Παρά το γεγονός ότι τα Μνημειακά Δέντρα αποτελούν σε όλη την Ευρώπη πολύτιμο, φυσικό-ιστορικό πολιτιστικό κεφάλαιο, αλλά και παρακαταθήκη για τις γενιές του μέλλοντος και ως εκ τούτου, η προστασία και η διατήρησή τους είναι μονόδρομος για κάθε Πολιτεία που σέβεται τον εαυτό της, στη χώρα μας, δυστυχώς, η κακοποίηση και υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος είναι πλέον καθημερινό φαινόμενο, με αποτέλεσμα να γινόμαστε συχνά μάρτυρες καταστροφικών εικόνων.
Αποκορύφωμα αυτής της δυστοπικής πραγματικότητας είναι η εικόνα... κατάρρευσης του μνημειακού πλάτανου στο Κράσι.
Με βαθύτατη θλίψη και απογοήτευση παρακολουθήσαμε τις προσπάθειες των αρμοδίων να αποδώσουν την κατάρρευση του δέντρου στην ηλικία του και με τους ίδιους να δεσμεύονται ότι θα ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για τη σωτηρία του, αποσείοντας τυχόν ευθύνες που τους αναλογούν.
Μετά τις τραγικές αυτές εικόνες για τον τόπο μας, θεωρήσαμε χρέος μας να καταθέσουμε τα παρακάτω, σε μια προσπάθεια να “φωτίσουμε” πτυχές της κατάρρευσης, καλώντας τους υπεύθυνους φορείς, έστω και την ύστατη στιγμή, να τηρήσουν απαρέγκλιτα τα μέτρα προστασίας όπως αυτά αναφέρονται στην Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη, στο Προεδρικό Διάταγμα και την Τεχνική Έκθεση Αξιολόγησης, προκειμένου ο μνημειακός πλάτανος στο Κράσι να παραμείνει κατά το δυνατόν υγιής και σταθερός, προσφέροντας τα πολύτιμα οφέλη του στους κατοίκους του χωριού και στους επισκέπτες του.
Όπως φαίνεται, η χρόνια κακοποίηση του δέντρου, με επιστρώσεις μπετόν και σε μεγάλο βάθος, που αντικατέστησε παλαιότερη ξερολιθιά που επέτρεπε την αναπνοή του δέντρου, η έλλειψη αερισμού, η ακανόνιστη και περιοδική άρδευση και η μόνιμη ρύπανση από τη στάθμευση οχημάτων είχαν ως συνέπεια τη διαταραχή του μεταβολισμού του και την προσβολή του από μύκητες και έντομα, που έθεσαν σε άμεσο κίνδυνο την υπόστασή του. Για όλους εμάς που μεγαλώσαμε κάτω από τους θεόρατους κλώνους και την πλούσια φυλλωσιά του, που ούτε ακτίνα του ήλιου διαπερνούσε, συντροφιά με τους ήχους του νερού, η εικόνα του γηραιού πλάτανου τα τελευταία χρόνια ήταν άκρως αποκαρδιωτική.
Πραγματοποιήθηκε αυτοψία
Κατόπιν αιτήματός μας, λοιπόν, 21/9/2006 πραγματοποιήθηκε αυτοψία από τον αείμνηστο δασολόγο Γεώργιο Ντούρο, προϊστάμενο της τότε Διεύθυνσης Ανάπτυξης & Προστασίας Δασών, Δρυμών και Θήρας και καταχωρίστηκε για πρώτη φορά το δέντρο μας στα προστατευτέα δέντρα, καθόσον πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις για τον σκοπό αυτό. Παράλληλα, για την ενδυνάμωση του αιτήματός μας, στραφήκαμε στην τοπική κοινωνία και συλλέξαμε χίλιες υπογραφές, τις οποίες παραδώσαμε στον τότε δήμαρχο Μαλίων κ. Κ. Λαγουδάκη 1/10/2006, δηλώνοντας έμπρακτα τη συμπαράστασή μας σε κάθε πρωτοβουλία για την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και την ποιότητα ζωής των πολιτών.
