Παρά την καταστροφή που προκαλούσαν, έπαιζαν έναν καταλυτικό αναγεννητικό ρόλο στο δασικό. Η ανθρώπινη παρουσία και παρέμβαση έχει κάνει το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών εντονότερο, κυρίως λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, αλλά και της ανθρωπογενούς πρόκλησής τους.
Στο πλαίσιο αυτό, οι πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές στην Καλιφόρνια ήρθαν να υπενθυμίσουν μια παράδοξη αλήθεια: Ακόμα και οι πιο προηγμένες κοινωνίες του κόσμου δεν είναι άτρωτες απέναντι στις φυσικές καταστροφές. Σε μια πολιτεία που συμβολίζει την ευμάρεια, με μια από τις ισχυρότερες οικονομίες στον κόσμο, υψηλό βιωτικό επίπεδο, ανεπτυγμένες δημόσιες υποδομές και πρωτοποριακά τεχνολογικά μέσα, οι πυρκαγιές εξαπλώθηκαν ανεξέλεγκτα, καταστρέφοντας τεράστιες εκτάσεις, σπίτια και υποδομές.
Η Καλιφόρνια είναι μια περιοχή-πρότυπο για τη δυτική κουλτούρα και τον οικονομικό πλούτο. Μια περιοχή που ενσαρκώνει αυτό που έχει χαρακτηριστεί ως συνώνυμο της επιτυχίας, το αμερικανικό όνειρο. Φιλοξενεί την “καρδιά” της τεχνολογικής καινοτομίας, τη Silicon Valley, ενώ η αγροτική και βιομηχανική της παραγωγή την καθιστούν έναν από τους μεγαλύτερους οικονομικούς κινητήρες των Ηνωμένων Πολιτειών. Παράλληλα, το σύστημα διακυβέρνησης θεωρείται ένα από τα πιο οργανωμένα στον κόσμο, με ανεπτυγμένες δομές πολιτικής προστασίας, εξαιρετική υλικοτεχνική υποδομή και επαρκείς πόρους, που άλλες χώρες μόνο να ονειρεύονται μπορούν.
Το παράδοξο της καταστροφής
Παρά τη δύναμή της, η Καλιφόρνια υπέστη τεράστιες απώλειες από τις φωτιές. Συγκρίνοντας τις απώλειες με αντίστοιχες καταστροφές σε άλλες χώρες, παρατηρούμε πως:
Οι πυρκαγιές στο Μάτι της Ελλάδας το 2018 προκάλεσαν τον θάνατο 103 ανθρώπων και ισοπέδωσαν περισσότερα από 1.500 σπίτια σε ελάχιστες ώρες.
Οι πυρκαγιές στην Πορτογαλία το 2017 σκότωσαν 66 ανθρώπους και κατέκαψαν περίπου 500.000 στρέμματα.
Οι πρόσφατες φωτιές στην Καλιφόρνια, παρά την ανεπτυγμένη υποδομή, προκάλεσαν εκτεταμένες ζημιές και κόστισαν τη ζωή σε δεκάδες ανθρώπους.
Συγκεκριμένα, καταγράφηκαν τουλάχιστον 27 νεκροί και δεκάδες τραυματίες.
Πάνω από 1.500 σπίτια και κτήρια έχουν καεί ολοσχερώς και περισσότερα από 800.000 στρέμματα έχουν γίνει στάχτη.
Η επιστημονική έρευνα αναδεικνύει ότι οι έντονες πυρκαγιές είναι και αποτέλεσμα της υδροκλιματικής ταλάντευσης, ενός φαινομένου που συνδέεται με εναλλασσόμενες έντονες περιόδους βροχοπτώσεων και ξηρασίας.
Στο Λος Άντζελες, για παράδειγμα, ο περσινός χειμώνας ήταν ασυνήθιστα υγρός, γεγονός που επέτρεψε την έντονη ανάπτυξη της δασικής βλάστησης, ενώ ο φετινός χειμώνας είναι ιδιαίτερα θερμός και ξηρός, κάνοντας το τοπίο εξαιρετικά εύφλεκτο. Παρόμοιες εναλλαγές υγρασίας και ξηρασίας καταγράφηκαν και στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στην Αττική, όπου οι έντονες βροχοπτώσεις του χειμώνα του 2017-2018 δημιούργησαν πυκνή βλάστηση, που αποδείχτηκε εξαιρετικά επικίνδυνη όταν ήρθε η ξηρή περίοδος.
