Ιούνιος 1973: Η δικτατορία των συνταγματαρχών καταπνίγει μια απόπειρα κινήματος, η οποία υποκινήθηκε από το Πολεμικό Ναυτικό, και αμέσως μετά καταργεί με συντακτική πράξη τη βασιλεία και εγκαθιδρύεται "προεδρική κοινοβουλευτική δημοκρατία".
Στη συνέχεια, με "Ψήφισμα" η δικτατορική κυβέρνηση φέρνει αλλαγές στο Σύνταγμα του 1968. Οι συνταγματάρχες προσπάθησαν να νομιμοποιήσουν τις ενέργειές τους μέσω δημοψηφίσματος.
Διεξάγεται νέο και νόθο δημοψήφισμα τον Ιούνιο του 1973 και η πλειοψηφία του εκλογικού σώματος υποστηρίζει την κατάργηση της μοναρχίας σε ποσοστό της τάξης του 77%. Πλέον, η πολιτειακή κατάσταση αλλάζει και ο Γιώργος Παπαδόπουλος αναλαμβάνει πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Ο βασιλιάς απομακρύνεται συνταγματικά και το θεσμικό του ρόλο αναλαμβάνει ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος θα εκλέγεται ανά οκτώ έτη. Εντωμεταξύ, ο βασιλιάς είναι ήδη αυτοεξόριστος στο εξωτερικό, ύστερα από το αποτυχημένο κίνημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967, που πραγματοποιήθηκε στη Βόρεια Ελλάδα.
Νοέμβριος 1973 - Ιούλιος 1974: Μετά την καταστολή της φοιτητικής εξέγερσης το Νοέμβριο του 1973, μια ομάδα αξιωματικών, που είχε διαφοροποιήσει τις θέσεις της από τους συνταγματάρχες, ανήγγειλε νέο πραξικόπημα, καθώς το κίνημα της 21ης Απριλίου είχε απομακρυνθεί από τους στόχους του.
Οι αξιωματικοί, με προεξάρχοντα τον Ιωαννίδη, επιχείρησαν ένα νέο πραξικόπημα στην Κύπρο, με στόχο να ανατραπεί η κυβέρνηση του Μακάριου. Το εγχείρημα αποτυγχάνει, αλλά οι συνέπειες ήταν δυσμενείς. Η Τουρκία εκμεταλλεύεται την αποτυχία του Ιωαννίδη και εισβάλλει στο βόρειο τμήμα, το οποίο και καταλαμβάνει.
24 Ιουλίου 1974 και Κωνσταντίνος Καραμανλής
Μετά την ανατροπή της χούντας των συνταγματαρχών, επόμενος πρόεδρος της Δημοκρατίας ορίστηκε ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης. Ο Γκιζίκης προς τα τέλη του μήνα αποφασίζει να παραδώσει τη χώρα σε μια κυβέρνηση που θα είναι ικανή να δημιουργήσει κλίμα ασφάλειας, μετά τη διαμορφωθείσα κατάσταση.
Ο Γκιζίκης σκέφτεται αρχικά να παραδώσει τη χώρα σε άξιους πολιτικούς προερχόμενους από τις δύο ιστορικές παρατάξεις και από κοινού να σχηματίζουν μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας.
Τα ονόματα των Γιώργου Μαύρου και Παναγιώτη Κανελλόπουλου ήταν και τα πιο πιθανά. Κατόπιν παρέμβασης του Αβέρωφ, ο Γκιζίκης καλεί τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος βρισκόταν στη Γαλλία τα τελευταία 11 έτη.
Το πρωί της 24ης Ιουλίου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής καταφτάνει στην Ελλάδα. Πλέον ανοίγει ο δρόμος για τον εκδημοκρατισμό της χώρας, έχοντας δημιουργήσει ο Καραμανλής μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας, αποτελούμενη από πρόσωπα με δεξιό ή κεντρώο πολιτικό προσανατολισμό.
Στις 4/10/1974, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εκδίδει διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο προχωράει στη διενέργεια εκλογών με σκοπό την ανάδειξη μιας κυβέρνησης που θα απολαμβάνει πολιτικής και δημοκρατικής νομιμοποίησης.
Οι εκλογές διεξήχθησαν το Νοέμβριο του 1974 και η Νέα Δημοκρατία κατάφερε και πέτυχε μια εντυπωσιακή νίκη, κερδίζοντας 220 έδρες. Την ίδια μέρα γίνται έκδοσης διατάγματος για εθνικές εκλογές, συντακτική πράξη με σκοπό την «προσφυγή εις τη λαϊκή ετυμηγορία προς ολοκλήρωσιν της δημοκρατικής νομιμότητας».
Ουσιαστικά, ο Καραμανλής ζητάει από τον ελληνικό λαό διά της ψήφου του να καθορίσει θεμελιώδεις διατάξεις του Συντάγματος, όπως η μορφή του πολιτεύματος. Το ερώτημα ήταν απλό και σαφές στη διατύπωσή του: Επιθυμεί ο πολίτης μια αβασίλευτη δημοκρατία ή μια βασιλευόμενη δημοκρατία; Το ψηφοδέλτιο, που αναγραφόταν "Βασιλευομένη Δημοκρατία" είχε καφέ απόχρωση, ενώ το ψηφοδέλτιο εκείνο της "Αβασίλευτης Δημοκρατία" είχε πράσινη.
