Μάρτυρας αρχαίων τρομακτικών σεισμών, που το έκοψαν από την κυρίως οροσειρά δίνοντάς του το περίεργο σχήμα που θυμίζει ηφαίστειο... Ηλιακό ρολόι, λόγω της σκιάς του για τους "γείτονες" του Στρούμπουλα, τους Δαμαστιανούς, τους Τυλισανούς και τους Μαραθιανούς... Πέρασμα για αποδημητικά πουλιά και σταθμός για τα αρπακτικά που κατεβαίνουν από τον Ψηλορείτη...
Ένα εντυπωσιακό γεωλογικό "βιβλίο" για την ιστορία της περιοχής, με ένα σύστημα επιφανειακών διαβρώσεων και υπόγειων σπηλαίων να συνδέει το Στρούμπουλα με τα γειτονικά χωριά, με το "Βουλισμένο Αλώνι", το φαράγγι της Κέρης και τον Αλμυρό. Ένας προικισμένος από τη φύση τόπος με κλασικά - για κρητικό βουνό - φυτά και βότανα, αλλά και ορχιδέες, καθώς και ένα σπάνιο μικροσκοπικό απειλούμενο είδος για το νησί μας. Και την ίδια στιγμή, ένας τόπος πλημμυρισμένος ιστορία από τα βάθη των αιώνων...
Ένα μνημείο της πίστης στην κορυφή του μονοπατιού, ίσως του ίδιου που ακολουθούσαν οι Μινωίτες για να φτάσουν στο ιερό κορυφής που πιθανότατα υπήρχε πάνω στο βουνό και σήμερα διασχίζουν οι χριστιανοί για να ανάψουν ένα κερί στη χάρη του Τιμίου Σταυρού. Ένα μνημείο της φύσης καταστόλιστο από ασβεστολιθικούς κρυστάλλους, που στραφταλίζουν στο φως του ήλιου. Ένα άγριο οικοσύστημα με μοσχομυριστά βότανα της Κρήτης και αγριολούλουδα, που αψηφούν το τραχύ ανάγλυφο της περιοχής. Η με μια και μόνο λέξη... Στρούμπουλας.
Ένα ιδιαίτερο βουνό
Το τριγωνικό βουνό που δεσπόζει στα δυτικά του Ηρακλείου έχει μια ξεχωριστή σημασία για την πόλη, αλλά και την ευρύτερη περιοχή από την Τύλισο ως τη Δαμάστα και το Μάραθος, και από τον Αλμυρό έως το Ηράκλειο. Αποτελεί ένα ιδιαίτερο οικοσύστημα τόσο στους πρόποδές του, το γνωστό σε όλους μας οροπέδιο, όσο και στον κυρίως όγκο του βουνού που κυριαρχεί στο τοπίο. Το Στρούμπουλα τον γνωρίζουν οι περισσότεροι λόγω της μορφής του, που μοιάζει με τέλεια πυραμίδα από την πλευρά του Ηρακλείου, αλλά και του μεγάλου πανηγυριού του Τιμίου Σταυρού που λαμβάνει χώρα εκεί κάθε χρόνο την παραμονή και την ημέρα της μεγάλης γιορτής στις 14 Σεπτεμβρίου, χάρη στην ομώνυμη εκκλησία που βρίσκεται στην κορυφή του.
Στην πραγματικότητα, όμως, το βουνό δεν είναι τριγωνικό και φυσικά δεν είναι ηφαίστειο, όπως αναρωτιούνται κάποιοι βλέποντας το σχήμα του. Πρόκειται για έναν αιώνιο μάρτυρα των τρομακτικών δυνάμεων που μεταμόρφωσαν και συνεχίζουν να αλλάζουν το τοπίο της Κρήτης, με τον Εγκέλαδο, τον αρχαίο θεό των σεισμών, να το αποκόβει από την κυρίως οροσειρά με ένα τεράστιο ρήγμα, το οποίο είναι ακόμα ορατό. Μάρτυρας εκείνων των δυνάμεων από τα σωθικά της Γης είναι το γνωστό σε όλους μας "Βουλισμένο Αλώνι", με το θρύλο να έχει εμπλουτίσει με πολλές εκδοχές το βούλισμα ή δολίνη, το σπήλαιο του οποίου κατέπεσε η οροφή και μετατράπηκε σε αυτό το αριστούργημα της φύσης με την εκπληκτική ακουστική.
Από το Stromboli
Ο Στρούμπουλας οφείλει το σημερινό του όνομα στους Ενετούς, οι οποίοι "βάπτισαν" το βουνό Stromboli από το ηφαιστειακό όρος της Σικελίας, καθώς τους το θύμιζε πολύ έντονα. Με το διάβα των αιώνων το Stromboli μετατράπηκε σε Στρούμπουλα, όνομα που διατηρεί ακόμα και σήμερα το εντυπωσιακό αυτό βουνό. Η θέα προς αυτό είναι επιβλητική στα δυτικά όπως το βλέπει κανείς από το Ηράκλειο, και ακόμα πιο εντυπωσιακή η άποψη της πόλης, του κόλπου του Ηρακλείου, της Ντίας, του Γιούχτα και του Ψηλορείτη, καμιά φορά ακόμα και της Σαντορίνης, αν το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες, από την κορυφή του στα 798 μέτρα. Αιτία είναι όχι μόνο το υψόμετρό του, αλλά, κυρίως, η θέση του που επιτρέπει το μοναδικό πανόραμα που αφήνει τον επισκέπτη με το στόμα ανοικτό.
