Αν ένα χαρακτηριστικό μπορείς να αποδώσεις στη φτώχια, αυτό είναι το στοιχείο ή και η ικανότητα που έχει να επηρεάζει τις ζωές των πιο ευάλωτων, όπως και η ίδια να επηρεάζεται από τις συνθήκες. Σαν “χαμαιλέοντας” μοιάζει, καθώς επιτυγχάνει να γίνεται ένα με τις αλλαγές που επέρχονται, αν και πάντα στον πυρήνα της έχει και θα έχει άμεση σύνδεση με το εισόδημα και τους πόρους, τη δυνατότητα πρόσβασης ή αποκλεισμού σε κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών και εντέλει σύνδεση με την ποιότητα διαβίωσης.
Το μόνο σίγουρο ,δηλαδή, είναι ότι η φτώχια επηρεάζει αλλά και επηρεάζεται. Το πώς επηρεάζει το ξέρουν καλά οι πιο ευάλωτοι. Αυτοί που εντάσσονται στο “φάσμα” της φτώχιας ή και των “εν δυνάμει” φτωχών, που από την αποστέρηση υλικών αγαθών, διαπιστώνουν την επιβάρυνση της ποιότητας ζωής, συχνά την επιδείνωση της υγείας τους, την απομόνωσή τους... και πολλά άλλα.
Η φτώχια όμως πώς επηρεάζεται; Στην Ελλάδα, μετά την οικονομική κρίση, μετά την πανδημία και εν μέσω μιας παρατεταμένης ενεργειακής κρίσης(!), η φτώχια έπαψε πια ως κύρια σύνδεσή της να έχει την ανεργία. Ο νέος φτωχός, δηλαδή, δεν είναι ο άνεργος. Ο νέος φτωχός δεν είναι ο άνθρωπος που είτε λόγω συνθηκών, είτε λόγω αδυναμίας ή “επιλογής” βρέθηκε εκτός εργασίας. Ο νέος φτωχός είναι εργαζόμενος, είναι μέρος της παραγωγικής αλυσίδας, είναι άνθρωπος που, αν και παράγει, εντούτοις αδυνατεί να καλύψει τις βασικές του ανάγκες.
Η πραγματικότητα δεν επιδέχεται αμφισβήτησης. Σύμφωνα με τον βασικό εμπειρικό κανόνα 50-30-20, ένας εργαζόμενος για να μπορέσει να επιβιώσει αξιοπρεπώς, οφείλει από το εισόδημά του να ξοδεύει για τις ανάγκες του το 50% των καθαρών εσόδων του, για τις επιθυμίες του το 30% και το υπόλοιπο 20% για αποταμίευση/επένδυση.
Με μέσο μισθό στα 1.038,23 ευρώ (μειωμένος κατά 26,77 από το 2010), ένας εργαζόμενος για να επιβιώσει με τον κανόνα του 50-30-20, θα πρέπει με τα 519,11 να πληρώσει ενοίκιο, ρεύμα, νερό, τηλέφωνο, να “βαφτίσει” επιθυμίες τα βασικά είδη διατροφής και τις υποχρεώσεις των παιδιών του, να βαφτίσει ως επιθυμία του την πληρωμή της βενζίνης (άλλωστε, γιατί να έχει αυτοκίνητο), για να καταφέρει να έχει 276 ευρώ αποταμίευση για μια ώρα ανάγκης.
Πάμε τώρα από την αρχή. Με 519,11 ούτε το ενοίκιο δεν πληρώνεις αν έχεις οικογένεια, πόσω μάλλον αν μέσα στο ποσό αυτό βάλεις όλα τα υπόλοιπα που πρέπει να πληρώσεις. Κοινώς, ακόμη και για τον εργαζόμενο με τον μέσο μισθό - όχι τον κατώτατο - ο κανόνας του 50-30-20, στη σύγχρονη Ελλάδα, έχει πάει προ πολλού... περίπατο.
