Πάνω από μήνας (Σεπτέμβριος 2024) έχει περάσει από το θάνατο της νεαρής πεζοπόρου στο φαράγγι της Σαμαριάς. Κι ενώ όλα δείχνουν πως ευθύνεται ένα ακατάλληλο γεφύρι, το φαράγγι συνεχίζει να ανοίγει και να κλείνει ‘’λόγω καιρού’’, ενώ το γεφύρι παραμένει στη θέση του. Οι φωνές, κυρίως των επαγγελματιών της περιοχής που ζουν από το φαράγγι δε μπορούν πλέον να αγνοηθούν. Καταγγέλλουν ότι από τη στιγμή που άλλαξε το πλαίσιο διαχείρισής του Εθνικού Δρυμού, πολλά έχουν αλλάξει και όχι για καλό.
Ως κομμάτι του Εθνικού Δρυμού Λευκών Ορέων, την ευθύνη για το φαράγγι είχε ο τοπικός φορέας διαχείρισης, όπως άλλωστε ίσχυε για όλους τους Εθνικούς Δρυμούς της χώρας. Αυτό άλλαξε και πρόσφατα η διαχείριση δρυμών, δασών και λοιπών φυσικών περιοχών, πέρασε σε κεντρικό επίπεδο, με την ίδρυση του Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α (Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος & Κλιματικής Aλλαγής), την κατάργηση των 36 Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών και την αποδυνάμωση του ρόλου των δασαρχείων. Το κέντρο σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων απομακρύνθηκε από το πεδίο.
Αρμοδιότητες, σχέδια και διατάξεις είναι διασκορπισμένες σε 4-5 υπουργεία. Άλλος σχεδιάζει, άλλος αποφασίζει και άλλος εφαρμόζει, ενώ σχεδόν παντού, από τη συντήρηση των μονοπατιών μέχρι την από αέρος δασοπυρόσβεση, εμπλέκονται ιδιώτες. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι από την διαπίστωση του προβλήματος, μέχρι την απόφαση και τη δράση, μεσολαβούν πολλά στάδια. Κι ενώ το δυσκίνητο του μηχανισμού δε γίνεται αντιληπτό στην καθημερινότητα, είναι καταστροφικό στην αντιμετώπιση έκτακτων, και όχι απρόβλεπτων ή μη αναμενόμενων, γεγονότων, όπως πυρκαγιές, φυσικά φαινόμενα, ατυχήματα.
Πράγματα που ξέρουμε ότι θα συμβούν, απλά δε γνωρίζουμε ακριβώς πότε, μας πιάνουν κάθε φορά στον ύπνο. Η αντιμετώπιση και η αποτελεσματικότητα είτε πρόκειται για κατάσβεση πυρκαγιών είτε για διάσωση και διακομιδή πολιτών, είναι για κλάματα. Στην κυριολεξία. Γιατί στο τέλος θρηνούμε καμένη φύση, κατεστραμμένες περιουσίες και νεκρούς. Τα έκτακτα συμβάντα απαιτούν άμεση αντίδραση και ταχύτατη επέμβαση. Και γρήγορη απόφαση μπορεί να ληφθεί μόνο τοπικά. Με την συγκέντρωση όλων των αρμοδιοτήτων στο κέντρο, χάνεται χρόνος, πολύτιμος χρόνος.
Για ποιον άλλο λόγο τοπικά; Γιατί εξειδικευμένοι χειρισμοί;
Μα γιατί μιλάμε για κάτι ζωντανό άρα και απρόβλεπτο, αλλά και γιατί κάθε περίπτωση είναι μοναδική καιιδιαίτερη. Η πολιτεία δείχνει αυτό να το αγνοεί ή να θεωρεί τους πολίτες …περιορισμένης νοημοσύνης. Αλλιώς πως να ερμηνεύσουμε τις δικαιολογίες, όπως ότι 30 Σεπτέμβρη δεν περιμέναμε φωτιά (ενώ η αντιπυρική περίοδος τελειώνει 31 Οκτώβρη), ότι ένα βουνό έχει ψηλές κορφές και χαράδρες ή ότι είναι σαν μπακλαβάς, ότι τα πεύκα είναι επιθετικά ή για διάσπαρτες πυροκηλίδες.