Ένας βραχύβιος αγώνας
Η έναρξη του προεκλογικού αγώνα δόθηκε από τον ίδιο το βασιλιά μ' ένα δεκάλεπτο μαγνητοφωνημένο μήνυμα. Σε αυτό το μήνυμα, ο βασιλιάς δηλώνει πως έχει συναίσθηση της λαϊκής κυριαρχίας και σε περίπτωση που επανέλθει στο θεσμικό του ρόλο θα διατηρήσει σε ακέραιο βαθμό τη νεοαποκτηθείσα ελληνική δημοκρατία. Παράλληλα, ο ίδιος κάνει μνεία στον εαυτό του λέγοντας πως είχε αντιστασιακή δράση και πως το πλήρωσε με την αυτοεξορία του.
Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ο Κωνσταντίνος δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα. Οι πολιτικές δυνάμεις είχαν συμφωνήσει σιωπηρά με τον Κωνσταντίνο να μην επιστρέψει από τον τόπο αυτοεξορίας παρά μόνο εφόσον η λαϊκή ετυμηγορία έκλινε προς τη βασιλευομένη δημοκρατία.
Ο πρωθυπουργός και ηγέτης της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της Νέας Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Καραμανλής, δεν πήρε ξεκάθαρη στάση και διατήρησε ένα ρόλο ουδέτερο, τον οποίο και υπέδειξε στους βουλευτές του. Από την άλλη, τα κόμματα της Αριστεράς και του Κέντρου έλαβαν μια διακριτή θέση. Στήριξαν την αβασίλευτη δημοκρατία και ενθάρρυναν τον ελληνικό λαό να πάρει τη θέση αυτή.
Επιστήμονες, δημοσιογράφοι, άτομα απ' όλες τις μικρομεσαίες κοινωνικές τάξεις, που στήριξαν την αβασίλευτη δημοκρατία, δεν έβαλαν στο επίκεντρο το πρόσωπο του Κωνσταντίνου, αλλά το γενικότερο ρόλο που έχει ο βασιλιάς πλέον, ο οποίος είναι ένας αναχρονιστικός θεσμός. Αλέκος Παναγούλης, Λεωνίδας Κύρκος, Γιώργος Κουμάντος και ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης στήριξαν την αβασίλευτη δημοκρατία.
Προεκλογικά φυλλάδια
Κατά τη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα, τόσο οι υπερασπιστές όσο και οι εχθροί της βασιλευομένης δημοκρατίας συμμετείχαν σ' έναν ανένδοτο αγώνα σχετικά με το ποια ομάδα θα επικρατήσει. Το κύριο όπλο ήταν η διάδοση φυλλαδίων, τα οποία προπαγάνδιζαν υπέρ της μίας ή της άλλης θέσης.
Οι υπερασπιστές της βασιλευομένης δημοκρατίας εντόπιζαν στο πρόσωπο του βασιλιά Κωνσταντίνου ένα πρόσωπο που αγωνίστηκε για τον ελληνικό λαό και τα δικαιώματά του στην περίοδο της δικτατορίας, κάτι που πλήρωσε με εξορία ο ίδιος. Έβλεπαν στο πρόσωπό του μια προσπάθεια να υπερνικηθεί η όποια κομματική πολιτική.
Η θεσμική του παρουσία στο πολιτικό πεδίο θα εξασφάλιζε και τη θεσμική σταθερότητα, η οποία συνιστούσε επιτακτικό αίτημα για την Ελλάδα του 1974. Παράλληλα, οι υποστηρικτές του θεωρούσαν ότι οι σκανδιναβικές χώρες είναι πρότυπα σταθερότητας και συνοχής, και αυτό συμβαίνει καθότι έχουν μοναρχίες.
Οι διώκτες της βασιλευομένης δημοκρατίας αντέτασσαν το ιστορικό γεγονός πως ο Κωνσταντίνος ήταν παρών στην ορκωμοσία της δικτατορίας, ενώ συνεχάρη ο ίδιος τον Αλέκο Παπαδόπουλο, που δε σκοτώθηκε από την προσπάθεια που έκανε ο Αλέκος Παναγούλης.
Παράλληλα, προέβαλαν και το επιχείρημα πως ο ελέω Θεού μονάρχης είναι αναχρονιστικός και γραφικός για τις σύγχρονες κοινωνίες.
Τουναντίον, μόνο σε μια δημοκρατία ο πολίτης μπορεί να αισθάνεται ελεύθερος, πράγμα που δε διασφαλίζεται όταν στην κορωνίδα της εξουσίας βρίσκεται ένας άνθρωπος που ανήκει σε μια γενιά ξένων απογόνων. Οι πολίτες πρέπει να ψηφίζουν ελεύθερα υποψήφιους συμπολίτες και συμπατριώτες τους.
Το αποτέλεσμα: Υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας
Στο δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974, το εκλογικό σώμα ψήφισε υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας σε ποσοστό 69,18% (3.245.111 ψήφοι) και σε ποσοστό 30,82% υπέρ της βασιλευομένης (1.445.875 ψήφοι). Η Ελλάς καθίσταται αβασίλευτη δημοκρατία.
* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας [email protected]
