Τα συνδικαλιστικά όργανα των αγροτοκτηνοτρόφων της Κρήτης έχουν προκηρύξει συλλαλητήριο την Τετάρτη 15 Ιανουαρίου στο Ηράκλειο. Μια μορφή αγώνα που έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία των διεκδικήσεων στο νησί, καθώς οι Κρητικοί αγρότες και κτηνοτρόφοι έχουν επανειλημμένα βγει στους δρόμους τα τελευταία 60 χρόνια.
Από τα ιστορικά συλλαλητήρια του 1961 και του 1990, που στιγματίστηκαν από σοβαρά επεισόδια, μέχρι σήμερα, οι κινητοποιήσεις αποτέλεσαν αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής και πολιτικής ζωής της Κρήτης. Ωστόσο, αυτή τη φορά ο κλάδος φαίνεται να βρίσκεται αντιμέτωπος με τη μεγαλύτερη κρίση της σύγχρονης ιστορίας του: τον κίνδυνο πλήρους αφανισμού.
Η φθίνουσα πορεία του κλάδου
Η σημερινή δυσμενής κατάσταση δεν προέκυψε ξαφνικά. Αντίθετα, αποτελεί την κορύφωση μιας φθίνουσας πορείας, που ξεκίνησε πριν από τουλάχιστον 60 χρόνια. Οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι της Κρήτης, οι οποίοι κάποτε αποτελούσαν τη ραχοκοκκαλιά της οικονομίας του νησιού, έχουν δει τη θέση τους να αποδυναμώνεται διαρκώς. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι μόνο αποτέλεσμα εσωτερικών παραγόντων, αλλά και εξωτερικών πιέσεων που συνδέονται με την παγκοσμιοποίηση, την κλιματική αλλαγή, τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις αδυναμίες του ίδιου του συνδικαλιστικού κινήματος.
Η αποδυνάμωση του αγροτικού τομέα είχε άμεσες κοινωνικές συνέπειες. Με τη μείωση του αγροτικού πληθυσμού, αποδυναμώθηκαν κοινότητες που βασίζονταν στην αγροτική οικονομία, ενώ το κόστος ζωής στις αγροτικές περιοχές αυξήθηκε σημαντικά. Το φαινόμενο της “αστικοποίησης” δεν επηρέασε μόνο την οικονομία της Κρήτης, αλλά και τον πολιτιστικό ιστό του νησιού, καθώς χάθηκαν παραδοσιακές πρακτικές και δεξιότητες που σχετίζονταν με την αγροτοκτηνοτροφία, ακόμη και καλλιέργειες.
Τρανό παράδειγμα η παραγωγή σταφίδας, η οποία από τους 90.000 τόνους του 1990 έφτασε μερικές εκατοντάδες τόνους το 2024.
Πώς φτάσαμε όμως ως εδώ; Ποιες είναι οι αιτίες αυτής της κρίσης;
Κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός
Η Κρήτη, που παραδοσιακά βασιζόταν σε μια αγροτική οικονομία, έχει μετατραπεί σε μια περιφέρεια που στηρίζεται κατά κύριο λόγο στον τριτογενή τομέα, δηλαδή τις υπηρεσίες και κυρίως τον τουρισμό.
Η μεταβολή αυτή είχε ως αποτέλεσμα τη δραματική μείωση του αγροτικού πληθυσμού, αλλά και την έλλειψη εργατικών χεριών. Η γεωλογική ιδιομορφία της Κρήτης, με την επικράτηση παραδοσιακών καλλιεργειών που δεν επιτρέπουν την πλήρη μηχανοποίηση, επιδεινώνει την κατάσταση. Οι καλλιέργειες ελιάς, αμπελιών και άλλων ειδών απαιτούν εργατική προσπάθεια, η οποία σήμερα δεν είναι εύκολα διαθέσιμη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο τουρισμός, παρόλο που αποτελεί βασικό μοχλό ανάπτυξης για την Κρήτη, λειτουργεί συχνά ανταγωνιστικά προς την αγροτική οικονομία. Η εκτεταμένη χρήση γης για τουριστικές εγκαταστάσεις μειώνει τη διαθέσιμη αγροτική γη, ενώ οι απαιτήσεις για νερό και ενέργεια επιβαρύνουν περαιτέρω τις ήδη δύσκολες συνθήκες για τους αγρότες.
Παγκοσμιοποίηση της αγοράς
Η παγκοσμιοποίηση έφερε αναπόφευκτα τον ανταγωνισμό σε διεθνές επίπεδο, όπου οι Κρητικοί παραγωγοί καλούνται να ανταγωνιστούν χώρες με χαμηλότερα κόστη παραγωγής. Η εξομοίωση των τιμών παραγωγού έχει πλήξει το εισόδημά τους, ενώ η έλλειψη οργανωμένης εθνικής παρέμβασης έχει καταστήσει τον κλάδο ευάλωτο. Σε αντίθεση με χώρες εκτός Ε.Ε., όπως οι ΗΠΑ, η Τουρκία ή κράτη της Λατινικής Αμερικής, που εφαρμόζουν εθνικές πολιτικές στήριξης, οι αγρότες της Κρήτης βρίσκονται σε ένα περιβάλλον όπου οι ευρωπαϊκοί κανόνες τους περιορίζουν και τους εκθέτουν σε άνισους όρους ανταγωνισμού.