Όποιος ζει, εργάζεται και φυσικά όποιος κυβερνάει αυτή τη χώρα, οφείλει να γνωρίζει ότι η Ελλάδα είναι μια ορεινή χώρα με πολλά ψηλά βουνά, έντονο ανάγλυφο με μεγάλη ποικιλομορφία, πολλούς και διαφορετικούς οικοτόπους ιδιαίτερης αξίας, εξαιτίας της πλούσιας και σπάνιας βιοποικιλότητας, των γεωμορφολογικών σχηματισμών, του υπεδάφους, των νερών, της ατμόσφαιρας και γενικά του φυσικού περιβάλλοντός τους που πρέπει να προστατευτεί. Για τη διάσωσή του εθνικού φυσικού μας πλούτου, έχουν ιδρυθεί 10 Εθνικοί Δρυμοί, 17 Εθνικά Πάρκα, 19 Αισθητικά Δάση, 51 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης, 610 Καταφύγια Αγριας Ζωής, 23 Περιοχές Προστασίας της Φύσης, καθώς και περιοχές που προστατεύονται από ευρωπαϊκές συνθήκες όπως οι υγρότοποι Ραμσάρ και το δίκτυο Natura2000.
Επιπλέον, το Σύνταγμα της χώρας ορίζει την υποχρέωση ορθής διαχείρισης και προστασίας των δασικών οικοσυστημάτων, τα οποία πολύ σαφώς ορίζει. Είτε έχουμε ψηλά δένδρα είτε θαμνότοπους ή χαμηλή βλάστηση και ‘’χορτολιβαδικές εκτάσεις’’, έχουμε δάσος, το οποίο πρέπει να διατηρούμε υγειές και ασφαλές. Η Φύση είναι πηγή ζωής αλλά και εθνικό κεφάλαιο. Μάλιστα στο όχι και πολύ μακρινό παρελθόν τα δάση είχαν σημαντική θετική συνεισφορά τόσο στην ευημερία των τοπικών κοινοτήτων όσο και στο ΑΕΠ της χώρας.
Το δάσος πρέπει ξαναμπεί στην καθημερινότητά μας και στην παραγωγική διαδικασία. Μόνο σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες και φορείς μπορούν τα δάση να διατηρούνται υγιή και να προστατεύονται από παράνομες ενέργειες και φυσικά από πυρκαγιές. Ανθρωποι που αγαπούν το δάσος, ζουν σε αυτό με αυτό και από αυτό, ενώ έχουν εμπειρία, γνώση και συμφέρον να δουλέψουν για την προστασία και την ευημερία του. Αυτό σημαίνει πρόληψη. Η καταστολή και η αποκατάσταση πρέπει να έχουν σχεδιαστεί αλλά όχι να είναι ο στόχος.
Όμως η ύπαιθρος εξακολουθεί να ερημώνει. Δεν υπάρχουν ούτε χέρια ούτε και μάτια για να εμποδίσουν την καταστροφή ή να πιέσουν για την εφαρμογή των νόμων. Γιατί πλαίσιο, ακόμα κι αν δεν είναι το ιδανικό, υπάρχει. Και μάλιστα περιλαμβάνει και τους πολίτες, ενεργούς και όχι παθητικούς θεατές, μαχητές και όχι φυγάδες, ενώ το περίφημο ‘"Εκκενώστε προς…" δεν υπάρχει πουθενά! Μήπως αφορούν ένα άλλο κράτος, μια άλλη Ελλάδα σε κάποιο παράλληλο σύμπαν;
Μοιάζει αυτοί που καλούνται να κάνουν τη δουλειά να μην γνωρίζουν τι ισχύει. Ενα κράτος χωρίς συνέχεια που ‘’παρακάμπτει’’ και καταπατά τους νόμους, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζει τους πολίτες ως ενοίκους στην ιδιοκτησία του. Και οι πολίτες φαίνεται στην πλειοψηφία τους να έχουν παραιτηθεί των δικαιωμάτων και|των υποχρεώσεών τους, έχουν γίνει μαλθακοί ή αδιάφοροι ή είναι απελπισμένοι. Συν Αθηνά και χείρα κίνει έλεγαν οι αρχαίοι. Μόνο που καμία Αθηνά δεν θα μας βοηθήσει…
Ως κομμάτι του Εθνικού Δρυμού Λευκών Ορέων, την ευθύνη για το φαράγγι είχε ο τοπικός φορέας διαχείρισης, όπως άλλωστε ίσχυε για όλους τους Εθνικούς Δρυμούς της χώρας. Αυτό άλλαξε και πρόσφατα η διαχείριση δρυμών, δασών και λοιπών φυσικών περιοχών, πέρασε σε κεντρικό επίπεδο, με την ίδρυση του Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α (Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος & Κλιματικής Aλλαγής), την κατάργηση των 36 Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών και την αποδυνάμωση του ρόλου των δασαρχείων. Το κέντρο σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων απομακρύνθηκε από το πεδίο.
