Η συζήτηση για την όξυνση της βίας μεταξύ ανηλίκων και γενικότερα της βίας στην κοινωνία μας είναι μια δυσάρεστη, άβολη συζήτηση, που όλοι μας αποφεύγουμε να κάνουμε. Και όταν αποφασίζουμε να την κάνουμε, βάζουμε τα πράγματα σε κουτάκια, ώστε να τους κολλήσουμε μια ταμπελίτσα, να βρούμε μερικές εύκολες, ανώδυνες δήθεν λύσεις και... τελειώσαμε. Μέχρι την επόμενη έκρηξη.
Σε αυτή τη χώρα, δυστυχώς, μας αρέσει να μεταμφιέζουμε τα προβλήματά μας. Είναι μια βαθιά εμπεδωμένη υποκρισία, είναι φαρισαϊσμός, είναι στρουθοκαμηλισμός, είναι απλώς η μεσογειακή μας αισιοδοξία και χαλαρή διάθεση; Δε γνωρίζω, φοβούμαι. Πρέπει να γίνουν μελέτες, δεν αναλύονται αυτά σε ένα άρθρο λίγων λέξεων.
Σε κάθε περίπτωση όμως, η σχέση μας με την πραγματικότητα, ως λαός (σε όλα τα επίπεδα φυσικά, από τις ελίτ και το πολιτικό προσωπικό τους, έως τον τελευταίο Έλληνα) δεν είναι ιδιαίτερα καλή. Είναι μάλλον προβληματική.
Τα τελευταία χρόνια, από το 2010 και μετά για να είμαστε ακριβείς, η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε μια διαρκή κατάσταση βίαιου μετασχηματισμού. Το σοκ των μνημονίων ήταν απλώς η αρχή για μια διαρκή διαδικασία “μεταρρύθμισης”, που θα εξαφανίσει οτιδήποτε γνωρίζαμε ως “ελληνική κοινωνία”.
Η αλλαγή γενικότερα, βεβαίως, είναι περίπου αναπόφευκτη, είναι μέρος της ζωής και της εξέλιξης. Αλλά αυτό που γίνεται δεν είναι φυσική αλλαγή, είναι μια επιλογή της ελίτ της χώρας και των ελίτ της Ε.Ε. με τις οποίες συνεργάζεται η ελληνική ελίτ, για να πετύχουν ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
Ας τα πάρουμε από την αρχή όμως τα πράγματα.
Άλλο το bullying, άλλο η βία ανηλίκων
Ο όρος bullying είναι ένα από αυτά τα “κουτάκια” για τα οποία μιλήσαμε στην αρχή του κειμένου. Είναι ένας εύκολος, απλός όρος, που οριοθετεί απόλυτα μία κατάσταση - και δεν περιγράφει σε καμία περίπτωση επαρκώς αυτό που συμβαίνει σήμερα στην ελληνική κοινωνία.
Το bullying είναι μια υποκατηγορία της βίας ανηλίκων, που αφορά στη συμπεριφορά των παιδιών στο σχολείο. Στην Ελλάδα bullying ως εκτεταμένη πρακτική με σοβαρές επιπτώσεις δεν υπήρχε ποτέ. Δηλαδή δεν υπήρχαν οι “κουλ τύποι” που ΕΠΡΕΠΕ οπωσδήποτε να εκφοβίζουν τους “σπασίκλες”, ούτε οι “δυνατοί” που σπάγανε στο ξύλο τους “αδύναμους”. Συνέβαιναν αυτά, αλλά όχι ως νόρμα και σίγουρα όχι με ανησυχητική συχνότητα. Αντίθετα με αυτά που “ανακάλυψε” ο πρωθυπουργός, που πρέπει να ’ναι ο μοναδικός Έλληνας που θεωρεί ότι «αυτά πάντα γίνονταν και ήταν και αποδεκτά (!!!), απλώς τώρα γίνονται και γνωστά». Όχι, δε γίνονταν πάντα, ή μάλλον γίνονταν στο 5-10% αυτών που γίνονται σήμερα.
