Σημαντικές ανάγκες του ανθρώπου είναι να τον καταλαβαίνουν οι γύρω του, να τον αποδέχονται και να τον αγαπούν. Από πολύ μικρή ηλικία αυτές τις ανάγκες μας τις εκφράζουμε με διάφορους τρόπους, και εκπαιδευόμαστε ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι συμβαίνει γύρω μας.
«Έλα στη θέση μου», «Κοίταξε μέσα από τα δικά μου μάτια» είναι εκφράσεις που τις έχουμε πει και τις έχουμε ακούσει. Αυτήν την ανάγκη μας για κατανόηση οι κοινωνικοί επιστήμονες την έχουν περιγράψει με μία λέξη.
Ενσυναίσθηση
Μαζί θα δούμε τι σημαίνει η λέξη αυτή, σε τι ακριβώς αναφέρεται, και με ποιες άλλες καταστάσεις δεν πρέπει να τη συγχέουμε. Το πιο σημαντικό είναι να δούμε ποια είναι τα οφέλη της εφαρμογής της στις ανθρώπινες σχέσεις. Ξεκινάμε λοιπόν.
Ενσυναίσθηση είναι η συναισθηματική ταύτιση με ένα άλλο άτομο. Να μπούμε στη θέση του άλλου ατόμου, δίχως να χάσουμε την ακεραιότητα της δικής μας ύπαρξης. Όσοι χρησιμοποιούν την ενσυναίσθηση, μπορούν να κατανοήσουν τη συμπεριφορά του άλλου και να αναγνωρίσουν τα κίνητρα αυτής της συμπεριφοράς.
Είναι ένα εργαλείο επικοινωνιακής συμπεριφοράς, όπου αρχικά ενεργοποιείται με την αντίληψη των συναισθημάτων των άλλων. Επειδή όμως οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων τους, εκεί προσπαθούμε μέσα από τη μη λεκτική επικοινωνία να κατανοήσουμε πώς νιώθουν. Τα πράγματα είναι πιο εύκολα με τους εκφραστικούς ανθρώπους.
Η ενσυναίσθηση βοηθάει πολύ στην ουσιαστική επικοινωνία των ανθρώπων, τους κάνει να νιώθουν ελεύθεροι και ασφαλείς, γιατί ενισχύεται η ελευθερία στην έκφραση και αναπτύσσεται αμοιβαία κατανόηση και εμπιστοσύνη. Η στάση του σώματος, οι εκφράσεις και οι αλλαγές στη συμπεριφορά του ακροατή δημιουργούν ένα πλαίσιο επικοινωνίας τέτοιο, ώστε ο συνομιλητής να αντιλαμβάνεται πως ακούγεται και δεν τον κρίνουν γι’ αυτά που λέει. Από τη μεριά του ακροατή, είναι σημαντικό να μην εμπλακεί συναισθηματικά και να διατηρεί μια στάση ενθαρρυντική για τον διάλογο, δίχως την πυροδότηση συναισθηματικών εκρήξεων.
Δε συμπάσχει ο ακροατής με τον συνομιλητή του, δεν είναι αυτή η έννοια της ενσυναίσθησης. Δεν έχει νόημα να αρχίζει να κλαίει και αυτός, δίχως να αντιλαμβάνεται όμως τα συναισθήματα που απορρέουν από τον ψυχικό πόνο του άλλου. Η ενσυναίσθηση δεν είναι έκφραση καλοσύνης. Μπορεί κάποιος να δείχνει καλοσύνη προς τους άλλους, αλλά χωρίς να κάνει προσπάθεια να καταλάβει τα συναισθήματά τους.
Η ενσυναίσθηση μπορεί να μας βοηθήσει να αιτιολογήσουμε, όχι όμως και να δικαιολογήσουμε τις πράξεις των άλλων. Αιτιολογώ = καταλαβαίνω τι τον οδήγησε να κάνει συγκεκριμένες πράξεις και συμπεριφορές, έρχομαι στη θέση του και βλέπω την κατάσταση μέσα από τα μάτια του, αλλά αυτό δε σημαίνει πως δικαιολογώ και συμφωνώ με τις πράξεις αυτές.
Μέσα λοιπόν από τη διαδικασία της ενσυναίσθησης ενισχύεται η επικοινωνία. Έρχονται οι άνθρωποι πιο κοντά, μειώνεται το αίσθημα της μοναξιάς και της διαφορετικότητας. Ενισχύεται η εμπιστοσύνη, ειδικά από άτομα που είναι δύσκολα στις σχέσεις τους και καχύποπτα, η σταθερή επικοινωνία που βασίζεται στην ενσυναίσθηση προοδευτικά οδηγεί στην εμπιστοσύνη.
Η μείωση και επίλυση των συγκρούσεων, καθώς και η αποδοχή της διαφορετικότητας είναι αποτελέσματα που επιτυγχάνονται μέσα από την επικοινωνία που βασίζεται στην υγιή βάση της ενσυναίσθησης.
Όταν μπορούμε να κατανοήσουμε τη θέση του πρόσφυγα, του οικονομικού μετανάστη, του ατόμου με ειδικές ανάγκες, τότε μηδενίζουμε προκαταλήψεις και αρνητικές πεποιθήσεις.
Ας αναλογιστούμε λοιπόν τη σπουδαιότητα της ενσυναίσθησης όταν εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας να λειτουργούν βάσει αυτής. Πόσα προβλήματα, με τα οποία ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι, δε θα υπήρχαν.
Κλείνω με μια χαρακτηριστική πρόταση του Μοντεσκιέ:
«Για να κάνεις μεγάλα πράγματα δεν είναι ανάγκη να είσαι μεγαλοφυΐα. Δεν είναι ανάγκη να είσαι πάνω από τους άλλους ανθρώπους. Πρέπει να είσαι μαζί τους».
* Η Ευαγγελία Βεργανελάκη είναι κοινωνική ανθρωπολόγος.