Αρμοδιότητες, σχέδια και διατάξεις είναι διασκορπισμένες σε 4-5 υπουργεία. Άλλος σχεδιάζει, άλλος αποφασίζει και άλλος εφαρμόζει, ενώ σχεδόν παντού, από τη συντήρηση των μονοπατιών μέχρι την από αέρος δασοπυρόσβεση, εμπλέκονται ιδιώτες. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι από την διαπίστωση του προβλήματος, μέχρι την απόφαση και τη δράση, μεσολαβούν πολλά στάδια. Κι ενώ το δυσκίνητο του μηχανισμού δε γίνεται αντιληπτό στην καθημερινότητα, είναι καταστροφικό στην αντιμετώπιση έκτακτων, και όχι απρόβλεπτων ή μη αναμενόμενων, γεγονότων, όπως πυρκαγιές, φυσικά φαινόμενα, ατυχήματα.
Πράγματα που ξέρουμε ότι θα συμβούν, απλά δε γνωρίζουμε ακριβώς πότε, μας πιάνουν κάθε φορά στον ύπνο. Η αντιμετώπιση και η αποτελεσματικότητα είτε πρόκειται για κατάσβεση πυρκαγιών είτε για διάσωση και διακομιδή πολιτών, είναι για κλάματα. Στην κυριολεξία. Γιατί στο τέλος θρηνούμε καμένη φύση, κατεστραμμένες περιουσίες και νεκρούς. Τα έκτακτα συμβάντα απαιτούν άμεση αντίδραση και ταχύτατη επέμβαση. Και γρήγορη απόφαση μπορεί να ληφθεί μόνο τοπικά. Με την συγκέντρωση όλων των αρμοδιοτήτων στο κέντρο, χάνεται χρόνος, πολύτιμος χρόνος.
Για ποιον άλλο λόγο τοπικά; Γιατί εξειδικευμένοι χειρισμοί;
Μα γιατί μιλάμε για κάτι ζωντανό άρα και απρόβλεπτο, αλλά και γιατί κάθε περίπτωση είναι μοναδική καιιδιαίτερη. Η πολιτεία δείχνει αυτό να το αγνοεί ή να θεωρεί τους πολίτες …περιορισμένης νοημοσύνης. Αλλιώς πως να ερμηνεύσουμε τις δικαιολογίες, όπως ότι 30 Σεπτέμβρη δεν περιμέναμε φωτιά (ενώ η αντιπυρική περίοδος τελειώνει 31 Οκτώβρη), ότι ένα βουνό έχει ψηλές κορφές και χαράδρες ή ότι είναι σαν μπακλαβάς, ότι τα πεύκα είναι επιθετικά ή για διάσπαρτες πυροκηλίδες.
