Μετά το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι πολιτικοί ηγέτες είχαν βρει άφθονους μύθους, που δε δίστασαν με απερισκεψία να διαδώσουν για να πείσουν το ακροατήριό τους. Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς...
Την όμορφη εικόνα, όπως παρουσιάστηκε στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, με την εγχώρια πολιτική τάξη να δηλώνει εμμέσως ότι η οικονομική κατάσταση της χώρας με το ευρώ είναι καλή (;) ή όλες αυτές οι συνθήκες που υπέγραφαν κατά καιρούς οι ηγέτες κρατών-μελών της Ένωσης, με στόχο τη δημοκρατική ενδυνάμωση εντός της Ευρώπης;
Πολλά ερωτήματα πλανώνται εν έτει 2017. Ένα είναι το σίγουρο: Η κρίση, πέρα από την ευκαιρία ανασυγκρότησης που προβάλλει, κατέρριψε μύθους. Δεν υπήρχε οικονομική ευημερία εντός της Ευρωζώνης. Αλλά και ο δημοκρατικός χαρακτήρας της ήταν στην καλύτερη περίπτωση επιδερμικός και επιφανειακός.
Θα έλεγε κανείς πως οι ευρωπαϊκοί λαοί χρησιμοποιούσαν το λεξιλόγιο των προηγούμενων δεκαετιών όταν η Ευρώπη βαλλόταν από πολεμικές συρράξεις ή για τη μεταπολεμική της περίοδο, όπου μιλάμε για την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου. Τότε, το λεξιλόγιο για «ευημερία, δημοκρατία και ευρωπαϊκή συνοχή» έκανε αισθητή την εμφάνισή του.
Το λεξιλόγιο αυτό συνέχισε να υπάρχει και μετά τη χρονιά-ορόσημο 2007, όπου η Ευρωπαϊκή Ένωση άρχιζε να πλήττεται από το κύμα της κρίσης.
Ένας ιστορικός του μέλλοντος θα δήλωνε πως οι Ευρωπαίοι ηγέτες ζούσαν μια αυταπάτη, είτε δεν ήθελαν να παραδεχτούν εξαρχής τις λανθασμένες εκτιμήσεις τους, είτε ήταν αρκετά αγαθοί. Το αφήνω στη βούλησή σας.
Τέλος πάντων, σήμερα η εικόνα μιας Ενωμένης Ευρώπης, που οι λαοί της εργάζονται αρμονικά και λύνουν με μεθοδικότητα τα θεσμικά της προβλήματα, δεν υφίσταται πλέον.
Θα έλεγα πως η εικόνα της σύγχρονης Ευρώπης έχει πολλά χρώματα. Αποχρώσεις του γκρι ή του μαύρου, εάν προτιμάτε. Δημοκρατικό έλλειμμα, αδυναμία προσέγγισης ζωτικών συμφερόντων των λαών και αποκεντρωμένος χαρακτήρας συναρμολογούν την εικόνα.
Δέκα χρόνια κρίσης σημαίνει μη πειστικά επιχειρήματα για τους λαούς της Ευρώπης. Η άνοδος της ακροδεξιάς, η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και οι διαδοχικές κρίσεις που ξέσπασαν σε Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία κ.λπ. αποτελούν την ενσάρκωση των ευρωπαϊκών προβλημάτων.
Παράλληλα, οι ισοπεδωτικές οικονομικές πολιτικές ενίσχυσαν ιεραρχίες και διαφορές.
Πλέον μιλάμε για πρόσφυγες-εγχώριους, για ανθρώπους που είναι υπέρ της παγκοσμιοποίησης-αντιγκλομπαλιστές, για πλούσιους-φτωχούς, για εθνικιστές-πατριώτες. Η κρίση δημιούργησε διαχωρισμούς. Και το ερώτημα που τίθεται αναπόφευκτα: Ποια είναι η αιτία των δεινών;
Για να απαντηθεί το ερώτημα πρέπει να ανατρέξουμε στις ρίζες του οικοδομήματος της Ευρωζώνης και να αποτυπώσουμε τη σκληρή αλήθεια. Η ευρωπαϊκή κρίση προσδιορίστηκε αρχικά ως μια κρίση με βραχυπρόθεσμο τέλος. Δεν ήταν έτσι.
Όταν συγκροτήθηκε το νομισματικό εγχείρημα, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι και οικονομολόγοι δεν είχαν προβλέψει τις συνέπειες μιας κοινής δημοσιονομικής πολιτικής.
Η δημοσιονομική πολιτική παρέμεινε υπό την εποπτεία της κεντρικής τράπεζας του κάθε κράτους, ενώ η συναλλαγματική και η νομισματική πολιτική τέθηκαν υπό την εποπτεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Δημιουργήθηκε μια ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική, που αδυνατούσε να αντιμετωπίσει τις διαρθρωτικές αδυναμίες της. Έτσι, η ευρωπαϊκή οικονομία βυθίστηκε σ' ένα φαύλο κύκλο, πειραματίζοντας και μετατρέποντας τον οικονομικό φιλελευθερισμό σ' ένα αρπακτικό νεοφιλελευθερισμό και τη δημοκρατία σε τεχνοκρατισμό.
Και τώρα, ένα άλλο ερώτημα προβάλλει. Η ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκεται σε φάση ανάκαμψης. Κινείται σε τροχιά μεγέθυνσης. Το Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημά της σε σταθερές τιμές υπολογίζεται πως θα αυξηθεί κατά 2% φέτος.
Σταδιακά, η ανεργία κινείται σε χαμηλά επίπεδα, ενώ ο πληθωρισμός και τα επιτόκια βρίσκονται σε καθοδική τροχιά. Ναι, είναι τα αποτελέσματα της αυστηρής λιτότητας που πλήρωσαν οι λαοί του Νότου.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες οφείλουν να ανοίξουν εκ νέου το πεδίο της συζήτησης και να προβληματιστούν: Τι πρέπει να κάνουμε ώστε να επιστρέψει η Ευρώπη στις κοινωνικές της ρίζες, τώρα που η ανάκαμψη της οικονομίας είναι χειροπιαστή;
* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας
