βοηθών και της φροντίδας της τρίτης ηλικίας. Εξαιτίας του υψηλού κόστους των υπηρεσιών αυτών όλοι παρανομούν, στη μη πληρωμή ΦΠΑ 24% και στην αφορολόγητη αμοιβή (φόρος 40%)!
- Ο εξορθολογισμός της Παιδείας, η ποιοτική αναβάθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και των ΑΕΙ για την παραγωγή αποφοίτων με προσόντα αντιμετώπισης της διαθρωτικής ανεργίας της οικονομίας μας.
- Ο ψηφιακός εκσυγχρονισμός της Δικαιοσύνης και η βελτίωση του χρόνου απονομής της.
- Η ενίσχυση των επενδύσεων με φθηνότερα κεφάλαια σε σύγχρονα έργα υποδομής, ψηφιακές και παραγωγικές επενδύσεις.
- Σύγχρονη, σταθερή και λειτουργική Δημόσια Διοίκηση βάσει των αρχών και εξελίξεων της διοικητικής επιστήμης.
Και οι δείκτες (2):
Α. Επίμονο χάσμα της παραγωγικότητας εργασίας της Ελλάδας
Η εργατοώρα στην Ελλάδα υστερούσε σε απόδοση από την Ε.Ε.-“27” το 2010 κατά 40,54% και το 2025 51,28%, από την Eυρωζώνη, 46,34% και 58,69%.
Β. Μεταβολή της πραγματικής παραγωγικότητας 2009-2023
Σε επιχειρήσεις εντάσεως γνώσης και χρήσης υψηλής τεχνολογίας στην Ε.Ε.-27, η Ελλάδα στην 25η θέση, το Λουξεμβούργο στην 1η και η Βουλγαρία στη 2η.
Γ. Ανταγωνιστικότητα και μεταρρυθμίσεις
Στις άμεσες ξένες επενδύσεις (έκθεση ΟΗΕ). Ελλάδα με πτωτική τάση στην 47η μεταξύ των 67 χωρών ΟΟΣΑ, και 22η στην Ε.Ε.-27.
Στην ψηφιακή υποχώρησε 2 θέσεις, στην 52η ΟΟΣΑ και στην 26η Ε.Ε.
Δ. Δικαιοσύνη
Η χρονοβόρα απόδοση της Δικαιοσύνης εμποδίζει την έλευση ξένων επενδύσεων. Επιτακτική η ανάγκη μείωσης του χρόνου απόδοσής της.
Η ψηφιοποίησή της υστερεί σε σχέση με την Ε.Ε.-27 στην 22η θέση, με τη μεγαλύτερη αρνητική μεταβολή.
Ε. Εκπαίδευση
Σύμφωνα με την έρευνα PISA του ΟΟΣΑ (διεθνές πρόγραμμα αξιολόγησης της εργασιακής ικανότητας των ενηλίκων), οι Έλληνες 16-65 ετών έχουν σημαντικές ελλείψεις σε ικανότητες γραμματικές, αριθμητικές και επίλυσης προβλημάτων, σε περιβάλλοντα υψηλής τεχνολογίας και έλλειψη δεξιοτήτων διαχείρισης πληροφοριών.
Οι προτεινόμενες λύσεις εστιάζουν στην προώθηση και στήριξη της δημιουργικής σκέψης στα σχολεία και τη χρήση ψηφιακών μέσων βοηθητικών στη μάθηση. Τονίζεται η ανάγκη συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και αγοράς εργασίας, η επαγγελματική εκπαίδευση, η διά βίου μάθηση και η συνεχής κατάρτιση των εργαζομένων.
Η “αχίλλειος πτέρνα”
Γιατί δεν προχωράει ο εκσυγχρονισμός του κράτος;
Αύξηση της παραγωγικότητας σημαίνει «οδηγούμαστε από το καλό στο καλύτερο σε ό,τι κάνουμε». Υπεύθυνοι εμείς και συνυπεύθυνοι: κουλτούρα, οικογένεια, δάσκαλος, προϊστάμενος, διοίκηση του οργανισμού.
Όσο για το σύγχρονο και υπεύθυνο κράτος μας, άξιο προσοχής και έρευνας είναι το φαινόμενο των αρνητικών επιπτώσεων του πολιτικού ανταγωνισμού στην έλλειψη συλλογικών και συναινετικών κυβερνητικών αποφάσεων, με ευθύνη της εκάστοτε κυβέρνησης και των κομμάτων του Κοινοβουλίου.
Η έλλειψη αυτή, κατά την άποψή μου, αποτελεί και την “αχίλλειο πτέρνα” του εκσυγχρονισμού της Δημόσιας Διοίκησης και της εφαρμογής των διορθωτικών παρεμβάσεων για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας και της ευημερίας της κοινωνίας και των πολιτών.
Μήπως αυτή η μερίδα των άξιων κατά τ’ άλλα συνανθρώπων μας αξίζει να έχει κατά νου στα υπεύθυνα καθημερινά της καθήκοντα και το ερώτημα «ενεργώ με γνώμονα τα γενικότερα συμφέροντα της χώρας μου και του συνόλου των πολιτών;»;.
Τέλος, αναφορικά με την παγκόσμια παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα των οικονομιών του πλανήτη, οι καταστροφικές επιπτώσεις των φαινομένων των κλιματικών αλλαγών και η υπερκατανάλωση των πλουτοπαραγωγικών πηγών ενέργειας της φύσης για οπλικά συστήματα και πολέμους δείχνουν με τον χειρότερο τρόπο τον διεθνή αρνητικό ρόλο της ανταγωνιστικότητας.
* Ο Μανόλης Σετάκης είναι πρώην αναπληρωτής διευθυντής Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού Εθνικής Τράπεζας, καθηγητής Διά Βίου Εκπαίδευσης Ενηλίκων (διοίκηση οργανισμών και χρηματοπιστωτική ανάλυση), κάτοχος Master of Business Administration (MBA), Toronto University.