Όποιος ζει, εργάζεται και φυσικά όποιος κυβερνάει αυτή τη χώρα, οφείλει να γνωρίζει ότι η Ελλάδα είναι μια ορεινή χώρα με πολλά ψηλά βουνά, έντονο ανάγλυφο με μεγάλη ποικιλομορφία, πολλούς και διαφορετικούς οικοτόπους ιδιαίτερης αξίας, εξαιτίας της πλούσιας και σπάνιας βιοποικιλότητας, των γεωμορφολογικών σχηματισμών, του υπεδάφους, των νερών, της ατμόσφαιρας και γενικά του φυσικού περιβάλλοντός τους που πρέπει να προστατευτεί. Για τη διάσωσή του εθνικού φυσικού μας πλούτου, έχουν ιδρυθεί 10 Εθνικοί Δρυμοί, 17 Εθνικά Πάρκα, 19 Αισθητικά Δάση, 51 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης, 610 Καταφύγια Αγριας Ζωής, 23 Περιοχές Προστασίας της Φύσης, καθώς και περιοχές που προστατεύονται από ευρωπαϊκές συνθήκες όπως οι υγρότοποι Ραμσάρ και το δίκτυο Natura2000.
Επιπλέον, το Σύνταγμα της χώρας ορίζει την υποχρέωση ορθής διαχείρισης και προστασίας των δασικών οικοσυστημάτων, τα οποία πολύ σαφώς ορίζει. Είτε έχουμε ψηλά δένδρα είτε θαμνότοπους ή χαμηλή βλάστηση και ‘’χορτολιβαδικές εκτάσεις’’, έχουμε δάσος, το οποίο πρέπει να διατηρούμε υγειές και ασφαλές. Η Φύση είναι πηγή ζωής αλλά και εθνικό κεφάλαιο. Μάλιστα στο όχι και πολύ μακρινό παρελθόν τα δάση είχαν σημαντική θετική συνεισφορά τόσο στην ευημερία των τοπικών κοινοτήτων όσο και στο ΑΕΠ της χώρας.
Το δάσος πρέπει ξαναμπεί στην καθημερινότητά μας και στην παραγωγική διαδικασία. Μόνο σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες και φορείς μπορούν τα δάση να διατηρούνται υγιή και να προστατεύονται από παράνομες ενέργειες και φυσικά από πυρκαγιές. Ανθρωποι που αγαπούν το δάσος, ζουν σε αυτό με αυτό και από αυτό, ενώ έχουν εμπειρία, γνώση και συμφέρον να δουλέψουν για την προστασία και την ευημερία του. Αυτό σημαίνει πρόληψη. Η καταστολή και η αποκατάσταση πρέπει να έχουν σχεδιαστεί αλλά όχι να είναι ο στόχος.
Όμως η ύπαιθρος εξακολουθεί να ερημώνει. Δεν υπάρχουν ούτε χέρια ούτε και μάτια για να εμποδίσουν την καταστροφή ή να πιέσουν για την εφαρμογή των νόμων. Γιατί πλαίσιο, ακόμα κι αν δεν είναι το ιδανικό, υπάρχει. Και μάλιστα περιλαμβάνει και τους πολίτες, ενεργούς και όχι παθητικούς θεατές, μαχητές και όχι φυγάδες, ενώ το περίφημο ‘"Εκκενώστε προς…" δεν υπάρχει πουθενά! Μήπως αφορούν ένα άλλο κράτος, μια άλλη Ελλάδα σε κάποιο παράλληλο σύμπαν;
Μοιάζει αυτοί που καλούνται να κάνουν τη δουλειά να μην γνωρίζουν τι ισχύει. Ενα κράτος χωρίς συνέχεια που ‘’παρακάμπτει’’ και καταπατά τους νόμους, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζει τους πολίτες ως ενοίκους στην ιδιοκτησία του. Και οι πολίτες φαίνεται στην πλειοψηφία τους να έχουν παραιτηθεί των δικαιωμάτων και|των υποχρεώσεών τους, έχουν γίνει μαλθακοί ή αδιάφοροι ή είναι απελπισμένοι. Συν Αθηνά και χείρα κίνει έλεγαν οι αρχαίοι. Μόνο που καμία Αθηνά δεν θα μας βοηθήσει…
* Η κ. Ελπίδα Τσαμπουράκη είναι γεωπόνος, MSc Περιβαλλοντολογος (Επίδραση της ανθρώπινης δραστηριότητας στα οικοσυστήματα)
