Στην πιο πρόσφατη μετεκλογική έρευνα του Ευρωβαρόμετρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 13 Ιουνίου και 8 Ιουλίου 2024 και στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, αποτυπώνονται σημαντικά δεδομένα σχετικά με τη συμμετοχική συμπεριφορά, τις πολιτικές στάσεις και τις προτεραιότητες των Ευρωπαίων πολιτών. Η συλλογή και η ανάλυση αυτών των στοιχείων είναι καίρια για την κατανόηση των κινήτρων των πολιτών, καθώς και της αντίληψής τους για τον ρόλο και τις επιδόσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Τα αποτελέσματα, εν πολλοίς, υπογραμμίζουν τον αυξανόμενο ρόλο της πολιτικής ταυτότητας και την ανάγκη για ένα αξιόπιστο και αποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο, που να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των πολιτών.
Εκλογική συμμετοχή & διαμόρφωση συλλογικής ευρωπαϊκής ταυτότητας
Η αυξημένη συμμετοχή στις ευρωεκλογές του 2024 - καθώς είδαμε τη μεγαλύτερη προσέλευση στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τα τελευταία 30 χρόνια -αναδεικνύει μια δυναμική τάση ενίσχυσης της «ευρωπαϊκής ταυτότητας» των πολιτών, μια διαδικασία που αποτελεί θεμέλιο της ευρωπαϊκής πολιτικής ολοκλήρωσης. Η έννοια της συλλογικής ταυτότητας αφορά την αίσθηση του «ανήκειν» σε μια ευρύτερη πολιτική κοινότητα και, στο πλαίσιο της Ε.Ε., καλλιεργείται μέσα από κοινές αξίες και συλλογικούς στόχους. Τα ευρήματα της έρευνας, που δείχνουν ότι το 46% των πολιτών δηλώνει πως αισθάνεται μέρος της ευρωπαϊκής κοινότητας, υποδεικνύουν την ανάπτυξη μιας διακρατικής συνείδησης, ενισχύοντας τη σύνδεση των πολιτών με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Επιπροσθέτως, η θεωρία της συλλογικής ταυτότητας εξηγεί ότι οι πολίτες αισθάνονται πιο ισχυρά συνδεδεμένοι με θεσμούς και πολιτικές διαδικασίες που προάγουν αξίες και αντιλήψεις που τους εκφράζουν. Σε αυτό το πλαίσιο, η αυξημένη συμμετοχή στις εκλογές αντανακλά την αντίληψη ότι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δεν είναι απλώς κέντρα λήψης αποφάσεων, αλλά ουσιαστικές δημοκρατικές κονίστρες έκφρασης, όπου οι πολίτες μπορούν να συμμετάσχουν και να επηρεάσουν το κοινό μέλλον. Η ταύτιση με την ευρωπαϊκή κοινότητα οδηγεί τους πολίτες να αντιλαμβάνονται την Ε.Ε. ως θεσμό που διαμορφώνει το κοινό ευρωπαϊκό μέλλον, ενδυναμώνοντας τη σύνδεσή τους με μια ενιαία ευρωπαϊκή θέσμιση, πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού χαρακτήρα.
