Η Γερμανία είναι μια πολιτικά συντηρητική χώρα, οι ψηφοφόροι της οποίας... δύσκολα αλλάζουν συνήθειες. Βεβαίως η αποτυχία της πλήρους ενσωμάτωσης των Ανατολικογερμανών, των υπηκόων - πριν την “πτώση του τείχους” - της DDR (Deutsche Democratische Republik, Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία), δημιούργησε Γερμανούς πολίτες “δύο ταχυτήτων”, ωστόσο τα προβλήματα που εξαρχής αντιμετωπίζουν οι Ανατολικογερμανοί (φτώχια, υψηλή ανεργία, κακοπληρωμένες δουλειές, έλλειψη “μικρής επιχειρηματικότητας”, στυγνή εκμετάλλευση από Δυτικογερμανούς επιχειρηματίες) σήμερα αρχίζουν να γίνονται και προβλήματα των δυτικών. Και κάπως έτσι γίνεται η “εξίσωση των εργαζόμενων τάξεων” προς... τα κάτω. Προς τον ελάχιστο κοινό παρονομαστή. Κάπως έτσι εμείς, οι Έλληνες εργαζόμενοι, που το 2010 είχαμε τον 12ο μέσο μισθό στην Ευρώπη, εξισωθήκαμε προς τα κάτω με τους Ρουμάνους, Βούλγαρους και Σλοβάκους. Αλλά... είμαστε πολύ ενθουσιώδεις στις “μεταρρυθμίσεις” μας και δεν αρκεστήκαμε σε αυτό, αλλά τους... ξεπεράσαμε κιόλας και τώρα είμαστε εμείς οι πιο φτωχοί μισθωτοί σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τι σχέση έχουν οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις με αυτό που συμβαίνει στη Γερμανία; Τεράστια και καθοριστική σχέση. Όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω.
Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή, ξεκινώντας από τα “πολιτικά νέα” και προχωρώντας σε εξηγήσεις, αναγωγές και προβλέψεις.
Ο θρίαμβος της ακροδεξιάς... και της Σάρα
Τα πολιτικά νέα, λοιπόν, είναι ότι τα αποτελέσματα στα δύο (ανατολικο)γερμανικά κρατίδια της Σαξονίας και της Θουριγγίας ήταν... ακριβώς αυτά που περίμεναν όλοι. Η ακροδεξιά AfD (Alternative fur Deutschland, Εναλλακτική για τη Γερμανία) ενισχύθηκε περαιτέρω, όπως προέβλεπαν οι δημοσκοπήσεις, και στη μεν Σαξονία διεκδίκησε μέχρι τέλους την πρώτη θέση από το CDU, ενώ στη Θουριγγία ήταν πανηγυρικά πρώτη. Βεβαίως η AfD έχει μια μακρά πορεία στη γερμανική πολιτική σκηνή και ήταν απλώς θέμα χρόνου πότε θα φτάσει σε αυτό το σημείο - τα σημάδια ήταν εκεί εδώ και χρόνια. H ΑfD δημιουργήθηκε το 2013 και το 2014 εξέλεξε ήδη τους πρώτους της ευρωβουλευτές!
Αυτό που ορισμένοι δεν περίμεναν, παρότι τα γκάλοπ επέμεναν, ήταν η ανταπόκριση που θα είχε στο εκλογικό σώμα το “υβριδικό” μείγμα αριστερής πολιτικής στα οικονομικά και πιο “συντηρητικής” στα κοινωνικά και το Μεταναστευτικό, με το οποίο εμφανίστηκε στο προσκήνιο 8 μήνες πριν το νεοπαγές κόμμα της Σάρα Βάγκεκνεχτ. Η πρώην “κόκκινη κυρία” του Die Linke, λίγους μήνες μετά την απόσχιση από το κόμμα της γερμανικής Αριστεράς μαζί με την “πιο αριστερή” πτέρυγά του και τη δημιουργία ενός επί του παρόντος προσωποπαγούς σχήματος (Bundnis Sarah Wageknecht - Συμμαχία Σάρα Βάγκεκνεχτ), κατόρθωσε να έρθει τρίτη στην πρώτη της συμμετοχή σε δύο ομόσπονδα κρατίδια. Βεβαίως τον τόνο είχε δώσει η συμμετοχή της στις ευρωεκλογές, όπου το BSW κατόρθωσε να εκλέξει 6 ευρωβουλευτές. Θα πούμε περισσότερα για τη δυναμική της Σάρα και του κόμματός της στη συνέχεια. Αφού δούμε λίγο περισσότερο το θέμα της AfD.
