Ο Maurizio Lazzarato είναι Ιταλός κοινωνιολόγος και φιλόσοφος που ζει εδώ και πολλά χρόνια στο Παρίσι. Στη δεκαετία του 1970 υπήρξε ακτιβιστής στο εργατικό κίνημα “Autonomia Operaia” της Ιταλίας. Επίσης, υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής του γαλλικού φιλοσοφικού και πολιτικού περιοδικού “Multitudes”.
Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Padova, όπου ανέπτυξε δράση στο κίνημα “Autonomia Operaia”. Εγκατέλειψε την Ιταλία στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και αυτοεξορίστηκε στη Γαλλία για να αποφύγει πολιτικές διώξεις. Παρέμεινε στο Παρίσι και απέκτησε τη γαλλική υπηκοότητα, παρά το γεγονός ότι οι κατηγορίες εναντίον του είχαν αποσυρθεί. Το 1996 πήρε και το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο Paris 8 με θέμα διατριβής του “Les machines à cristalliser le temps: perception et travail dans le post-fordisme” και επιβλέποντα καθηγητή τον Ζαν-Μαρί Βενσάν.
Μελετάει την άυλη εργασία, την κατανομή του μισθολογικού συστήματος και τα “μετασοσιαλιστικά” κινήματα. Έχει υποστηρίξει ότι ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός έχει καθιερώσει και κυβερνά έναν ασύμμετρο ταξικό αγώνα. Έναν ασύμμετρο ταξικό αγώνα ο οποίος ανασυντάσσεται γύρω από τη χρηματοδότηση και σαφώς γύρω από τη δύναμη του πιστωτικού νομίσματος. Εκτιμά ότι η εργατική τάξη δεν υφίσταται πλέον. Υποστηρίζοντας ότι από τη δεκαετία του εβδομήντα ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων στον κόσμο έχει αυξηθεί πάρα πολύ, αλλά οι εργαζόμενοι δεν αντιπροσωπεύουν καμία πολιτική τάξη και ως εκ τούτου ποτέ (η εργατική τάξη) δε θα εκπροσωπηθεί ξανά. Οι εργαζόμενοι διαθέτουν μια κοινωνιολογική, οικονομική ύπαρξη, αλλά η κεντρική θέση της σχέσης πιστωτή/οφειλέτη τούς έχει παγιδεύσει σε πολιτική περιθωριοποίηση. Ξεκινώντας την ανάλυσή του από το κεφάλαιο της σχέσης μεταξύ χρηματοδότησης και πίστωσης επιτίθεται σ’ ένα σύστημα που παραμένει κλειστό στην εσωτερική του δομή και ανοιχτό στην ύπαρξη των συναλλαγών που λειτουργούν ως δυνάμεις καταστολής.
Εκείνο όμως που πρέπει να τονίσουμε - θα μας πει ο Maurizio Lazzarato - δεν είναι τόσο η οικονομική δύναμη της χρηματοδότησης, αλλά και το γεγονός ότι η χρηματοδότηση λειτουργεί ως εγκάρσια διακυβερνητική διάταξη προς την κοινωνία σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η χρηματοδότηση σήμερα λειτουργεί εγκάρσιως στην παραγωγή, στο πολιτικό σύστημα, στην ευημερία, στην κατανάλωση. Η πολιτική των εργατικών κινημάτων που υποστήριζαν σε εθνική βάση τα πολιτικά ζητήματα, και διεκδικούσαν για τους εργαζόμενους πλήρες ωράριο και υπερασπίζονταν τους προσωρινά απασχολούμενους, απαιτώντας επίσης θέσεις εργασίας για όλους στην κοινωνία και στην οικονομία και συμμετοχή στο πολιτικό σύστημα είναι ανίκανη πλέον να αντισταθεί στην εγκάρσια χρηματοδότηση.
Η κρίση που βιώνουμε δεν είναι μόνο οικονομική, κοινωνική και πολιτική. Πρόκειται κυρίως για κρίση του νεοφιλελεύθερου υποκειμενικού μοντέλου που ενσωματώνεται στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι το αποτέλεσμα ή καλύτερα η αναπαραγωγή της οικονομικής ιδιωτικοποίησης και της μέγιστης εξατομίκευσης. Πίσω από αυτό υπάρχει ένα σχέδιο. Είναι εκείνο που επιθυμεί να αντικαταστήσει τον μισθωτό εργάτη (του φορντισμού) σε τον επιχειρηματία (του νεοφιλελεύθερου τουρμοκσπιτσλισμού). Βάζοντας τα άτομα δε μια άλλη συνθήκη εργασίας και σε νέους ορίζοντες με άξονα τις ικανότητές τους, τους οικονομικούς τους πόρους, την έμπνευσή τους. Για το πώς, δηλαδή, θα αξιοποιηθούν (υποτίθεται) καλύτερα. Από αυτήν την άποψη, η κατάσταση των πλούσιων χωρών και εκείνη των αναδυόμενων χωρών, αντί να αποκλίνει συγκλίνει στην παραγωγή του ίδιου μοντέλου της υποκειμενικότητας των πολιτών στο ίδιο μοντέλο του ανθρώπινου κεφαλαίου. Εξάλλου, ο νεοφιλελευθερισμός σήμερα δεν έχει κάτι άλλο να προσφέρει.
Το κεφάλαιο θα πει ο Maurizio Lazzarato είναι ένας σημειωτικός και όχι γλωσσικός χειριστής και αυτή η διαφορά είναι σημαντική. Στον καπιταλισμό υπερτερούν τα σημεία όπως (το κέρμα, οι αλγόριθμοι, τα διαγράμματα, οι εξισώσεις) δρουν απευθείας επί των υλικών ροών, χωρίς να διέρχονται μέσα τους σημασίες, χωρίς να σκηνοθετούν μια σχέση μεταξύ ενός σημαίνοντος και ενός σημαινόμενου, όπως ακριβώς συμβαίνει με τη γλώσσα. Η σημειωτική του νομίσματος, οι αλγόριθμοι, δουλεύουν ανεξάρτητα από το αν σημαίνουν κάτι σε κάποιον. Όλα αυτά δεν είναι κλειδωμένα με την έννοια του δυαδισμού και του νοήματος. Αλλά αποτελούν σημεία-χειριστές, σημεία-δύναμης, των οποίων η δράση τους δεν περνά μέσα από την ανθρώπινη συνείδηση ούτε μέσα από την αντιπροσώπευση (διαγραμματική δράση). Έτσι ώστε ο καπιταλισμός να είναι σήμερα περισσότερο μακροεντοπιστικός και σχεδόν καθόλου λογοκεντρικός, ως εκ τούτου χρειαζόμαστε να τον εξετάσουμε μέσα από τη σημειωτική και όχι μέσα από τη γλωσσολογία.
* O Απόστολος Αποστόλου είναι καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας.