Συνέπεια, δε, αυτής της νέας πραγματικότητας είναι η αύξηση των ποσοστών της φτώχιας και η “εκτόξευση” των ποσοστών κινδύνου φτώχιας, δηλαδή κοινωνικής ευπάθειας ή ορθότερα “εν δυνάμει φτώχιας”. Είναι κάτι περισσότερο από σαφές ότι, υπό αυτές τις συνθήκες, η αποκαλούμενη κάποτε μεσαία τάξη έχει δεχτεί την ισχυρότερη οικονομική πίεση. Με μισθούς που δεν επανήλθαν ποτέ ούτε καν στο ύψος των μισθών του 2010 και με τα κόστη να καταγράφουν ραγδαία αύξηση είναι κάτι περισσότερο από σίγουρο πως ο “νέος φτωχός” είναι ο “φτωχός εργαζόμενος” και η “νέα φτώχια” είναι η “φτώχια στην εργασία”.
Κι αν κάποτε κάποιος “πόνταρε” σε μια καλή οικογενειακή περιουσία που θα τον βοηθούσε να “μπαλώσει” τρύπες, το πιθανότερο είναι κάπου ανάμεσα στην πολυετή οικονομική κρίση, τον ΕΝΦΙΑ, την πανδημία και τα τελευταία δυόμισι χρόνια που τα κόστη συντήρησης σπιτιών έχουν πολλαπλασιαστεί, να αποφάσισε να πουλήσει.
Μέχρι και πρόσφατα σε επίπεδο Κρήτης την κατάσταση έσωζαν δύο δεδομένα. Για τους πολύ ευάλωτους, ο παράγοντας αύξησης του εισοδήματος ερχόταν ως χαρτζιλίκι από τη σύνταξη κάποιου ηλικιωμένου μέλους της οικογένειας. Από την άλλη, για όσους κάποτε βρίσκονταν στη μεσαία τάξη, αυτόν τον ρόλο έπαιζαν τα εισοδήματα από τις καλλιέργειες. Σήμερα, πάντως, και αυτό το έσοδο, υπό την πίεση των συνθηκών ξηρασίας, μοιάζει δύσκολο να καλύψει τις ανάγκες και να σταθεί ικανό να κρατήσει πολλά νοικοκυριά μακριά από την “εν δυνάμει φτώχια”.
Οι “φτωχοί” στην Κρήτη ήταν λιγότεροι από κάθε άλλη περιφέρεια της χώρας. Οι “νέοι φτωχοί” όμως; Τα στοιχεία αρχίζουν σιγά-σιγά να δείχνουν πως η ζυγαριά αρχίζει να γέρνει. Τα σημάδια της “εν δυνάμει φτώχιας” αποτυπώνονται και μάλιστα δραματικά. Σκληρά εργαζόμενοι στον χώρο του τουρισμού αδυνατούν να παρέχουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους έστω και μια εβδομάδα διακοπών. Σκληρά εργαζόμενοι στον χώρο της οικοδομής αδυνατούν να μπορέσουν να φτιάξουν οι ίδιοι ένα δικό τους σπίτι. Γιατροί του ΕΣΥ αδυνατούν να πληρώσουν το κόστος μιας δικής τους επέμβασης στα απογευματινά επί πληρωμή χειρουργεία. Τα παραδείγματα δεν τελειώνουν ποτέ.
Εκείνο που τελειώνει είναι η υπομονή και η ανοχή. Η ανοχή σε ένα μοντέλο οικονομίας που απέτυχε και που ως μοναδική λύση για την επίλυση των ζητημάτων που έχει δημιουργήσει είναι μια γενναία αναδιανομή πλούτου.
Η Κρήτη το 2023 κρατούσε μετά βίας τη θέση της ανάμεσα στις τέσσερις όχι πιο πλούσιες, αλλά στις τέσσερις λιγότερο φτωχές περιφέρειες της χώρας. Το 2024 κάτι μου λέει ότι τα δεδομένα θα επιβαρυνθούν, όσο τα μέτρα που λαμβάνονται δεν έχουν τον οριζόντιο χαρακτήρα της ουσιαστικής αύξησης των εισοδημάτων μέσω της αύξησης των μισθών, στα ύψη των ποσοστών των αυξήσεων του κόστους ζωής.
Αν μετά απ’ όλα αυτά δεν αναγνωρίζεις τον εαυτό σου ούτε στον “φτωχό” ούτε στον “νεό-φτωχο”, τότε κάτι κάνεις πολύ καλά. Συμβουλές δεκτές.