Η γερμανική εκδοχή της νέας ακροδεξιάς
Η AfD είναι εν μέρει μια τυπική περίπτωση κόμματος της “νέας ευρωπαϊκής ακροδεξιάς” (για συντομία θα τη λέμε ΝΕΑ στη συνέχεια), που ξεπετάχτηκε μαζί με τις σκληρές νεοφιλελεύθερες πολιτικές τη δεκαετία του 1990, γιγαντώθηκε και μπήκε στα κοινοβούλια στα 00s και έγινε πρόταση εξουσίας (και εξουσία) μετά το 2012-13, όταν οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις άρχισαν να διαλύουν τον κοινωνικό ιστό και να δημιουργούν στρατιές νεόπτωχων και αποξενωμένων με το κύριο ρεύμα της πολιτικής στην Ε.Ε..
Η ΝΕΑ δε “φύτρωσε” βεβαίως από τα κάτω. “Φυτεύτηκε” από τα πάνω. Από τις αστικές τάξεις και τα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, που προέβλεπαν (φυσικά) την κοινωνική αναστάτωση που θα προκαλέσουν πολιτικές που είναι σχεδιασμένες για να φτωχοποιήσουν μεγάλες μάζες της εργατικής τάξης, να μειώσουν δραματικά τη μεσαία τάξη και να γιγαντώσουν την απόσταση που χωρίζει το πλουσιότερο 1% και κυρίως το πλουσιότερο 0,01% από την υπόλοιπη κοινωνία. Και καθώς αυτό που φοβόταν κυρίως, δηλαδή η κομμουνιστική Αριστερά, είχε ανεπανόρθωτα απαξιωθεί, είχαν ανάγκη από έναν πολιτικό χώρο που θα είχε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:
- Θα ήταν αρκετά περιθωριακός, ώστε να μπορεί να περάσει ως “αντισυστημικός” στους πολιτικά αγράμματους ψηφοφόρους,
- Δε θα είχε καμία σχέση με την Αριστερά,
- Θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει εύκολα λαϊκίστικη ρητορική, ώστε να περάσει τα μηνύματά του στον κόσμο,
- Θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της αστικής τάξης και των οικονομικά ισχυρών, εφόσον γινόταν εξουσία ή μετείχε στη νομή αυτής.
Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά τα συγκεντρώνουν τα κόμματα της άκρας δεξιάς, που έγιναν το “πουλέν” της αστικής τάξης, η εναλλακτική για τα παραδοσιακά δίπολα κεντροδεξιάς-κεντροαριστεράς.
Η Γερμανία είναι ιδιάζουσα περίπτωση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο κοινοβουλευτισμός και η δημοκρατία ιστορικά δεν ήταν ακριβώς το φόρτε των Γερμανών. Η Γερμανία έχει βαθιά μοναρχική παράδοση και τα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης... πέρασαν και δεν ακούμπησαν. Εκεί που οι αστικές τάξεις στη Δυτική Ευρώπη, μετά την επιτυχημένη κομμουνιστική επανάσταση στη Ρωσία, πόνταραν στον κοινοβουλευτισμό και την αύξηση των ελευθεριών (σε συνδυασμό με την καταστολή και τις φυλακίσεις των κομμουνιστών, φυσικά) για να “σωθούν” από τον “κομμουνιστικό κίνδυνο”, η γερμανική αστική τάξη επέλεξε... την πιο σκληρή καταστολή και τον ναζισμό! Κάτι που δε γνωρίζουν πολλοί, γιατί δε λέγεται στο πλαίσιο της “σιωπής” περί των κομμουνιστών, είναι ότι το κόμμα των ναζί το πρώτο που έκανε όταν ανήλθε στην εξουσία ήταν να θέσει εκτός νόμου το Κ.Κ. Γερμανίας, να συλλάβει και να φυλακίσει το σύνολο των μελών του και παράλληλα να απαγορεύσει τον συνδικαλισμό και να θέσει εκτός νόμου τις εργατικές ενώσεις και σωματεία.