Το τέρας της γραφειοκρατίας, το έλλειμμα περιβαλλοντικής συνείδησης και πάσης φύσεως εμπόδια, όπως φαίνεται, συνετέλεσαν στο να χαθεί πολύτιμος χρόνος για την ουσιαστική φροντίδα του δέντρου, που αγωνιζόμενο να αναπνεύσει απ’ όλα τα επείσακτα στοιχεία (φούρνους, ψησταριές κ.ά.), που κατέστρεφαν τη φυλλωσιά του, έριχνε κατά καιρούς κλώνους μικρότερους ή μεγαλύτερους για να επιβιώσει.
Το 2008 μάλιστα το δέντρο μας απώλεσε ένα σημαντικό και ανεπανάληπτο τεκμήριο του “χαρακτήρα” και της παλαιότητάς του, για το οποίο οι χωριανοί καμάρωναν και οι επισκέπτες φωτογράφιζαν με θαυμασμό, καθώς οι δύο κεντρικοί κλώνοι ενώνονταν σε μια αγκαλιά κι έτειναν να προσεγγίσουν και τους κλώνους του πλάτανου που βρίσκεται έναντι του κεντρικού. Με οδηγό την ΕΠΜ που συντάχθηκε από εξειδικευμένους επιστήμονες, στραφήκαμε τότε προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια με ανοιχτή επιστολή μέσω τοπικής εφημερίδας (25/07/2007), αιτούμενοι την επιτάχυνση των διαδικασιών για την ανακήρυξη του μνημείου, ενόψει μάλιστα των πολιτιστικών εκδηλώσεων στο Κράσι, υπό την αιγίδα της Προεδρίας, με αφορμή το Έτος Καζαντζάκη 2007, προτρέποντας τον κ. Παπούλια να γίνει φορέας μιας πράξης υψηλού συμβολισμού για την προστασία της Φύσης.
Εντέλει με το Π.Δ στις 29/9/2011 ο πλάτανος ανακηρύχθηκε ως Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης, με σκοπό την πολιτιστική αναβάθμιση του τόπου και όχι την ενίσχυση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων από μεμονωμένους πολίτες, με τρόπους που θα ακύρωναν αυτήν την προοπτική και που θα έθεταν σε κίνδυνο την υπόσταση του μνημείου.
Καταδείξαμε με αρθρογραφία μας όλη αυτή την απαξιωτική μεταχείριση του μνημείου και τις συνέπειες που προμηνούσε για το κατ’ εξοχήν “τοπόσημο” της ευρύτερης περιοχής, ενώ υποστήκαμε ακόμη και ποινικές διώξεις για τη δημόσια κριτική μας. Δώδεκα χρόνια μετά την ανακήρυξή του, ο πλάτανος δυστυχώς εξακολουθούσε να είναι θαμμένος στο μπετόν, ακρωτηριασμένος σε κεντρικούς κλώνους, χωρίς στήριξη στα προβληματικά σημεία, αφημένος στη δίνη των φυσικών φαινομένων.
Σκοπός η προστασία του οικοσυστήματος
Ο Σύλλογος Απανταχού Κρασανών, που έθεσε ως σκοπό στο Καταστατικό Ίδρυσής του την προστασία του μοναδικού αυτού οικοσυστήματος, που η μητέρα Φύση δώρισε στον τόπο μας, στράφηκε με Ψήφισμά στις 25/10/2023 προς τους φορείς που εμπλέκονται με το ΔΜΦ να εφαρμόσουν στην πράξη τα μέτρα προστασίας του σπάνιου και εντυπωσιακού μνημείου, ενταγμένου σε περιοχή Natura, ώστε να σταματήσει η εικόνα υποβάθμισης που απειλούσε την υπόστασή του, έτσι όπως περιγράφονται τόσο στην ΕΜΠ και το Π.Δ.