Η Ε.Ε. ως θεσμικός άξονας σταθερότητας εν μέσω οικονομικών ανακαθορισμών
Η ανάλυση των βασικών ζητημάτων που παρακίνησαν τους πολίτες να σπεύσουν στις κάλπες αποκαλύπτει ότι τα θέματα οικονομικής φύσεως, όπως το κόστος διαβίωσης (42%) και η γενική οικονομική κατάσταση (41%), κυριαρχούν. Η έντονη αυτή εστίαση στα οικονομικά ζητήματα μπορεί να ερμηνευτεί μέσω της προσέγγισης της ορθολογικής επιλογής, η οποία υποστηρίζει ότι οι πολίτες επιλέγουν να συμμετάσχουν στην πολιτική διαδικασία όταν αντιλαμβάνονται ότι οι εκλογικές επιλογές μπορούν να επιφέρουν βελτιώσεις στη ζωή τους. Σύμφωνα με αυτήν την οπτική, οι πολίτες προσβλέπουν στην Ε.Ε. ως έναν μηχανισμό που μπορεί να περιορίσει τις οικονομικές πιέσεις και να ενισχύσει την οικονομική σταθερότητα. Η αναγνώριση της Ε.Ε. ως φορέα οικονομικής σταθερότητας αντικατοπτρίζεται στην επιθυμία των πολιτών να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες της Ένωσης για βελτίωση της ποιότητας ζωής τους, ειδικά σε περιόδους οικονομικής αβεβαιότητας. Η τάση αυτή υποδεικνύει μια εξελισσόμενη αντίληψη, στην οποία η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θεωρείται ως ένα προστατευτικό πλαίσιο ενάντια σε διεθνείς οικονομικές κρίσεις και εσωτερικές ανισότητες. Οι πολίτες συμμετέχουν στις εκλογές, επιδιώκοντας μέσω αυτών να επηρεάσουν πολιτικές που αφορούν την αγορά εργασίας, την προστασία των καταναλωτών και τις κοινωνικές παροχές, ενισχύοντας έτσι τη θέση τους σε μια παγκόσμια οικονομία.
Εμπιστοσύνη και πολιτική νομιμοποίηση
Η πολιτική εμπιστοσύνη αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για τη στήριξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, επηρεάζοντας τη στάση των πολιτών απέναντι στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η εμπιστοσύνη στην ευρωπαϊκή κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι ιδιαίτερα υψηλή στο ξεκίνημα της 10ης κοινοβουλευτικής περιόδου του ΕΚ, όπου το 42% των πολιτών έχουν θετική εικόνα, ποσοστό που είναι το υψηλότερο που έχει καταγραφεί ποτέ για αυτόν τον δείκτη.
Στην Ελλάδα, η ανάλυση της έρευνας αποκαλύπτει ανάμεικτες αντιλήψεις, καθώς το 86% των πολιτών θεωρεί ότι οι αποφάσεις της Ε.Ε. έχουν άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινότητά τους, αλλά μόνο το 34% διατηρεί μια θετική εικόνα για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτές οι απόψεις αντανακλούν μια σύνθετη σχέση εμπιστοσύνης που, διαμορφώνεται βάσει της ικανότητας των θεσμών να λειτουργούν υπέρ του γενικού καλού. Τουτέστιν, η νομιμοποίηση ενισχύεται όταν οι πολίτες στηρίζουν τους θεσμούς που ανταποκρίνονται στις ανάγκες και στις προσδοκίες τους. Η μικτή εικόνα που διαπιστώνεται για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στην Ελλάδα, μπορεί να ερμηνευτεί ως ένδειξη ότι η νομιμοποίησή του εξαρτάται από τη δυνατότητα να προάγει πολιτικές που έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Η έλλειψη πολιτικής εμπιστοσύνης καθιστά σαφές ότι οι πολίτες είναι πρόθυμοι να στηρίξουν τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, αλλά προσβλέπουν σε συγκεκριμένα αποτελέσματα, όπως η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης και η προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Το διακύβευα της δημοκρατικής αποστασιοποίησης
Η αποχή αποτελεί σημαντικό δείκτη της αποστασιοποίησης των πολιτών από τους πολιτικούς θεσμούς. Παρόλο το γεγονός ότι το 56% των συμμετεχόντων στην έρευνα, συνέκλινε ότι η φωνή του μετράει στην ΕΕ, καταγράφοντας αύξηση κατά 8 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με την έρευνα του Φεβρουαρίου/Μαρτίου 2024 (48%) - ωστόσο, στην Κύπρο μόνο 33% των πολιτών συμφωνούν ότι η φωνή τους μετράει στην ΕΕ, ενώ στην Ελλάδα καταγράφεται ακόμα χαμηλότερο ποσοστό (26%). Συνάμα, σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας, το 21% των Ελλήνων αναφέρει την έλλειψη εμπιστοσύνης και την απογοήτευση με την πολιτική κατάσταση ως βασικούς λόγους αποχής, ενώ το 20% δηλώνει αδιαφορία για την πολιτική, φανερώνοντας μια στάση αποξένωσης από τη δημόσια σφαίρα. Αυτή η απομάκρυνση αντικατοπτρίζει την αίσθηση ότι οι αποφάσεις των θεσμών δεν καλύπτουν τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών. Η πολιτική αποστασιοποίηση συνιστά μείζονος πρόκληση για τη δημοκρατία, καθώς υπονομεύει τη νομιμοποίηση των θεσμών και ενισχύει την αντίληψη ότι η συμμετοχή δεν φέρει ουσιαστικό αποτέλεσμα. Η αποχή, που αποκαλύπτει την αδυναμία των θεσμών να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη, καταδεικνύει την ανάγκη για μεγαλύτερη λογοδοσία και διαφάνεια. Η αποδοχή αυτής της κατάστασης ως δεδομένης θέτει σε κίνδυνο τη συνοχή και τη σταθερότητα των δημοκρατικών θεσμών, υπογραμμίζοντας τη σημασία της ενίσχυσης της συμμετοχικής δημοκρατίας.