Μάλιστα, άλλη μια λεπτομέρεια που δεν είναι ευρέως γνωστή παρά μόνο στους ιστοριοδίφες είναι ότι τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου στη συνέχεια μαρτύρησαν εκατομμύρια, δημιουργήθηκαν λίγο μετά την άνοδο των ναζί στην εξουσία, για να “φιλοξενήσουν” τους Γερμανούς κομμουνιστές, αφού με τις μαζικές συλλήψεις γέμισαν οι φυλακές και δεν υπήρχε χώρος για να φιλοξενηθούν όλοι. Πάνω από 400.000 (600.000, σύμφωνα με άλλες πηγές) μέλη του Κ.Κ. Γερμανίας συνελήφθησαν και κλείστηκαν στα στρατόπεδα, από τα οποία ουδέποτε βγήκαν. Ήταν η τρίτη μεγαλύτερη ομάδα (οι Εβραίοι και οι Ρομά ήταν οι δύο μεγαλύτερες, με 5,5 και 1,2 εκατ. αντίστοιχα) θυμάτων των στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Η άκρα δεξιά... στα χειρότερά της
Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα ιστορικά ποιοτικά χαρακτηριστικά της γερμανικής ακροδεξιάς, δεν είναι παράξενο που η AfD έχει σαφείς διαφορές από το σύνολο των ακροδεξιών κομμάτων της ΝΕΑ. Στα οικονομικά θέματα, ταυτίζονται. ΟΛΑ τα κόμματα της ΝΕΑ είναι ακραία νεοφιλελεύθερα. Πολύ περισσότερο η AfD, που κάνει ακόμη και τους χριστιανοδημοκράτες να μοιάζουν... σοσιαλίζοντες. Στην Αυστρία, την Ουγγαρία και τη Σουηδία τα ακροδεξιά κόμματα που κυβέρνησαν ή μετέχουν σε κυβερνητικό συνασπισμό πέρασαν σκληρές αντεργατικές πολιτικές και εξαιρετικά φιλικές προς την εργοδοσία νομοθετικές ρυθμίσεις. Μόνο η Ελλάδα τις έχει ξεπεράσει, που υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη εφαρμόζει την πιο σκληρή και ακραία νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική στην Ευρώπη. Ακόμη και οι ακροδεξιοί στην Αυστρία και την Ουγγαρία δεν τόλμησαν να νομοθετήσουν το εξαήμερο - ο Μητσοτάκης το έκανε!
Οπότε τα όσα λέγονται για κόμματα που δεν είναι “φίλοι της Ελεύθερης Αγοράς” είναι γελοιότητες: οι ακροδεξιοί είναι πιο πιστοί υπηρέτες της αγοράς από κάθε άλλον. Τελεία.
Επίσης, όλα τα ΝΕΑ κόμματα έχουν αναφορές σε φασίστες του παρελθόντος. Το κόμμα της Μελόνι φιλοξενεί στις τάξεις του αρκετούς νοσταλγούς του Μουσολίνι, ας πούμε. Ωστόσο, δεν είναι η κυρίαρχη τάση και απλώς υπάρχουν επειδή μαζεύουν ψήφους από τους καλούμενους “χουντόγερους”. Για τον ίδιο λόγο που στη Ν.Δ. υπάρχουν οι διάφοροι Γεωργιάδηδες, Πλεύρηδες και Βορίδηδες, που μαζεύουν ψηφαλάκια από την άκρα δεξιά για ένα κόμμα που δεν είναι ακροδεξιό. Ωστόσο, στην AfD οι νοσταλγοί του γερμανικού φασισμού, δηλαδή του ναζισμού, δεν είναι απλώς “το αλατοπίπερο”, είναι η κυρίαρχη τάση. Οικονομικός φιλελευθερισμός, με πολιτικό φασισμό; Ναι, γιατί όχι. Κι ο Χίτλερ ήταν θιασώτης του οικονομικού φιλελευθερισμού και μάλιστα ο πιο γνωστός φιλελεύθερος οικονομολόγος της εποχής, ο Μίζες, της Αυστριακής Σχολής, ήταν μέγας θαυμαστής του Χίτλερ και της οικονομικής πολιτικής του!