Η εξάρτηση από τις εισαγωγές για πολλά αγροτικά προϊόντα ενισχύει το πρόβλημα. Οι Κρήτες παραγωγοί βρίσκονται συχνά στη θέση να μην μπορούν να ανταγωνιστούν στις τιμές, ακόμα και για προϊόντα όπως το ελαιόλαδο, που παραδοσιακά θεωρούνται προϊόντα υψηλής ποιότητας.
Κλιματική αλλαγή
Η κλιματική αλλαγή έχει άμεσες και δραματικές επιπτώσεις στις καλλιέργειες και το ζωικό κεφάλαιο της Κρήτης. Η φετινή λειψυδρία κατέστρεψε μεγάλο μέρος της παραγωγής ελιάς, αλλά και του φυτικού κεφαλαίου, ενώ οι υψηλές θερμοκρασίες τον χειμώνα 2022-23 διευκόλυναν τη διάδοση του δάκου, με αποτέλεσμα τη μείωση και την υποβάθμιση της ποιότητας του ελαιολάδου.
Παράλληλα, οι ειδικοί παρατηρούν ότι το καιρικό στρες επηρεάζει αρνητικά τα αιγοπρόβατα, οδηγώντας σε απώλειες ζωικού κεφαλαίου. Επιπρόσθετα, η πανώλη των αιγοπροβάτων και άλλες ασθένειες με επιδημική εξάπλωση αποτελούν έναν ακόμη παράγοντα που απειλεί τη βιωσιμότητα της κτηνοτροφίας.
Οι επιπτώσεις αυτές δεν περιορίζονται μόνο στην οικονομική διάσταση. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η έλλειψη νερού δημιουργούν πρόσθετες πιέσεις, ενώ η απώλεια βιοποικιλότητας επηρεάζει άμεσα την ποιότητα και την ποσότητα της παραγωγής.
Πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρόλο που παρέχουν επιδοτήσεις, συχνά καθοδηγούν τους παραγωγούς προς την εγκατάλειψη της αγροτοκτηνοτροφικής δραστηριότητας. Αντί να ενισχύουν τη βιωσιμότητα των παραδοσιακών καλλιεργειών και του παραδοσιακού ζωικού κεφαλαίου, οι πολιτικές αυτές επιβάλλουν κανόνες που αυξάνουν τα κόστη παραγωγής και απομακρύνουν τα κέντρα λήψης αποφάσεων από τις περιφέρειες. Το αποτέλεσμα είναι η αποδυνάμωση της τοπικής οικονομίας και η περαιτέρω αποξένωση των αγροτών και των κτηνοτρόφων από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Οι επιδοτήσεις, που κάποτε αποτελούσαν στήριγμα για τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους, σήμερα λειτουργούν περισσότερο ως εργαλείο επιβολής πολιτικών που δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους. Οι διαρθρωτικές δράσεις, αντί να ενισχύουν την αγροτική ανάπτυξη, συχνά αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στις ιδιαιτερότητες της Κρήτης.
Αδυναμία του συνδικαλιστικού κινήματος
Μια ακόμη αιτία είναι η αδυναμία του συνδικαλιστικού κινήματος να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της εποχής. Για τουλάχιστον 40 χρόνια, οι συνδικαλιστές περιορίστηκαν στη διαχείριση του παρόντος, αντί να προνοήσουν για το μέλλον. Δράσεις όπως η δημιουργία μονάδων τυποποίησης ή μεταποίησης προϊόντων, η διερεύνηση νέων αγορών και η εισαγωγή νέων καλλιεργειών είτε δεν έγιναν είτε έγιναν αποσπασματικά και χωρίς συντονισμό. Οι ελάχιστες επιτυχημένες πρωτοβουλίες αποτελούν φωτεινές εξαιρέσεις, αλλά δεν αρκούν για να ανατρέψουν τη γενικότερη εικόνα.
Όλα τα παραπάνω οδήγησαν σε δεινή θέση σήμερα τους παραγωγούς στην Κρήτη. Συμφέρον όλων των Κρητικών είναι μια μαζική και επιτυχημένη διαμαρτυρία, που θα μεταφέρει σε όλους όσους βρίσκονται σε θέσεις ευθύνης, εντός και εκτός εθνικών συνόρων ότι αγρότες και κτηνοτρόφοι της Κρήτης δε βρίσκονται μπροστά σε μια ακόμα δυσκολία των καιρών, αλλά βρίσκονται μπροστά στον αφανισμό τους.
Και ο αφανισμός αυτός δεν αφορά το εισόδημα μερικών χιλιάδων ανθρώπων και των οικογενειών τους, αλλά το μέλλον όλων των Κρητικών και μεγάλο μέρος των Ελλήνων, οι οποίοι τρέφονται από τα κρητικά προϊόντα και ζουν από τη δραστηριότητα των ανθρώπων που ασθμαίνουν καθημερινά προκειμένου να επιβιώσουν.