Το αδύναμο σημείο του δυτικού μοντέλου
Αυτό που αποδεικνύεται από την περίπτωση της Καλιφόρνιας είναι πως, όσο ισχυρό κι αν είναι ένα κράτος, δεν μπορεί να ελέγξει πλήρως τα φυσικά φαινόμενα, ειδικά όταν αυτά επιδεινώνονται από την κλιματική αλλαγή. Οι ακραίες θερμοκρασίες και οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας έχουν καταστήσει τις δασικές εκτάσεις εύφλεκτες, αυξάνοντας δραματικά τη συχνότητα και την ένταση των πυρκαγιών.
Η φύση λειτουργεί με βάση συγκεκριμένα επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Οι καταβάτες άνεμοι, για παράδειγμα, που παρατηρούνται τόσο στην Καλιφόρνια όσο και στην Ελλάδα, είναι βασικός παράγοντας στην αστραπιαία εξάπλωση των πυρκαγιών.
Παρά το γεγονός ότι αυτά τα φαινόμενα είναι γνωστά, οι άνθρωποι συνεχίζουν να χτίζουν οικισμούς σε δασικές περιοχές και να μη λαμβάνουν επαρκή μέτρα πρόληψης. Προχωρούν χωρίς να προσαρμόσουν τη ζωή τους, ώστε να ενσωματώσουν τη γνώση αυτή στη ρυμοτομία, στην επιλογή ανθεκτικών στη φωτιά φυτών και στην ανάπτυξη μεθόδων πυρόσβεσης που συνδυάζουν δημόσια και ιδιωτική δράση.
Προς μια νέα αντίληψη
Οι καταστροφές της Καλιφόρνιας αποδεικνύουν ότι ούτε οι πιο εύρωστες και οργανωμένες κοινωνίες μπορούν να εγγυηθούν πλήρη ασφάλεια. Ο δυτικός κόσμος πρέπει να επανεξετάσει τις στρατηγικές του, εστιάζοντας περισσότερο στη βιώσιμη ανάπτυξη, την προληπτική δασική διαχείριση και την προσαρμογή στις νέες κλιματικές συνθήκες. Ο σεβασμός της φύσης και η χρήση της γνώσης που έχει αποκτήσει η ανθρωπότητα είναι κρίσιμα για την προστασία του περιβάλλοντος και των ανθρώπινων κοινωνιών.
Οι καταστροφικές πυρκαγιές, όπως και όλα τα άλλα καταστροφικά φυσικά φαινόμενα, είναι απλά... φαινόμενα που προϋπήρχαν της ανθρώπινης παρουσίας στη Γη.
Το ανθρώπινο δράμα, όμως, δε δημιουργείται από αυτά καθαυτά, αλλά από την ανθρώπινη υπεροψία του ελέγχου που καταλήγει να αποδεικνύεται ψευδαίσθηση μπροστά στις μεγάλες φυσικές καταστροφές. Είναι εκείνη η στιγμή που οι πύρινες γλώσσες γεμίζουν τα μάτια μας και την ψυχή μας με δέος. Δέος για τη ζωή μας. Δέος για την περιουσία μας. Δέος για το φυσικό περιβάλλον που χάνουμε. Είναι η στιγμή που ο καθένας μας περιμένει την εξ ύψους... βοήθεια. Τα ιπτάμενα μέσα που δεν... υπάρχουν, που δεν... επαρκούν, που δεν μπορούν αυτά και μόνο αυτά να προλάβουν τις καταστροφές.
Αυτές τις καταστροφές που μας υπενθυμίζουν ότι ο άνθρωπος, ως νοήμον ον, θα έπρεπε να διαχειρίζεται τη γνώση του, λαμβάνοντας υπόψη τη φύση και τους τρόπους που λειτουργεί, και όχι αγνοώντας την. Το μάθημα που μας δίνει κάθε φυσική καταστροφή είναι αυτό: Θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε προσαρμοσμένοι στη φύση και τους νόμους της, καθώς κάθε προσπάθεια να την τιθασεύσουμε πληγώνει μόνο εμάς και κάνει επισφαλές το μέλλον μας πάνω στη γη.