Πρόταση εξουσίας;
Επί του παρόντος η AfD δεν είναι πρόταση εξουσίας, όχι γιατί δεν είναι το πρώτο κόμμα, αλλά διότι τα υφιστάμενα κόμματα δε δέχονται να συνεργαστούν μαζί της. Βεβαίως ακόμη και αυτό το μέτωπο έχει ήδη μία ρωγμή. Μικρή μεν, που “μαζεύτηκε” εκ των υστέρων, αλλά... ρωγμή. Υπεύθυνο το FDP, το φιλελεύθερο κόμμα, που για πολλά χρόνια ήταν ο “τρίτος πόλος” του γερμανικού δικομματισμού και συνεργαζόταν μια με το CDU και μια με το SPD για σχηματισμό κυβερνήσεων συνεργασίας, αποδέχτηκε τη στήριξη της AfD στη Θουριγγία στις προηγούμενες εκλογές. Η AfD στήριξε τον Τόμας Κέμεριχ, που ήταν ο υποψήφιος του FDP, για να εκλεγεί πρωθυπουργός του κρατιδίου. Ωστόσο, αυτό δημιούργησε μια τεράστια πανεθνική κατακραυγή και το FDP “μάζεψε” τον Κέμεριχ, αποκήρυξε τη στήριξη της AfD και την πρωθυπουργία της Θουριγγίας ανέλαβε σε κυβέρνηση μειοψηφίας (χωρίς τη στήριξη της AfD φυσικά) ο υποψήφιος του Die Linke.
Υπάρχει λοιπόν “τετελεσμένο”, έστω και με αυτόν τον τρόπο. Αυτό το κρατάμε για το μέλλον, γιατί σε αυτή τη φάση ουδείς πρόκειται να συνεργαστεί με την AfD. Αλλά ο σχηματισμός κυβερνήσεων στα δύο ανατολικά κρατίδια δίχως την AfD είναι δύσκολη υπόθεση. Και καθώς το FDP εξαϋλώθηκε πλήρως, το SPD... σχεδόν και οι Πράσινοι έπιασαν ιστορικά χαμηλά, τα μόνα κόμματα που μένουν για να συνεργαστεί το CDU είναι τα δύο αριστερά! BSW και Die Linke. Οι θέσεις του CDU βρίσκονται σε διαμετρικά αντίθετο σημείο και από τους δύο, οπότε... τα πράματα είναι δύσκολα.
Ομοιότητες και διαφορές
Καθώς η πολιτική κατά βάση είναι απλώς... οικονομία, αξίζει να σημειώσουμε ότι σε επίπεδο προγραμματικό, οι διαφορές της AfD στα οικονομικά θέματα με το FDP είναι ανύπαρκτες, με το CDU απειροελάχιστες και με το SPD πολύ μικρές. Και με τους Πράσινους ήσσονος σημασίας. Μόνο με τα δύο κόμματα της Αριστεράς, το Die Linke και το BSW, έχει σημαντικές και αδύνατο να γεφυρωθούν διαφορές στα οικονομικά θέματα.
Από την άλλη, η πολιτική έχει και ευρύτερο περιεχόμενο, λ.χ. τη διεθνή θέση της Γερμανίας. Η AfD έχει ανοιχτά φιλορωσική στάση και αυτό ενοχλεί το γερμανικό πολιτικό κατεστημένο, τολμώ να πω, πολύ περισσότερο από τις νεοναζιστικές “διασυνδέσεις” του κόμματος. Το κόμμα έχει κατηγορηθεί και ότι μέρος της (άφθονης) χρηματοδότησης που λαμβάνει προέρχεται διά της τεθλασμένης από τη Μόσχα. Δε γνωρίζω αν αυτό είναι ακριβές, τα σχετικά στοιχεία δεν αποδεικνύουν κάτι, αλλά είναι πολύ γνωστό ότι το (πολύ) μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησής του προέρχεται από εξέχοντες Γερμανούς βιομήχανους, που θεωρούν πολύ πιο προσοδοφόρο να απεμπλακούν από τον σφιχτό εναγκαλισμό με τις ΗΠΑ και βρίσκουν τις μπίζνες με τη Ρωσία πιο ελκυστικές.
