“Η σαγήνη του αλλόκοτου” φιλοξενείται στην Εθνική Πινακοθήκη από τις 22/01/2025. Χρειάστηκε ένας μαινόμενος βουλευτής της ΝΙΚΗΣ και δύο μήνες καιρός για να προκληθεί εθνική ανάφλεξη.
Ας ξεκινήσουμε από μια κοινή παραδοχή. Ομολογουμένως η θρησκεία και η τέχνη συγκρούονται ιστορικά. Το θέμα είναι πολυπαραγοντικό και δύσκολο για να εξαντληθεί στα παράθυρα των πρωινάδικων ανάμεσα στα ζώδια, την Τούνη και το gossip. Οι απαντήσεις σχοινοβατούν και οι προσεγγίσεις οφείλουν να είναι προσεκτικές. Η όξυνση του κοινού αισθήματος από τηλεπαρουσιαστές, οι οποίοι κουνάνε το δάχτυλο, εξυπηρετεί την AGB και μόνο.
Ένας βουλευτής, λοιπόν, αποφάσισε να δώσει στο θέμα εθνική διάσταση, παριστάνοντας τον “bodyguard” της Παναγίας, επιδιδόμενος σε πράξεις βαρβαρότητας, προκειμένου να “προστατεύσει” όσα εκπέμπει ως σύμβολο. Αναρωτιέμαι: Αυτή η κίνηση από μόνη της δε συνιστά βλασφημία;
Η αλήθεια είναι ότι τα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη άγγιξαν μια πολύ ευαίσθητη χορδή. Όμως τέχνη σε ένα γενικότερο πλαίσιο δεν είναι μόνο αυτό που είναι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα μας. Άλλοτε συγκινεί, άλλοτε προκαλεί, άλλοτε προβληματίζει.
Άραγε, εκείνοι οι οποίοι εναγκαλίζονται τη μισαλλοδοξία, εκτοξεύοντας μεγατόνους μίσους προς πάσα κατεύθυνση στο όνομα της Χριστιανοσύνης, γνώριζαν κατά πού πέφτει η Εθνική Πινακοθήκη;
Ας επιχειρήσουμε μια ψύχραιμη προσέγγιση. Ο ιστορικός Τέχνης και καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Γιάννης Κολοκοτρώνης, μίλησε στην ΕΡΤ για τα όρια στην τέχνη και την ελευθερία έκφρασης όταν αγγίζουν “ευαίσθητα” θρησκευτικά και άλλα δεδομένα. Ο ίδιος επιχείρησε να θέσει κάποιες διακριτές γραμμές ανάμεσα στα σύμβολα και την τέχνη, εξηγώντας αρχικά πως δεν επρόκειτο για εικόνες που τοποθετήθηκαν σε εκκλησίες, τις οποίες ο κόσμος υποχρεώθηκε να προσκυνήσει.
«(...)Τον Μεσαίωνα, η Εκκλησιά ανέλαβε να μορφώσει με το δόγμα της τον κόσμο, κάτι που περνούσε μέσα από τις εικόνες. Τις εικόνες έπρεπε να τις φτιάξουν καλλιτέχνες. Οι καλλιτέχνες ακολούθησαν πιστά το δόγμα της Εκκλησίας και γι’ αυτό δημιουργήθηκε μια φαντασιακή εικονογραφία της Παναγίας, του Χριστού (αντιστοίχως και των δαιμόνων). Ο κόσμος έμεινε στη λατρεία της εικόνας, όχι στο περιεχόμενο.
Επρόκειτο για ένα κατασκεύασμα της φαντασίας του καλλιτέχνη με την καθοδήγηση της εκκλησιαστικής επιτροπής. Το δόγμα δεν το φτιάχνει ο καλλιτέχνης. Ο καλλιτέχνης φτιάχνει την εικόνα που του επιβάλλει η επιτροπή, η οποία ελέγχει το δόγμα. Ας το ξεχωρίσουμε. Από τον 20ό αιώνα και μετά αυτά άλλαξαν γιατί ο άνθρωπος άρχισε να αμφισβητεί».
Από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα, λοιπόν, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Οι κοινωνίες έγιναν πλουραλιστικές. Με την πάροδο των αιώνων, η θρησκεία άρχισε να σημαίνει κουλτούρα, παράδοση και τέχνη.
Πρακτικά έχουμε έναν καλλιτέχνη ο οποίος “πατά” πάνω σε μια θεματική γραμμή και δημιουργεί με τα τεχνικά εργαλεία που έχει στη διάθεσή του. Με λίγα λόγια, όπως αναφέρεται στο site της Εθνικής Πινακοθήκης, πρόκειται για μια έκθεση η οποία πραγματοποιείται σε “συνομιλία” με τα έργα του Γκόγια, επιχειρώντας να διερευνήσει την έννοια του αλλόκοτου, που αποτελεί και την κεντρική ιδέα του Ισπανού ζωγράφου. Μια προσέγγιση του τερατώδους, του παράλογου και του αποτρόπαιου.
Η λογοκρισία στην τέχνη, που προκρίνεται από ορισμένους στο όνομα της «κάθαρσης», πώς ακριβώς θα γίνει το αντίδοτο στην υποκρισία που διαπερνά την κοινωνία μας; Βεβαίως, άλλο λογοκρισία, άλλο κριτική. Από την πλευρά του, ο καλλιτέχνης ξεκαθαρίζει ότι η πρόθεσή του δεν ήταν να προσβάλλει.
Κλείνω με την τοποθέτηση του καταξιωμένου σε διεθνές επίπεδο γλύπτη Μανόλη Τζομπανάκη στο Mega: «Την ελεύθερη δημιουργία δεν πρέπει να τη δεσμεύσει κανένας νόμος. Σημασία έχει ότι ο άνθρωπος αυτός προσπάθησε να δημιουργήσει. Όσον αφορά την επίμαχη απεικόνιση (Άγιος Χριστόφορος) να ξέρουμε ότι δεν είναι κάτι καινούργιο. Έχει γίνει στη χριστιανική θρησκεία από τον Μεσαίωνα».
Το έργο του καλλιτέχνη στο πέταλο της οδού Αριστοτέλους “Γυναίκα σε λεωφορείο” επίσης γεννά αντιδράσεις, με μερίδα κοινού να ζητά επίσης την απομάκρυνσή του.
Ξέρω. Άκρη δε βγάζουμε...
