Ο Φράνσις Φουκουγιάμα είναι αναμφισβήτητα ένας από τους μεγαλύτερους πολιτικούς αναλυτές στον κόσμο. Για να γίνεις σπουδαίος, πρέπει να πρωτοπορήσεις. Πρέπει να συγκροτήσεις μια δική σου θεωρία, η οποία πρέπει να γίνει καθολικά αποδεκτή. Αυτό έκανε ο Φουκουγιάμα. Βλέποντας τις παγκόσμιες εξελίξεις, έγραψε ένα βιβλίο που ο τίτλος του ήταν: «Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος». Σε αυτό το βιβλίο, ο πολιτικός στοχαστής ανέδειξε το φιλελευθερισμό τόσο τον οικονομικό όσο και τον πολιτικό.
Μίλησε για νίκη της φιλελεύθερης δημοκρατίας έναντι του μονοκομματισμού της Σοβιετικής Ένωσης. Μίλησε για τη νίκη του καπιταλιστικού συστήματος. Διατύπωσε τη θεωρία του έχοντας καταλάβει την αδυναμία (και την πανωλεθρία) της Σοβιετικής Ένωσης να ανταποκριθεί στο σύγχρονο και παγκοσμιοποιημένο σύστημα. Θεώρησε πως ο φιλελευθερισμός είναι το τελευταίο ιδεολογικό σκαλοπάτι που διαβαίνει η ανθρωπότητα και σύμμαχο έχει την παγκοσμιοποίηση, που στα τέλη της δεκαετίας του 1980 αποκτούσε δυναμική. Ο φιλελευθερισμός, τέλος, θα επιφέρει και τη σταθερότητα.
Ύστερα από 30 χρόνια, ο Φουκουγιάμα έχει διαψευστεί πλήρως. Σχεδόν μία γενιά παραπάνω. Σήμερα, έχουμε την πολυτέλεια να αξιολογούμε τον κόσμο αφότου συνεχίζει να υφίσταται η παγκόσμια κρίση. Βέβαια όχι στην ίδια ένταση. Η κρίση προκάλεσε συνέπειες, οι οποίες έγιναν άμεσα αντιληπτές, ενώ άνοιξε το δρόμο ώστε να αντιληφθούμε τον κόσμο με διαφορετικό μάτι.
Ο κόσμος δε χαρακτηρίζεται από σταθερότητα. Η Μέση Ανατολή είναι διχασμένη και μια πολεμική αντιπαράθεση στο εσωτερικό της δείχνει αναπόφευκτη. Ο πρόεδρος των Η.Π.Α., Ντόναλντ Τραμπ, προκαλεί συνεχώς με τις δηλώσεις του, δημιουργώντας ερωτηματικά για το μέλλον της διεθνούς ασφάλειας. Το κίνημα των γκλομπαλιστών, των ανθρώπων που υποστήριξαν το ιδεολογικο-οικονομικό ρεύμα της παγκοσμιοποίησης, έχει δώσει την πρωτοκαθεδρία του στο κίνημα των αντι-γκλομπαλιστών. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει δημιουργήσει ανθρώπους αποξενωμένους.
Σε οικονομικό επίπεδο, μεταφερόμαστε στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Εκεί οι διαφορές πλουσίων- φτωχών ήταν τεράστιες. Σήμερα, το χάσμα υφίσταται και είναι ακόμη πιο βαθύ. Βέβαια σε άλλη κοινωνική πραγματικότητα. Το 19ο αιώνα, ο φτωχός κόσμος ήταν η εργατική τάξη, που είχε εκ διαμέτρου αντίθετα συμφέροντα από την καπιταλιστική τάξη. Σήμερα, μιλάμε για κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού, ένα υπο-προϊόν του φιλελευθερισμού, ο οποίος επικροτεί μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα και τις ανταγωνιστικές αγορές, ενώ ο κορμός της αστικής τάξης, δηλαδή οι μικρο-μεσαίο, χαρακτηρίζεται από σημάδια οικονομικής παρακμής.
Η δημοκρατία ως πολίτευμα απειλείται. Πλέον, δε μιλάμε για δημοκρατικά καθεστώτα, αλλά για μετα-δημοκρατίες. Δηλαδή, μια πολιτική τάξη που σέβεται τη βούληση των πολιτών, αλλά η εξουσία ασκείται στη βάση μιας συνεργασίας τεχνοκρατών- πολιτικών- οικονομικής ελίτ. Αυτή είναι η αλήθεια.
Επίσης, κατακτήσεις του μεταπολεμικού κόσμου έχουν χάσει την αξία τους. Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και το κράτος πρόνοιας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο ευρωπαϊκός υπερεθνικός οργανισμός, δημιουργήθηκε στη βάση μιας κοινής ευρωπαϊκής προσπάθειας των λαών να ανοίξουν μια νέα σελίδα, η οποία δε θα περιέχει αναγνώσματα αιματηρών πολέμων, αλλά θα ενθαρρύνει ένα κλίμα ειρηνικής συνύπαρξης. Πλέον, οι οικονομικές διαφορές πλούσιου Βορρά- φτωχού Νότου είναι εμφανείς, ενώ ο ευρωσκεπτικισμός δεσπόζει ως αφήγημα στα πανό διαδηλωτών είτε της Άκρα- Αριστεράς είτε της Άκρα- Δεξιάς. Το κοινωνικό κράτος καταρρέει, αφού δεν κατάφερε να εκπληρώσει το σκοπό του, δηλαδή να υποστηρίξει τους οικονομικά ευάλωτους. Όλα αυτά εν έτει 207.
To 1992 δημοσιεύτηκε το βιβλίο του Φουκουγιάμα, ενώ τρία χρόνια πριν έγραψε την έκθεση για το ποιος είναι ο θριαμβευτής του Ψυχρού πολέμου. Σήμερα, ο Φουκουγιάγμα δείχνει ανεπίκαιρος και είναι σημαντικός μόνο σε επίπεδο ιστορικής ανάγνωσης. Σε λιγότερο από τρεις δεκαετίες, τα χρώματα της διεθνούς σκακιέρας έγιναν μελανά. Το ζήτημα που τίθεται είναι εάν θα υπάρξει ένα «New Deal» σε επίπεδο ηγεσίας των κρατών- μελών και σε ποιο βαθμό θα το σεβαστούν οι χώρες με τις ισχυρότερες οικονομίες ανά την υφήλιο.
Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας ([email protected])