Καθώς είμαι περίπου συνομήλικος του πρωθυπουργού και αντίθετα με αυτόν δεν πήγα στο καλύτερο ιδιωτικό σχολείο της Ελλάδας, αλλά στα γυμνάσια και λύκεια του δημόσιου σχολικού συστήματος της χώρας, στα 6 χρόνια μου στη μέση εκπαίδευση δεν είδα ούτε ένα φαινόμενο bullying και ούτε ένα φαινόμενο γενικευμένης βίας ανηλίκων. Ξύλο έπεφτε πάρα πολύ σπάνια, εκτός σχολείου και για συγκεκριμένες αφορμές, όχι λόγω “κουλτούρας εκφοβισμού”.
Στην Κρήτη βεβαίως, σε ορισμένα σχολεία της υπαίθρου είχαμε τα “καπετανιλίκια” των ανηλίκων που προέρχονταν από συγκεκριμένες οικογένειες και συμπεριφέρονταν σαν τραμπούκοι. Αλλά αυτό ήταν ένα πολύ εντοπισμένο τοπικά φαινόμενο, όχι γενικευμένο.
Βεβαίως εδώ και δεκαετίες, υποκείμενοι στα προϊόντα της αμερικανικής ποπ κουλτούρας, έχουμε μάθει το κανονικό το bullying, το αμερικάνικο, σε όλες του τις εκφάνσεις. Η αμερικανική κοινωνία δεν έχει κοινωνικό κράτος άξιο αναφοράς, έχει ως βασικό αξίωμα «ο πρώτος είναι πρώτος, οι υπόλοιποι δεν είναι τίποτε», έχει ως υπέρτατη αξία τον κοινωνικό δαρβινισμό, είναι ακραία ταξική και για τους λόγους αυτούς το bullying εκεί είναι μάστιγα εδώ και δεκαετίες. Και οι προσπάθειες περιορισμού του είναι αναποτελεσματικές, διότι είναι βαθιά ριζωμένο στην κοινωνία.
Και εκεί όμως το bullying είναι απλώς μια υποκατηγορία της νεανικής βίας και συνολικά της παραβατικότητας των ανηλίκων. Στις φτωχότερες περιοχές, στις γκετοποιημένες συνοικίες των μεγάλων πόλεων, η εγκληματικότητα των ανηλίκων είναι τρομακτικό πρόβλημα.
Τα νούμερα είναι αμείλικτα: Κάθε χρόνο στις ΗΠΑ σχεδόν μισό εκατομμύριο ανήλικοι συλλαμβάνονται για διάφορα αδικήματα - δεν περιλαμβάνονται τα αδικήματα που έχουν να κάνουν με τροχαία (τα οποία είναι περίπου... άλλα τόσα). Πάνω από 12.000 συλλαμβάνονται για ένοπλη ληστεία, 19.000 για επικίνδυνες σωματικές βλάβες, 70.000 συλλαμβάνονται για απλές σωματικές βλάβες και πάνω από 32.000 για άλλα βίαια εγκλήματα. Και πάνω από 900 είναι κάθε χρόνο οι φόνοι και οι ανθρωποκτονίες από ανηλίκους. Και να φανταστείτε ότι την τελευταία δεκαετία η εγκληματικότητα των ανηλίκων βρίσκεται σε... υποχώρηση στις ΗΠΑ! Δηλαδή ήταν ακόμη χειρότερη η κατάσταση!
Σε πάρα πολλά από τα εγκλήματα αυτά, τα θύματα επίσης είναι ανήλικοι. Και μιλάμε για τις συλλήψεις, καθώς περίπου για το 50% των εγκλημάτων δε βρίσκονται οι δράστες και δεν υπάρχουν συλλήψεις.
Στην Κρήτη βεβαίως, σε ορισμένα σχολεία της υπαίθρου, είχαμε τα “καπετανιλίκια” των ανηλίκων που προέρχονταν από συγκεκριμένες οικογένειες και συμπεριφέρονταν σαν τραμπούκοι. Αλλά αυτό ήταν ένα πολύ εντοπισμένο τοπικά φαινόμενο, όχι γενικευμένο
Και οι ΗΠΑ μπορεί να είναι μια χώρα με έντονα κοινωνικά προβλήματα, αλλά η κατάσταση δεν είναι εντελώς εκτός ελέγχου. Αν πάμε στο Μεξικό ή τη Βραζιλία ή την Κολομβία, τα πράγματα είναι πολύ-πολύ χειρότερα. Οι ανήλικοι που γεννιούνται στις φτωχότερες τάξεις (και εκεί οι φτωχοί είναι περί το 70-80% του πληθυσμού) έχουν ελάχιστες επιλογές για να ξεφύγουν από την ακραία φτώχια ή έστω για να επιβιώσουν: να γίνουν... επιτυχημένοι ποδοσφαιριστές ή να μπουν στο έγκλημα. Φυσικά λίγες χιλιάδες σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική είναι οι ποδοσφαιριστές που μπορούν να ζήσουν απ' αυτό, οπότε... έγκλημα για τους υπόλοιπους.
Στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο, το μόνο κράτος με παρόμοια προβλήματα (αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό) είναι η Ρωσία, αλλά η κατάσταση δεν είναι πολύ καλύτερη στις βαλτικές χώρες, στη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και χειροτερεύει με αργό ή πιο γρήγορο ρυθμό στις σκανδιναβικές χώρες, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Και φυσικά την Ελλάδα.
Οι πιο “φωτισμένες” ηγεσίες προσπαθούν με εκτενείς κοινωνικές παρεμβάσεις να αμβλύνουν τους παράγοντες που προκαλούν την κρίση, αλλά την ίδια ώρα εφαρμόζουν πολιτικές που χειροτερεύουν την κατάσταση - νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές που διαλύουν τον κοινωνικό ιστό, μεγαλώνουν το χάσμα μεταξύ των πλουσίων και των λοιπών, απαξιώνουν τη μισθωτή εργασία και συμπιέζουν τα λαϊκά εισοδήματα σε όφελος των υπερκερδών των μεγάλων εταιρειών.
Κοινωνικός μετασχηματισμός
Οι κοινωνίες της Ευρώπης ακολουθούν την παγκόσμια τάση που ακολουθεί το μοντέλο των ΗΠΑ για κοινωνίες ακραία ατομιστικές, με μειωμένη ή μηδενική κοινωνική πρόνοια, με ακραίες ταξικές διαφορές. Αυτός ο κοινωνικός μετασχηματισμός σε χώρες όπως η Ελλάδα είναι περίπου μοιραίος, γιατί η Ελλάδα είναι χώρα που (ένα πρόβλημα από τα πολλά) δεν είχε ποτέ κουλτούρα μισθωτής εργασίας (το σύνολο των Ελλήνων θέλει “να κάνει δική του δουλειά”, κάτι που εξηγεί και γιατί η χώρα μας έχει παγκοσμίως το υψηλότερο ποσοστό του εργατικού δυναμικού ως αυτοαπασχολούμενους ή ελεύθερους επαγγελματίες, 29% υπερδιπλάσιο από την Ιταλία, που είναι δεύτερη) και ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων επιβιώνει χάρη στους οικογενειακούς δεσμούς και στην οικονομική επάρκεια των παλιότερων γενεών, προκαλεί τρομακτικούς κλυδωνισμούς.
Παντού ο κοινωνικός μετασχηματισμός της “νεοφιλελεύθερης εποχής” δημιουργεί τεράστια προβλήματα, απλώς στην Ελλάδα και στις λοιπές μεσογειακές χώρες αυτά είναι πολύ οξυμένα. Κάτι που εξηγεί λ.χ. και την απροθυμία των Ισπανών για να κάνουν τις μεταρρυθμίσεις τις οποίες η κυβέρνηση Μητσοτάκη κάνει με πολύ ενθουσιασμό: Η Ισπανία έχει χάσει δεκάδες δισεκατομμύρια από το Ταμείο Ανάκαμψης, γιατί δεν υιοθετεί τις ανθρωποφαγικές μεταρρυθμίσεις που στην Ελλάδα εφαρμόζονται αδιαλείπτως από την κυβέρνηση!
Όταν και οι δύο γονείς πρέπει να εργάζονται 10 και 12 και 14 ώρες τη μέρα για να τα φέρουν βόλτα, να πληρώσουν τα εξωπραγματικά ενοίκια που ζητά “η αγορά” και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες της οικογένειας, καθώς οι τιμές στα πάντα έχουν εκτοξευτεί, η ορθή ανατροφή των παιδιών περνά στο περιθώριο, μπαίνει στον αυτόματο και διεκπεραιώνεται όπως-όπως. Αποτέλεσμα, παιδιά που μεγαλώνουν προβληματικά, δέχονται στρεβλές αξίες, αναζητούν την επιβεβαίωση που δεν παίρνουν από τους γονείς τους, από την κοινωνία και οδηγούνται σε παραβατικές συμπεριφορές και σε επιβολή διά της ισχύος.
Φυσικά ούτε και το να γεμίσουμε τα σχολεία με κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους θα λύσει οτιδήποτε, είναι επίσης μια εμβαλωματική παρέμβαση, “ασπιρίνες” και “τσιρότα” δηλαδή. Το πρόβλημα είναι ότι φτιάχνουμε μια κοινωνία που “τρώει” τα μέλη της και τους αναγκάζει να δουλεύουν ατέλειωτες ώρες απλώς για να επιβιώσουν. Το να βάζεις τσιρότο στις πληγές δίχως να ασχολείσαι με αυτό που προκαλεί τις πληγές είναι απλώς εντέλει ατελέσφορο.
“Εθνική καμπάνια”
Στη χώρα μας, όπου διστάζουμε να αναγνωρίσουμε οποιοδήποτε πρόβλημα ως αυτό που είναι, η κυβέρνηση αποφάσισε να “απαντήσει” στη βία των ανηλίκων όπως περίπου “απάντησε” και στην ενδοοικογενειακή βία: με μέτρα- “πυροτεχνήματα”, κατασταλτικούς μηχανισμούς, αυστηροποίηση των ποινών και αστυνόμευση. Και “κερασάκι στην τούρτα”, μια σειρά από μέτρα- “ασπιρίνες”, που ναι μεν βοηθούν την αντιμετώπιση της συμπτωματολογίας, αλλά δεν κάνουν απολύτως τίποτε για να λύσουν τα προβλήματα που βρίσκονται πίσω από την έξαρση σε όλες τις μορφές βίας.
Βεβαίως η κυβέρνηση δε θέλει να αναγνωρίσει ότι υπάρχει συνολικό πρόβλημα αύξησης βίας, οπότε περιορίζεται στο bullying. Τα μέτρα για την αντιμετώπιση του “ενδοσχολικού εκφοβισμού και βίας” (ο, μάλλον άβολος, ελληνικός όρος για το bullying) είναι, σε θετική κατεύθυνση, ορισμένα εξ αυτών. Όπως η πλατφόρμα stop-bullying.gov.gr, στην οποία θα μπορούν οι μαθητές και οι γονείς τους να υποβάλλουν αναφορές για περιστατικά τα οποία τους απασχολούν. Όπως επίσης η τετραμελής επιτροπή που θα διαχειρίζεται τα σοβαρά περιστατικά, η οποία θα αποτελείται από ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό και δύο εκπαιδευτικούς. Βεβαίως η πλατφόρμα, λ.χ., μπορεί να τύχει (και θα τύχει, αναπόφευκτα) αντικείμενο εκτεταμένης εκμετάλλευσης για αντεκδικήσεις και... αντίστροφο bullying. Και θα υπάρξει κατάχρηση και θα κατηγορηθούν πολλοί που δεν έχουν κάνει τίποτε. Και φανταστείτε ότι αυτές είναι οι “παρενέργειες” ενός μέτρου που επί της αρχής δεν είναι αρνητικό.
Αλλά μέτρα είναι απλώς αχρείαστα και ανόητα, όπως η επαναφορά της πενθήμερης αποβολής (ως πρώην “άτακτος” στα σχολικά μου χρόνια, μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι ΚΑΝΕΝΑΝ δε σταμάτησε από το να είναι παραβατικός η “απειλή” για πενθήμερη αποβολή) και ένα εντελώς αψυχολόγητο και άσχετο μέτρο, της επαναφοράς του διαχωρισμού των απουσιών σε αδικαιολόγητες και δικαιολογημένες 40-75.
Αμφίβολης αποτελεσματικότητας (και μάλλον θα οδηγήσει σε όξυνση κάποιων δυσάρεστων καταστάσεων) είναι το μέτρο της πληρωμής από την οικογένεια παραβατικού μαθητή τυχόν ζημιών που θα προκαλεί ο μαθητής.
Η ψηφιοποίηση του απουσιολογίου και η πρόσβασή του από τους γονείς δε θα έχει καμία επίπτωση στο θέμα, απλώς είναι service της κυβέρνησης σε μερίδα των ψηφοφόρων της. Για το θέμα της απαγόρευσης των κινητών τηλεφώνων, ισχύει το ίδιο με το απουσιολόγιο, δεν έχει καμία σχέση με το πρόβλημα.
Ελλοχεύει, βεβαίως, πάντα ο κίνδυνος (για την ακρίβεια, είναι απόλυτη βεβαιότητα) ότι τα αστυνομικού χαρακτήρα μέτρα θα χρησιμοποιηθούν για τη φίμωση κάθε έκφρασης των μαθητών, που είναι αντίθετη με το “επίσημο αφήγημα” και την κυβερνητική πολιτική. Όπως οι διάφοροι νόμοι κατά “τεντιμπόηδων” και “παραβατικών” χρησιμοποιήθηκαν από τις κυβερνήσεις από την επαύριο του εμφυλίου έως και τη μεταπολίτευση, για να “φιμώσουν” την πολιτική δράση στα σχολεία και να σιγήσουν κάθε προοδευτική φωνή.
Επίσης, να πούμε ότι είναι λίγο αστείο που η κυβέρνηση δεν περιμένει τα αποτελέσματα και τις προτάσεις της “Εθνικής Επιτροπής” για τα θέματα σχολικής βίας, την οποία η ίδια συγκρότησε τον περασμένο Νοέμβριο! Αλλά προφανώς η επιτροπή καθυστερούσε και δε θα προλάβαιναν να ανακοινώσουν τα μέτρα προεκλογικά, οπότε...
Βεβαίως η κυβέρνηση έχει κι άλλο “παράσημο” στο θέμα αυτό, το 2019 εξήγγειλε διακομματική επιτροπή για το ίδιο θέμα, η οποία... δε συνήλθε ποτέ! Κάποιος, φαίνεται, ξέχασε να το υλοποιήσει, ως “μη απαραίτητο”, αφού δεν είχε κανείς να κερδίσει κάτι από αυτήν την υπόθεση - είπαμε, η πολιτική (και) στην Ελλάδα είναι μόνο μπίζνες.
Δεν υπάρχει φως - Θα γίνουμε... Λατινική Αμερική
Ως κατακλείδα, θα πούμε ότι, δυστυχώς, η κατάσταση δεν πρόκειται να βελτιωθεί. Αν δούμε τις προτάσεις για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας σε όλο περίπου το πολιτικό φάσμα, αυτές αφορούν απλώς στα συμπτώματα, καμία δεν ακουμπά καν στις αιτίες. Και βεβαίως ουδείς κάνει τον κόπο (ίσως γιατί τότε το πρόβλημα γίνεται εντελώς μη - επιλύσιμο, αφού ούτε αυτά τα μέτρα- “ασπιρίνες” δεν μπορούν να κάνουν κάτι για να τα αμβλύνουν) να συνδέσει το bullying με την τερατώδη έξαρση της νεανικής βίας και συνολικά παραβατικότητας.
Εν ολίγοις, αν συνεχιστεί η συστηματική διάλυση του κοινωνικού ιστού, η απαξίωση του θεσμού της οικογένειας και οι πολιτικές που μεγεθύνουν τις κοινωνικές ανισότητες και καταδικάζουν τους εργαζόμενους σε μια ζωή στερήσεων και ατέλειωτης εργασίας μόνο για να τα φέρνουν βόλτα, η κατάσταση σε 2-3 δεκαετίες θα είναι στην Ελλάδα όπως είναι σήμερα στη Λατινική Αμερική.
Αν υπάρξει μια στροφή σε πιο κοινωνικές και υπεύθυνες πολιτικές, μπορεί τουλάχιστον να σταματήσει η διαρκής επιδείνωση του φαινομένου.
Αλλά δεν είμαστε αισιόδοξοι, αφού οι πολιτικές που εφαρμόζονται σήμερα είναι η αδιαπραγμάτευτη επιλογή των ελίτ ανά τον κόσμο και το πολιτικό προσωπικό τους θα τις εφαρμόσει με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο.
Όπως έλεγε και η Μάγκι Θάτσερ, το πιο μισητό ανθρώπινο πλάσμα που πέρασε από τον πρωθυπουργικό θώκο της Βρετανίας, «there is no alternative». Δεν υπάρχει εναλλακτική.
