Υπάρχει μια καθημερινή φιλοσοφία ζωής που είναι έξω από τα ογκώδη βιβλία των πανεπιστημιακών αμφιθεάτρων από την καθέδρα διδασκαλία των ειδικών, από τα κλισέ των επιστημών της χαράς. Είναι μια φιλοσοφία που συνεφέλκει με τις εκδορές της πραγματικότητας, με τις παραδρομές του λόγου.
Ο Τόμας Έλιοτ έγραφε: “Μέτρησα τη ζωή με ένα κουταλάκι του καφέ”. Στη Δύση ο καφές μετράει τις ώρες και τις στιγμές, γίνεται η κλεψύδρα της τρέχουσας συλλογικής στιγμής και το βύθισμα της φαντασίωσης.
Οι κλασικοί Έλληνες το πρωινό τους ρόφημα το ονόμαζαν «κυκεώνα» (οι κυκεώνες ήταν δαίμονες σύμφωνα με τη μυθολογία) ήταν μια μετρική σύνθεση από θυμάρι, μέντα, μέλι, βραστό νερό και ψωμί, με ανέρωτο κρασί. Θα λέγαμε ότι μέσα από αυτή τη σύνθεση επέτρεπαν όλες τις βαθμίδες των ενδιάμεσων καταστάσεων (κάτι σαν το φροϋδικό “Εκείνο”). Πάντα στους κλασικούς Έλληνες υπήρχε η ανάγκη να επινοήσουν τη σύνθεση του μέτρου, ακόμη και στην καθημερινότητά τους.
Στην Ανατολή λέγεται ότι κάποτε ο Μποντιντάρμα έκοψε τα βλέφαρά του για να μην ξανακοιμηθεί κατά τη διαδικασία του διαλογισμού. Τα βλέφαρά του καρποφόρησαν στη γη και έγιναν φύλλα τσαγιού. Το τσάι έγινε η ενέργεια της ηρεμίας και της διαφάνειας, κάτι σαν το ζεν.
Η κλεψύδρα του χρόνου αποτελεί μια χημεία και ένα μυστήριο, και αυτό είναι το “βάθος”. Είναι γεγονός ότι το “βάθος” σαν σύμβολο νοήματος ή συναισθηματικής πληρότητας έχει υψηλό κόστος. Έτσι εξηγείται η φρενίτιδα πολλών να ψάχνουν τη ζωή τους σε χαρτορίχτρες, σε γκουρού, σε ενδιάμεσους, σε προηγούμενες ζωές και άλλα χαροποιά και άκρως λοβοτομημένα επιτεύγματα.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι οπισθοβατικοί της παραίσθησης και οι προσήλυτοι του ψυχαναγκασμού, επειδή δεν αντέχουν τη σκοτεινή ευγλωττία της σιωπής ή ακόμη επειδή έχουν μια μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, ονειρεύονται με ανοιχτά μάτια τα τικ του ψευδοσυναισθήματος.
Από το να δω το μέλλον μου, μέχρι να ξαναζωντανέψει η δόξα μου, γιατί κάποτε ήμουν η θεά Αρτέμιδα και ο στρατηγός Ναπολέοντας δεν υπάρχει μεγάλη απόσταση, έτσι προσκυνούν και οι δύο τις ενοχές τους και το “εγώ” τους. Όλοι αυτοί είναι σίγουρο ότι δεν έχουν πάρει χαμπάρι τι είναι το “βάθος”, γι’ αυτό ζητούν να κάνουν αυτοψία στην ψυχή τους, ή καλύτερα στην παράξενη θλίψη τους και στον καημό τους.
Κάποιοι θαλαμοφύλακες του ντελίριου, ψυχοτεχνικοί της συμπεριφοράς και λογογράφοι της καθημερινότητας, υπόσχονται μια ψυχή αμάλακτη, ζεστή, γλυκιά με ένα τσιτάτο του ζεν, με μια κορώνα του Κοέλιο, με μια προφητεία κάποιου νέου Ιεζεκιήλ.
Το “βάθος” όμως, σ’ εμάς εδώ σ’ αυτήν την αποφασιστική στροφή της Ευρώπης, μας το κεντάει τόσο ωραία με λόγο γεωμετρημένο ο Πλάτωνας, μας το ζωγραφίζει ο Θεόφιλος και ο Μόραλης, μας το τραγουδάνε ο Όμηρος και ο Ελύτης, και μας λένε όλοι τους ότι το βάθος είναι η ένταση της αποπλάνησης της μεταφοράς, τα παιδικά μας όνειρα στην υλικότητά τους, εκεί όπου τα παιδιά παίρνουν μπογιές και ζωγραφίζουν την ενδοχώρα του Παραδείσου. Αν εσύ ακόμη υπνοβάτη της ζωής, ψάχνεις να βρεις τον εαυτό σου στα γιατροσόφια της πρόληψης, στη δονκιχωτική σου εκστρατεία, στα ονειροδαρμένα φιόρδς της πρόσχαρης ευτυχίας, τότε καλά θα κάνεις να σταματήσεις τα ευεργετημένα σου όνειρα, γιατί αυτά θα σε σταυρώσουν.
Η εσωτερικότητα και το “βάθος” δεν είναι εκτάσεις, είναι ποιητικοί υποψιασμοί. Πολλές φορές αναφερόμαστε στη φιλοσοφία, στην εσωτερικότητα και στο βάθος. Τι είναι όμως η εσωτερικότητα; Μια διεργασία της συνείδησης, όπως θα έλεγε η ψυχολογία; Μια εγκεφαλική λειτουργία όπως θα έλεγε η νευροεπιστήμη; Και το βάθος; Σαφώς και εκείνο δεν έχει να κάνει με τη γεωμετρία ή την οπτική.
Η εσωτερικότητα και το βάθος αποτελούν δυσύλληπτα μεγέθη του “Μυστικού” και της “Σιωπής”. Είναι το σημείο όπου οι χρονικοϋλικές συναρτήσεις χάνουν την ιδιοφυή διάνοιξή τους και γίνονται ανείκαστα παμεγέθη. Ο Σρι Ραμακρίσνα (ο τρελός του Θεού, όπως τον αποκαλούσαν) μας δίνει μια μεταφορά για εκείνο που ορίζει την εσωτερικότητα και το βάθος.
«Ήταν κάποτε μια αλατένια κούκλα που κατέβηκε στη θάλασσα, σκοπεύοντας να μετρήσει το βάθος της. Κρατούσε στα χέρια της μια βολίδα. Φτάνοντας στην άκρη της θάλασσας, παρατηρούσε τον απέραντο ωκεανό. Ως το σημείο αυτό εξακολουθούσε να είναι η αλατένια κούκλα. Μόλις όμως έκανε ένα βήμα παραπάνω κι έβαλε το πόδι της στο νερό, έγινε ένα με τον ωκεανό και χάθηκε τελείως... Το αλάτι από το οποίο ήταν φτιαγμένη η αλατένια κούκλα προερχόταν από τον ωκεανό και να! Που ξαναγύρισε στον ωκεανό... Η αλατένια κούκλα δεν μπόρεσε να γυρίσει πίσω σ’ εμάς, για να μας μιλήσει για το βάθος του ωκεανού...».
* Ο Απόστολος Αποστόλου είναι καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας.