Για τις μελλοντικές προοπτικές της AfD και πώς θα χειριστεί το γερμανικό πολιτικό κατεστημένο την αυξανόμενη ισχύ της, θα τα πούμε σε μελλοντικό σημείωμα. Επί του παρόντος, αναμένονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι ομοσπονδιακές εκλογές του χρόνου, όπου ο βαθύτατα πληγωμένος κυβερνητικός συνασπισμός θα βρεθεί σε πολύ δεινή θέση.
Η Σάρα Βάγκεκνεχτ παίρνει τα πάνω της
Αν η επιτυχία της AfD ήταν αναμενόμενη, η αντίστοιχη του BSW ήταν μια μικρή έκπληξη. Βεβαίως, οι επιδόσεις που πέτυχε απλώς επιβεβαίωσαν τις δημοσκοπήσεις, ωστόσο η ραγδαία άνοδος του BSW στο πολιτικό σκηνικό, μόλις οκτώ μήνες από τη δημιουργία του και η εδραίωσή της ως βασική πολιτική πρόταση για την Αριστερά, είναι σαφώς μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εξέλιξη.
Η Σάρα Βάγκεκνεχτ εθεωρείτο η πιο εξέχουσα προσωπικότητα της “κομμουνιστικής πτέρυγας” του Die Linke. Η απήχησή της στην πρώην ανατολική Γερμανία είναι τεράστια, γι’ αυτό και πέτυχε διψήφια ποσοστά και στα δύο κρατίδια όπου έγιναν εκλογές την περασμένη Κυριακή.
Η Βάγκεκνεχτ αποχώρησε μαζί με μεγάλη ομάδα βουλευτών από το κόμμα της Αριστεράς, αφού η πορεία που το τελευταίο ακολουθούσε το καθιστούσε μια “τσόντα” στο γερμανικό πολιτικό σκηνικό.
Η πλήρης υιοθέτηση της νεοφιλελεύθερης woke ατζέντας, η “λείανση” των αιχμών στα οικονομικά και ειδικά τα εργασιακά ζητήματα, η πλήρης αποξένωση των Die Linke από την εργατική τάξη, την οποία υποτίθεται ότι εκπροσωπούν, ήταν τα κύρια σημεία κριτικής της Βάγκεκνεχτ και των ομοϊδεατών της στην ηγεσία του κόμματος από το οποίο προέρχονται. Οπότε ήταν και αναμενόμενο ότι το κόμμα της Σάρα θα έριχνε το βάρος του ακριβώς σε αυτά τα θέματα.
Το BSW έχει ξεκάθαρα ταξικό προσανατολισμό. Απευθύνεται στους εργαζόμενους, στην εργατική τάξη της Γερμανίας. Απευθύνεται στα αδύναμα στρώματα, σε εκείνους που βρίσκονται κάτω από τη μέση τάξη. Επίσης, απευθύνεται σ’ εκείνους που έλκονται από τις αρχές της Αριστεράς, αλλά βρίσκουν απωθητική τη νεοφιλελεύθερη woke ατζέντα, την οποία η σύγχρονη Αριστερά μοιράζεται με την... κεντροδεξιά!
Ορισμένες από τις θέσεις του κόμματος σε ζητήματα όπως η μετανάστευση δε μοιάζουν με οτιδήποτε πρεσβεύει η σύγχρονη Αριστερά, ωστόσο στο θέμα αυτό η Βάγκεκνεχτ έχει... χτυπήσει το τζακ ποτ. Διότι απευθύνεται με τον τρόπο αυτό σε ψηφοφόρους που παραδοσιακά δεν ανήκουν στην Αριστερά, ούτε καν στην κεντροαριστερά, αλλά και σε ψηφοφόρους του χώρου που δε συμμερίζονται τον... ενθουσιασμό της ηγεσίας των κομμάτων τους για το Μεταναστευτικό.
