Για μία ακόμη φορά, η Ελλάδα... κέρδισε τις εντυπώσεις. Έστω, από την ανάποδη. Με το Qatar Gate και την ανάμειξη της ευρωβουλευτού του ΠΑΣΟΚ Εύας Καϊλή, για μία ακόμη φορά η Ελλάδα έγινε αντιπαράδειγμα όσον αφορά στο κεφάλαιο “διαφθορά”. Ας μιλήσουμε λοιπόν για τη διαφθορά, την ελληνική και όχι μόνο.
Ας ξεκινήσουμε με μια παραδοχή: η διαφθορά είναι παγκόσμια σταθερά. Όπου υπάρχουν άνθρωποι με προσωπικά οικονομικά συμφέροντα, όπου δηλαδή υπάρχει εγχρήματη οικονομία και διαφορετικές κοινωνικές τάξεις και διαστρωμάτωση υπάρχει διαφθορά. Η διαφθορά είναι εξαιρετικά μειωμένη (αλλά όχι και εντελώς ανύπαρκτη) σε πολύ πρωτόγονες κοινωνίες, που δεν έχουν υιοθετήσει εγχρήματη οικονομία. Σε κάθε διαφορετική περίπτωση, υπάρχει διαφθορά.
Η “ελληνική” διαφθορά και... οι άλλοι
Η Ελλάδα πολιτισμικά και πολιτικά “ανήκει” στη Δύση. Αν και στην πραγματικότητα, λόγω του ότι υπήρξε ο ελληνικός χώρος τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για αιώνες, ο “φυσικός” μας χώρος είναι μάλλον η Ανατολή. Αλλά από νωρίς η ευρωπαϊκή Δύση και ειδικότερα το Ηνωμένο Βασίλειο (και η διάδοχος κατάστασή του, οι ΗΠΑ) είναι οι επικυρίαρχες δυνάμεις της Ελλάδας. Οπότε η χώρα “χρεώνεται” στη Δύση. Αλλά... εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε-γέλασε. Με άλλα λόγια, είμαστε μια δυτική χώρα στα Βαλκάνια με παρελθόν οθωμανικής κυριαρχίας. Αυτό αντικαθρεπτίζεται στον τρόπο με τον οποίο είναι δομημένη η σχέση του πολίτη με την Πολιτεία και τις Αρχές.
Όπως σε κάθε χώρα των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης, έτσι και στην Ελλάδα, η διαφθορά είναι καθετοποιημένη, “δημοκρατική διαφθορά”. Αφορά σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Αυτό είναι μια τεράστια διαφορά από τη Δύση, όπου η διαφθορά αφορά σε δύο κοινωνικές τάξεις: Την ανώτερη (αστική) τάξη, δηλαδή τους ισχυρούς της κοινωνίας, αλλά και (στον αντίποδα) το περιθώριο, τα lumpen στοιχεία που αποτελούν τη μερίδα των παράνομων και των περιθωριακών, που βρίσκονται εκτός της “τυπικής” κοινωνικής διαστρωμάτωσης.
Στην Ελλάδα (όπως και στις λοιπές βαλκανικές χώρες, στη Ρωσία, σε πολλές χώρες που ανήκαν κάποτε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά κι ακόμη στην Ιταλία, όπου ισχύουν ειδικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά και εν μέρει και στην Ισπανία και την Πορτογαλία) η διαφθορά ακουμπά όλες τις κοινωνικές τάξεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πιο εκτεταμένη διασπορά του πλούτου με “φυσικό” τρόπο και όχι μέσω των μηχανισμών της αγοράς, όπως συμβαίνει στον Βορρά και τη Δύση. Εφόσον φυσικά υπάρχει πλούτος για να μοιραστεί, καθώς η μείωση της “μαύρης” οικονομικής δραστηριότητας είναι συνεχής, όσο περισσότερο μπαίνουν στη ζωή μας οι ηλεκτρονικές πληρωμές και το ψηφιακό χρήμα. Οπότε μειώνεται και το χρήμα που κυκλοφορεί “κάτω από το ραντάρ” και μειώνεται η διασπορά της διαφθοράς.
Πλήρης διαφθορά στην κορυφή της πυραμίδας
Αν δούμε τη σύγχρονη τυπική (δυτικοευρωπαϊκή) καπιταλιστική κοινωνία ως μια πυραμίδα και τη χρωματίσουμε για να οπτικοποιήσουμε τη διείσδυση της διαφθοράς, ας πούμε με κόκκινο χρώμα, η εικόνα θα είναι ένα “ντεγκραντέ”, με το κόκκινο να έχει κορεσμό 80% και πάνω στην κορυφή και σταδιακά να μειώνεται όσο κατεβαίνουμε, για να ανέβει και πάλι ψηλά στα κατώτατα στρώματα, στο κάτω μέρος της βάσης της πυραμίδας, αυτό που αναφέραμε παραπάνω ως lumpen προλεταριάτο και περιθώριο.
Αυτή είναι η τυπική εικόνα της διαφθοράς σε μια “κανονική” καπιταλιστική κοινωνία. Η διαφθορά αφορά κυρίως σε εκείνους που βρίσκονται στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα: την αστική τάξη, που δραστηριοποιείται σε επιχειρήσεις και κάνει μπίζνες και επιθυμεί να προωθήσει τα συμφέροντά της και το πολιτικό προσωπικό που εξυπηρετεί αυτά τα συμφέροντα και βεβαίως τους κατέχοντες υψηλά αξιώματα στην κρατική μηχανή, που έχουν τα μέσα για να επηρεάζουν καταστάσεις και να κάνουν “εξυπηρετήσεις” με το αζημίωτο.
Για τον λόγο αυτό άλλωστε, σε όλες τις δυτικές χώρες τα ποσοστά εκείνων που πιστεύουν ότι η χώρα τους είναι διεφθαρμένη είναι πολύ μικρότερα απ' ό,τι στις βαλκανικές χώρες και γενικά τις νότιες χώρες. Λ.χ., σύμφωνα με μια στατιστική της Eurostat από το 2019, το 98% των Ελλήνων πιστεύουν πως ζουν σε διεφθαρμένη χώρα. Οι αδελφοί Κύπριοι ακολουθούν με 94%, στη συνέχεια έχουμε τους (Βαλκάνιους) Κροάτες, τους Ούγγρους, τους Πορτογάλους και τους Ισπανούς (όλοι με πάνω από 90%) και τους Ιταλούς με 89%. Βουλγαρία, Σλοβενία και Σλοβακία έχουν επίσης εξαιρετικά υψηλά ποσοστά. Στον αντίποδα, μόνο οι Φιλανδοί (17%) και οι Δανοί (16%) πιστεύουν ότι ζουν σε χώρες που δεν έχουν διαφθορά. Οι υπόλοιπες χώρες έχουν πάνω από 30%, με τη Γερμανία λ.χ. να έχει 53%.
Οι Έλληνες λοιπόν, οι Νοτιοευρωπαίοι και οι Ανατολικοευρωπαίοι, γενικά, συνειδητοποιούμε ότι ζούμε σε διεφθαρμένες χώρες, διότι η διαφθορά “ακουμπά” όλη την κοινωνία, όχι μόνο τα υψηλότερα κλιμάκιά της. Οι Γερμανοί, οι Βέλγοι και οι Ολλανδοί μόνο κατά το ήμισυ πιστεύουν ότι ζουν σε διεφθαρμένες χώρες, παρότι (ειδικά σε Γερμανία και Ολλανδία) τα “ανώτερα” στρώματα της κοινωνίας είναι πλήρως διεφθαρμένα. Οι γερμανικές εταιρείες μάλιστα (θυμάστε τη Siemens;) έχουν αναγάγει τη διαφθορά σε... τέχνη και διαφθείρουν με κάθε πιθανό και απίθανο τρόπο όλες τις κυβερνήσεις των χωρών, στις οποίες κάνουν μπίζνες. Μην αυταπατάσθε, λοιπόν, η διαφθορά υπάρχει παντού. Απλώς ο μέσος Γερμανός δεν πρόκειται να τη συναντήσει ποτέ να του χτυπά την πόρτα, διότι δεν τον αφορά. Αφορά τον πλούσιο ή αξιωματούχο Γερμανό. Ενώ ο μέσος Έλληνας τη βλέπει κάθε μέρα μπροστά του.