Στη σκιά της κλιματικής κρίσης αλλά και των συνεπειών της στη Βιοποικιλότητα της Μεσογείου, καλούσαμε τους φορείς διαχείρισης και τον Δήμο Χερσονήσου να μεριμνήσουν άμεσα για τη βελτίωση της υδρολογικής του κατάστασης, την καταπολέμηση των ασθενειών που πλήττουν το δέντρο, καθώς και την προοπτική αποκάλυψης τμήματος του κορμού, που μέχρι σήμερα πνίγεται στο μπετόν, καθιστώντας το μνημείο της Φύσης σημείο αναφοράς περιβαλλοντικών εκπαιδευτικών δράσεων, ενισχύοντας συγχρόνως την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού.
Θα πρέπει να γίνει συνείδηση όλων ότι ο πλάτανος έχει τη δική του ταυτότητα και ιστορία, ενώ παράλληλα είναι αναγκαίο να συνδεθεί με την τοπική αειφόρο αναπτυξιακή πολιτική.
Δυστυχώς όμως επήλθε το... αναμενόμενο!
Ωστόσο, ο διαπρεπής δασολόγος και ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ Θεοχάρης Ζάγκας είχε προειδοποιήσει αρκετές φορές τους αρμόδιους φορείς σε σχέση με τις επιπτώσεις της χρόνιας εγκατάλειψης του δέντρου. Πράγματι, τα στοιχεία από την έκθεση αξιολόγησης από πλευράς υγείας, σταθερότητας - οικολογικής, ιστορικής και πολιτιστικής αξίας του μνημειακού πλάτανου, που πραγματοποίησε κατόπιν προσκλήσεως του Συλλόγου Απανταχού Κρασανών τον Ιούνιο του 2024, ήταν άκρως ανησυχητικά.
Δέσμη μέτρων για τη ζωτικότητα του δέντρου
Όπως σημείωνε ο κ. Ζάγκας, αν επιθυμούμε τη μακροημέρευση του υπερ-αιωνόβιου πλάτανου, θα έπρεπε να ληφθεί άμεσα μια δέσμη μέτρων που θα ανατάξουν τη ζωτικότητα του δέντρου που βρίσκεται στον δείκτη 3 (ο χειρότερος) και οφείλεται στον μεγάλο αριθμό πληγών που βρίσκονται τόσο στον κορμό, όσο και στους βραχίονες και τα κλαδιά του. Αν τα ζητήματα αυτά δεν αντιμετωπιστούν άμεσα, τότε θα έπρεπε να απαγορευτεί η κυκλοφορία στην προβολή της κόμης του, με δυσοίωνες συνέπειες για την ευημερία του τόπου, αφού αποτελεί το σημαντικότερο φυσικό-πολιτιστικό κεφάλαιο για το Κράσι.
Ο πλάτανος ανακηρύχθηκε ως Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης, με σκοπό την πολιτιστική αναβάθμιση του τόπου κι όχι την ενίσχυση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων από μεμονωμένους πολίτες
Στη συνέχεια παραδώσαμε την Έκθεση στη Διεύθυνση Δασών Ηρακλείου, με τον διακαή πόθο να δούμε τις σχετικές παρεμβάσεις της Υπηρεσίας προς όφελος του κοινού πολιτιστικού αγαθού του τόπου μας.
Όσο δε γίνεται κατανοητό ότι το φυσικό περιβάλλον και οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι συνοδοιπόροι στο πέρασμα του χρόνου, επομένως η τύχη του ενός είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τύχη του άλλου, τόσο η κακώς εννοούμενη ανάπτυξη θα αφανίζει τη Φύση και θα ακυρώνει κάθε προοπτική αειφορίας.
Ο πλάτανος στο Κράσι, το “αγαθοποιό πνεύμα” του τόπου οδηγήθηκε σε κατάρρευση, όπως αντικρίσαμε και στα σχετικά ρεπορτάζ. Ας σταματήσουν λοιπόν τα υποκριτικά... δάκρυα εδώ και ας υποβοηθήσουμε την προσπάθειά του για επιβίωση.
Έτσι θα καταφέρουμε να διατηρήσουμε ζωντανό και το “πνεύμα του τόπου” μας!
* Η Γιούλη Ιεραπετριτάκη είναι ιστορικός-αρχαιολόγος, πρόεδρος Συλλόγου Απανταχού Κρασανών.
