Το ελληνικό Δημόσιο αποτελεί έναν από τους πιο καίριους πυλώνες της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Αν και αρκετά μεγάλο σε προσωπικό και εύρος υπηρεσιών, προσφέρει αντιστρόφως ανάλογα σε επίπεδο υπηρεσιών στους πολίτες του.
Η λειτουργία του επηρεάζει κάθε πτυχή της καθημερινότητας των πολιτών, από την εκπαίδευση και την υγεία έως την επιχειρηματική δραστηριότητα και την κοινωνική πρόνοια. Ωστόσο, η αναμόρφωση και ο εκσυγχρονισμός του παραμένουν ένας δύσβατος δρόμος, γεμάτος προκλήσεις και εμπόδια.
Οι προκλήσεις του ελληνικού δημόσιου τομέα δεν είναι φαινόμενο των τελευταίων δεκαετιών. Η γραφειοκρατία, η αδιαφάνεια, η πολυνομία και η καθυστερημένη ανταπόκριση στις ανάγκες των πολιτών είναι προβλήματα που ταλανίζουν τη χώρα για χρόνια. Παρά τις κατά καιρούς μεταρρυθμίσεις, πολλές από αυτές τις δυσλειτουργίες παραμένουν ανεπίλυτες.
Το ελληνικό Δημόσιο, άλλωστε, είναι αντικατοπτρισμός της ιδιοσυγκρασίας του Έλληνα, με όσες παθογένειες τον ακολουθούν στην ιστορική του πορεία, αλλά και τις αρνητικές επιρροές που αφομοίωσε από επαφές με άλλους λαούς. Η αντίληψη ότι η συνειδητή πειθαρχία στους κανόνες αποτελεί αδυναμία είναι βαθιά ριζωμένη στη συλλογική κουλτούρα. Αυτή η νοοτροπία αντικατοπτρίζεται σε καθημερινές πρακτικές, όπως ο χρηματισμός και η αδιαφάνεια.
Είναι συνήθης, δυστυχώς, λογική η καταπάτηση κάθε έννοιας δικαίου, προκειμένου να επικρατήσει το συμφέρον του ενός έναντι του άλλου, αλλά κυρίως έναντι των πολλών.
Τα “αγκάθια”
Παρά τη γενική συμφωνία για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων, ο δρόμος προς ένα σύγχρονο ελληνικό Δημόσιο είναι γεμάτος “αγκάθια”. Οι παράγοντες που δυσχεραίνουν τη διαδικασία είναι πολλοί:
• Γραφειοκρατία: Η πολυπλοκότητα των διαδικασιών και η εμμονή στη “χαρτούρα” και τη “σφραγίδα” καθυστερούν τη λήψη αποφάσεων και αποθαρρύνουν πολίτες και επενδυτές. Παρά τις προσπάθειες για ψηφιοποίηση, πολλές διαδικασίες παραμένουν χρονοβόρες.
• Πολυνομία: Το πλήθος και η πολυπλοκότητα των νόμων δημιουργούν σύγχυση και περιθώρια για αδικίες. Η έλλειψη κωδικοποίησης των νομοθεσιών δυσχεραίνει την κατανόηση και την εφαρμογή τους.
• Αντίσταση στην αλλαγή: Πολλές φορές, οι προσπάθειες μεταρρύθμισης συναντούν σθεναρή αντίσταση από εδραιωμένα συντεχνιακά και όχι μόνο συμφέροντα. Συνδικάτα και κοινωνικές ομάδες ασκούν πίεση υπό τον φόβο της απώλειας προνομίων.
• Υποστελέχωση και εκπαίδευση: Παρά την κοινή αντίληψη ότι ο δημόσιος τομέας είναι υπερστελεχωμένος, πολλοί τομείς του υποφέρουν από έλλειψη προσωπικού ή από προσωπικό που δε διαθέτει την κατάλληλη εκπαίδευση για να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις.
• Έλλειψη τεχνολογικών υποδομών: Παρόλο που έχουν γίνει σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια, η ψηφιοποίηση των υπηρεσιών εξακολουθεί να είναι ελλιπής. Η έλλειψη ολοκληρωμένων πληροφοριακών συστημάτων δυσκολεύει τη συνεργασία μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών.
• Έλλειψη σχεδιασμού: Η οργάνωση και η εξέλιξη μιας υπηρεσίας, είτε αυτή είναι νέα είτε πρόκειται για τη μετεξέλιξη μιας υφιστάμενης, συχνά γίνονται “στο πόδι” χωρίς μακροπρόθεσμη στρατηγική. Αυτό οδηγεί σε αναποτελεσματικότητα και περαιτέρω προβλήματα στη λειτουργία του Δημοσίου.
Η κορυφή... του παγόβουνου
Η διαφθορά στο ελληνικό Δημόσιο παραμένει μια από τις πιο σοβαρές παθογένειες. Συχνά είναι τα περιστατικά χρηματισμού σε δημόσιες υπηρεσίες, όπως πρόσφατα σε Πολεοδομίες της Μυκόνου και της Χαλκιδικής, που έχουν απασχολήσει την επικαιρότητα. Αυτές οι περιπτώσεις αποκαλύπτουν το βάθος της διαφθοράς στο σύστημα, με πολίτες να υποχρεώνονται να δωροδοκούν για να προχωρήσουν διαδικασίες.
Ενώ άλλοι που δε συμμετέχουν στη συναλλαγή ζημιώνονται βάναυσα από τη δραστηριότητα αυτή και θίγονται τα νόμιμα συμφέροντά τους.