Πολιτισμικές διαφορές
Αν πρέπει να αναζητήσουμε τις ρίζες του φαινομένου της διασποράς της διαφθοράς, αυτές είναι βαθιές και ανάγονται στην ιστορική εξέλιξη της κάθε κοινωνίας. Κοινωνίες αυστηρά ταξικές, όπου το “ξεκαθάρισμα” των κοινωνικών τάξεων έγινε νωρίς στην καπιταλιστική εξέλιξη και όπου υπάρχει κάποιου είδους ταξική συνείδηση σε όλα τα κλιμάκια της κοινωνίας, ανήκουν σε εκείνες που έχουν “ταξική” διαφθορά, όπως την περιγράψαμε παραπάνω. Κοινωνίες με υψηλή κοινωνική κινητικότητα, που βρισκόταν έως και πρόσφατα σε “ρευστή” κατάσταση, που δεν είναι αυστηρά ταξικές, όπως η ελληνική ας πούμε, ή που είχαν σε κάποιο σημείο της ιστορίας τους πλήρη ανατροπή της κοινωνικής ιεραρχίας, έχουν “δημοκρατική” διαφθορά. Η οποία είναι πολύ πιο ορατή.
Το κύριο πρόβλημα με τη δεύτερη κατηγορία χωρών - πέραν του ότι είναι βέβαιο ότι όλοι θα επηρεαστούμε σε κάποια φάση της ζωής μας από τη διαφθορά - είναι ότι δεν υπάρχει έστω μια επίφαση νομιμότητας. Ας πούμε στην Ελλάδα κάθε μήνα ξεσκεπάζεται και ένα νέο σκάνδαλο διαφθοράς, που αφορά σε κυβερνητικούς ή κρατικούς αξιωματούχους. Πόσα απ' αυτά έχουν φτάσει στην αίθουσα του δικαστηρίου και έχουν οδηγήσει σε καταδίκες; Ναι, είναι μετρημένα στα δάχτυλα των δύο χεριών. Κυριολεκτικά, όλα αυτά τα χρόνια, τις τελευταίες 6 ας πούμε δεκαετίες, τα σκάνδαλα που μετουσιώθηκαν σε καταδικαστικές αποφάσεις είναι ελάχιστα.
Στις χώρες της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης τα σκάνδαλα που αποκαλύπτονται είναι σαφώς πολύ λιγότερα, αλλά εφόσον αποκαλυφθούν, κάποιος θα “πληρώσει τη νύφη”. Εδώ βρήκαμε έναν Άκη και πλήρωσε για... εκατοντάδες σκανδαλιάρηδες, στη Γερμανία θα πιάσουν 10, αλλά... θα την πληρώσουν οι 6-7, σίγουρα. Φυσικά σε όλες τις χώρες η Δικαιοσύνη είναι ταξική και φυσικά δεν την πληρώνουν σχεδόν ποτέ αυτοί που βρίσκονται στην κορυφή της... τροφικής αλυσίδας, αλλά τηρείται η επίφαση νομιμότητας, αφού κάποιος τελικά θα πάει φυλακή ή, έστω, θα πληρώσει... τοις μετρητοίς.
Αυτή η διαφορετική αντιμετώπιση των πραγμάτων έχει ως αποτέλεσμα μια κουλτούρα ατιμωρησίας, που διαπερνά όλα τα στρώματα της κοινωνίας και συνεισφέρει στη δημιουργία ενός κλίματος νοσηρού, όπου η διαφθορά θεωρείται κάτι δεδομένο, καθημερινό και τελικά... ασήμαντο.
(φωτογραφία αρχείου Intime)