Ορίζοντας προσδοκιών
Παρά τις προκλήσεις, ένα σημαντικό ποσοστό Ευρωπαίων διατηρεί αισιοδοξία για το μέλλον της Ε.Ε. (65%). Στην Ελλάδα, το 49% διατηρεί θετική στάση, ενώ το 48% εκφράζει απαισιοδοξία. Η αισιοδοξία μπορεί να συνδεθεί με την προσδοκία ότι η Ε.Ε. θα συνεχίσει να εξελίσσεται, βελτιώνοντας τη θέση των πολιτών και προωθώντας μια ενιαία ευρωπαϊκή ατζέντα. Η θετική στάση των πολιτών απέναντι στους θεσμούς εξαρτάται από τη δυνατότητα των θεσμών να προάγουν ένα αίσθημα ασφάλειας και προόδου. Ωστόσο, η συνύπαρξη απαισιοδοξίας υποδεικνύει την ανάγκη για περαιτέρω προσπάθειες ενίσχυσης της πολιτικής συνοχής και καταπολέμησης των ανισοτήτων, που συχνά επιβαρύνουν τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Η πολιτική νομιμοποίηση της Ε.Ε. φαίνεται να κλονίζεται όταν οι πολίτες αμφισβητούν την ικανότητά της να διαχειριστεί με επάρκεια κρίσιμα ζητήματα, όπως η οικονομική ανισότητα, η ανεργία και η κλιματική αλλαγή. Οι πολίτες αναμένουν να δουν απτά αποτελέσματα που να αποδεικνύουν ότι η Ε.Ε. είναι ένας δυναμικός οργανισμός, ικανός να ανταποκρίνεται σε καίρια ζητήματα και να διασφαλίζει την κοινωνική ευημερία. Η ενίσχυση της νομιμοποίησης προϋποθέτει την προώθηση πολιτικών που βασίζονται σε αξίες κοινωνικής δικαιοσύνης και διαφάνειας, στοιχεία που ενισχύουν την πολιτική εμπιστοσύνη και καθιστούν τους θεσμούς περισσότερο προσβάσιμους και αντιπροσωπευτικούς.
Το ζητούμενο της σύνθεσης
Η ανάλυση των δεδομένων της έρευνας αποτυπώνει τη σύνθετη και συχνά διαφοροποιημένη σχέση των πολιτών με την Ε.Ε. Οι Έλληνες πολίτες εκφράζουν πληθώρα προσδοκιών, εντάσσοντας την οικονομική σταθερότητα, την κοινωνική πρόνοια και την ενίσχυση της δημοκρατίας στις βασικές τους ανάγκες. Η Ε.Ε. καλείται να ενισχύσει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία της, ενδυναμώνοντας τις δημοκρατικές αξίες και την κοινωνική συνοχή. Η αντιμετώπιση αυτών των αναγκών είναι κρίσιμη για την εδραίωση μιας πιο συνεκτικής και αξιόπιστης Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα λειτουργεί προς όφελος των πολιτών της.
Διαβάστε όλη την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου εδώ: https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/3292