Ακόμα χειρότερα τα σκάνδαλα στον χώρο της Υγείας, όπου γιατροί συνταγογραφούν χιλιάδες συνταγές σε... νεκρούς και ζωντανούς ασφαλισμένους για να αποκομίσουν παράνομα κέρδη, προκαλώντας με τον τρόπο αυτό τεράστια ζημιά στα ασφαλιστικά ταμεία και σ' ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο. Δε συνέβη για μια μόνο φορά τα φάρμακα, προϊόν τέτοιων εγκληματικών ενεργειών, να επαναπωλούνται, είτε βρίσκονται σε χωματερές και πηγάδια, ενώ την ίδια στιγμή, πέρα από το οικονομικό κόστος, κάποιοι συνάνθρωποί μας τα έχουν ανάγκη. Αυτά τα περιστατικά καταδεικνύουν την αδυναμία του συστήματος να ελέγξει και να περιορίσει τέτοια φαινόμενα, παρά τη μηχανοργάνωση και τα “εργαλεία” που προσφέρει για έλεγχο.
Η διαφθορά στο ελληνικό Δημόσιο παραμένει μια από τις πιο σοβαρές παθογένειες. Συχνά είναι τα περιστατικά χρηματισμού σε δημόσιες υπηρεσίες, όπως πρόσφατα σε Πολεοδομίες της Μυκόνου και της Χαλκιδικής, που έχουν απασχολήσει την επικαιρότητα
Η αδυναμία εξυπηρέτησης των πολιτών είναι το δεύτερο ζήτημα ζωτικής σημασίας για το Δημόσιο και το έχουμε ζήσει όλοι σε κάποια στιγμή της ζωής μας. Δεν έχουν περάσει αρκετές ημέρες όταν στην πόλη μας το Ηράκλειο ζήσαμε το ανήκουστο, τουλάχιστον για τα οργανωμένα κράτη. Πολίτες αναγκάστηκαν να διαμένουν νύχτες στα αυτοκίνητά τους για να κερδίσουν μια θέση στην ουρά του Κτηματολογικού Γραφείου, και να προλάβουν τις προθεσμίες για να δηλώσουν και να “σώσουν” τις περιουσίες τους. Αντίστοιχες εικόνες με ουρές πολιτών γύρω από οικοδομικά τετράγωνα ή στα κλιμακοστάσια πολυόροφων κτηρίων, προκειμένου να εξυπηρετηθούν σε δημόσιες υπηρεσίες, δεν είναι και τόσο ανοίκειες στη μνήμη μας.
Η μηχανοργάνωση ως ευκαιρία και πρόκληση
Με τις συνθήκες που δημιούργησε η πανδημία, η μηχανοργάνωση των δημόσιων υπηρεσιών και η εξ αποστάσεως πρόσβαση έγιναν καθημερινότητα. Ωστόσο, η γραφειοκρατία συνεχίζει να “ζει και να βασιλεύει” σε κάθε επαφή του πολίτη με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, την Παιδεία, την Υγεία, τη Δικαιοσύνη, την εργασία και την επιχειρηματικότητα. Η τεχνολογία προσφέρει λύσεις, αλλά δεν αρκεί από μόνη της να αντιμετωπίσει τη ρίζα του προβλήματος.
Για να γίνει το ελληνικό Δημόσιο πραγματικά σύγχρονο, χρειάζονται στοχευμένες και τολμηρές μεταρρυθμίσεις:
• Απλούστευση διαδικασιών: Η μείωση της γραφειοκρατίας μέσω της κατάργησης περιττών διαδικασιών και της αυτοματοποίησης.
• Ψηφιοποίηση: Επέκταση και βελτίωση των ψηφιακών υπηρεσιών με σκοπό τη μείωση της προσωπικής επαφής, που αποτελεί πηγή διαφθοράς και καθυστερήσεων.
• Διαφάνεια και λογοδοσία: Δημιουργία μηχανισμών ελέγχου που θα διασφαλίζουν την αποτελεσματική χρήση των δημόσιων πόρων.
• Εκπαίδευση προσωπικού: Συστηματική κατάρτιση των δημοσίων υπαλλήλων σε θέματα τεχνολογίας, διαχείρισης και εξυπηρέτησης πολιτών.
• Ενίσχυση της αξιοκρατίας: Διασφάλιση ότι οι προσλήψεις και οι προαγωγές βασίζονται σε διαφανείς και αξιοκρατικές διαδικασίες.
Το μέλλον
Η μετάβαση σε ένα σύγχρονο ελληνικό Δημόσιο δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί πολιτική βούληση, συνεννόηση μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών. Οι τεχνολογικές εξελίξεις προσφέρουν σημαντικά εργαλεία, αλλά η επιτυχία εξαρτάται από την ανθρώπινη διάσταση: τη δέσμευση όλων των εμπλεκομένων να ξεπεράσουν τις παθογένειες του παρελθόντος και να συνεργαστούν για ένα καλύτερο μέλλον.
Κυρίαρχο ζήτημα που καθορίζει το μέλλον του ελληνικού Δημοσίου είναι η ανθρώπινη αντίληψη και η συμπεριφορά απέναντι στον πολίτη. Ο πολίτης, από υπήκοος, πρέπει να μετατραπεί σε εργοδότη και ελεγκτή του δημόσιου τομέα. Αν και ο δρόμος είναι στρωμένος με “αγκάθια”, τα οφέλη από την επίτευξη ενός σύγχρονου, αποτελεσματικού και δίκαιου δημόσιου τομέα είναι τεράστια. Ένα ελληνικό Δημόσιο που λειτουργεί σωστά δεν είναι μόνο προς όφελος των πολιτών, αλλά αποτελεί και θεμέλιο λίθο για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας. Το ταξίδι είναι δύσκολο, αλλά ο προορισμός αξίζει την προσπάθεια.