Αντισυστημικότητα
Επίσης, η απεύθυνση της Βάγκεκνεχτ, όπως έδειξαν τα αποτελέσματα των εκλογών στα δύο ανατολικά κρατίδια, φαίνεται να βρίσκει απήχηση σε ψηφοφόρους που εύκολα θα πήγαιναν στην AfD, έστω και μόνο για τις θέσεις της στο Μεταναστευτικό και τη γιαλαντζί αντισυστημικότητά της. Η BSW ως αριστερό κόμμα είναι όντως όσο αντισυστημικό μπορεί να είναι ένα κόμμα της μέινστριμ πολιτικής σκηνής της Γερμανίας, οπότε στην περίπτωση αυτή... ψωνίζεις όντως (ολίγη) αντισυστημικότητα και όχι 100% δηθενιά.
Το θέμα που φέρνει, ωστόσο, τη Βάγκεκνεχτ σε “τροχιά σύγκρουσης” με το γερμανικό κατεστημένο είναι οι θέσεις της για την εξωτερική πολιτική. Ήδη έχουν αρχίσει οι ψίθυροι για τις σχέσεις με τη Μόσχα, αφού η επικεφαλής του BSW υποστηρίζει τον τερματισμό της βοήθειας προς την Ουκρανία και πολιτική ίσων αποστάσεων στο θέμα. Και μάλιστα περνά αυτή τη θέση της με έναν τρόπο που δείχνει ότι γνωρίζει καλά το πολιτικό παιχνίδι της Γερμανίας: τονίζοντας ότι τα δισεκατομμύρια της βοήθειας στη “μαύρη τρύπα”, που είναι η προσπάθεια του Ζελένσκι να αντιμετωπίσει τη Ρωσία, είναι δισεκατομμύρια που δίνουν οι Γερμανοί φορολογούμενοι, που θα προτιμούσαν τα χρήματά τους να αξιοποιούνται για τη βελτίωση των υποδομών, της ποιότητας ζωής στη Γερμανία ή οτιδήποτε άλλο.
Η Βάγκεκνεχτ είναι η Αριστερά που χρειάζεται η Ευρώπη σήμερα;
Με δεδομένο ότι η κομμουνιστική Αριστερά έχει αποδομηθεί πλήρως και σε ελάχιστες χώρες έχει παρουσία (μεταξύ αυτών η Ελλάδα), η αναγκαιότητα για μια νέα αριστερή πρόταση είναι ζωτική. Η ΤΙΝΑ (There Is No Alternative) της νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής προκαλεί την πλήρη διάλυση του κοινωνικού ιστού και με κινητήριο δύναμη την ακόρεστη απληστία των ολίγων οικονομικά ισχυρών, απειλεί να βυθίσει τον κόσμο σε μια τρομακτική δυστοπία, όπου ελάχιστοι θα έχουν τα πάντα και οι πολλοί δε θα έχουν απολύτως τίποτε. Η συστημική Αριστερά, δηλαδή η σοσιαλδημοκρατία, έχει αποδεχτεί πλήρως και 100% την ΤΙΝΑ και απλώς πουλά φιλελεύθερο δικαιωματισμό ως μοναδικό σημείο διαφοροποίησης με τη Δεξιά. Οπότε οι καιροί απαιτούν μια νέα Αριστερά που να μπορεί να περάσει το μήνυμά της στις μάζες. Βεβαίως αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο, με δεδομένο ότι τα media - διά των οποίων περνάει το όποιο μήνυμα - ελέγχονται 100% από την πλουτοκρατία, που φυσικά... δε θα βάλει τα χεράκια της για να βγάλει τα ματάκια της.
Το “πώς” βεβαίως το βρίσκουμε αργότερα. Το “τι” είναι καταρχάς το ζήτημα. Τι μήνυμα πρέπει να περάσει αυτή η Αριστερά για να έχει απήχηση στον κόσμο; Η Βάγκεκνεχτ δίνει μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα και επί του παρόντος οι πρώτες ενδείξεις για την ανταπόκριση αυτής της απάντησης είναι ενθαρρυντικές. Ωστόσο, μιλάμε για ένα προσωποπαγές κόμμα επί του παρόντος, που στηρίζεται αποκλειστικά στην προσωπικότητα της επικεφαλής του. Τουτέστιν... ίδωμεν.
Αν το πείραμα της Βάγκεκνεχτ στη Γερμανία έχει συνέχεια και δεν είναι απλώς ένα πυροτέχνημα, μπορεί να ανοίξει δρόμους για τη νέα Αριστερά σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