Γεωλογικά μυστικά
Ο Στρούμπουλας, όπως μας εξήγησε ο γεωλόγος του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης δρ. Χαράλαμπος Φασουλάς, αποτελεί τμήμα της οροσειράς που ξεκινάει από τη Δαμάστα και το Μάραθος. Στο μακρινό γεωλογικό παρελθόν της Κρήτης, αποκόπηκε από το κυρίως σώμα της οροσειράς εξαιτίας ενός ρήγματος, το οποίο κυριολεκτικά το έκοψε δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό γεωλογικό σχηματισμό με πολλές ιδιαιτερότητες. Η περιοχή χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με τον κ. Φασουλά, από τρία παράλληλα ρήγματα, τα οποία ενώνονται σε ένα μεγάλο στους πρόποδες του Ψηλορείτη. Αυτά "διηγούνται" μια ξεχωριστή ιστορία για το πώς δημιουργήθηκε η λεκάνη του Ηρακλείου, από τον Αλμυρό ως τα Λασιθιώτικα βουνά.
Σύμφωνα με το γνωστό γεωλόγο του ΜΦΙΚ, πριν από 5-6 εκατομμύρια χρόνια άρχισαν να σπάνε αυτά τα ρήγματα, τα οποία από τη μια βούλιαζαν την περιοχή της σημερινής λεκάνης του Ηρακλείου, και από την άλλη ανύψωναν τα βουνά, όπως τον Ψηλορείτη, δημιουργώντας τα φαράγγια, όπως εκείνο του Αλμυρού. Ξεχωριστό είναι ένα ακόμα ρήγμα, κάθετο στα άλλα τρία και παλιότερο από αυτά, το οποίο "ενοχοποιείται" για το σήκωμα της ράχης που είναι σήμερα ο Στρούμπουλας, το ίδιο ρήγμα που ταυτόχρονα δημιούργησε το ομώνυμο οροπέδιο. Χάρη σε αυτά τα δύο συστήματα ρηγμάτων όχι μόνο μεταμορφώθηκε το τοπίο στο σημερινό, αλλά με την εναπόθεση ιζημάτων, κυρίως αργιλώδη και αμμώδη, τα εδάφη έγιναν καλλιεργήσιμα.
Η δράση του νερού
Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι - όσο και αν μοιάζει περίεργο, μια που ο Στρούμπουλας δείχνει ένα ξερό βουνό - πολλά από τα χαρακτηριστικά του έχουν δημιουργηθεί από τη διαβρωτική δράση του νερού. Αυτό είναι η αιτία για τη δημιουργία των λαμπερών κρυστάλλων από ασβεστίτη, καθώς η δύναμη του νερού έλειωνε τον ασβεστόλιθο σε μια διαδικασία αντίστοιχη με εκείνη που σμιλεύει τους σταλακτίτες και τους σταλαγμίτες στα σπήλαια. Το νερό αυτό συγκεντρώνεται στη λεγόμενη "καταβόθρα" στο οροπέδιο του Στρούμπουλα, που βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού και αποτελεί σημείο αναφοράς για τους διαβάτες που απολαμβάνουν τη μοναδική εμπειρία της ανάβασης.
Όλα τα πετρώματα της περιοχής είναι ασβεστόλιθος, όπως εξηγεί στη "Νέα Κρήτη" ο δρ. Χαράλαμπος Φασουλάς, τονίζοντας ότι αυτή η γλυπτική της φύσης είναι η αιτία για τους εντυπωσιακούς σχηματισμούς των πετρωμάτων, που θυμίζουν γλυπτά έργα τέχνης ή "πύργους" σε πολλά σημεία του Στρούμπουλα. Η περιοχή αποτελεί ένα σύστημα επιφανειακής διάβρωσης και υπόγειων σπηλαίων, που εκτείνεται σε όλη τη ζώνη καταλήγοντας στον Αλμυρό, ως μία από τις δύο βασικές πηγές τροφοδοσίας του, με τη δεύτερη να είναι φυσικά ο Ψηλορείτης. Όλο αυτό, όμως, το νερό εξαφανίζεται κάτω από τα ασβεστολιθικά πετρώματα - πολύ απλά το ρουφάει η γη - με αποτέλεσμα να μην μπορεί να συντηρήσει βλάστηση πέρα από θάμνους, ορισμένα χαμηλά αγριόδεντρα και βότανα.
Στον αντίποδα, καθώς τα πετρώματα στην περιοχή της Δαμάστας και του Μαράθου είναι αργιλικά, το νερό παραμένει στην επιφάνεια, μετατρέποντας σε εξαιρετικά γόνιμα τα εδάφη.
ΑΝΕΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ
Θρίαμβος της φύσης και της πίστης
Σε αυτό το εντυπωσιακό βουνό και το αντίστοιχα μοναδικό του οικοσύστημα, η ομορφιά είναι μοναδική, άγρια αλλά επιβλητική, ενώ η φύση αποδεικνύει το δικό της "μαγικό" τρόπο να θριαμβεύει με πινελιές από άγρια άνθη, ανάλογα με την εποχή, και βότανα που γαργαλούν προκλητικά τη μύτη του επισκέπτη που ανηφορίζει το μονοπάτι ως την κορυφή... Εκεί όπου βρίσκεται το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού, στη θέση ενός βενετσιάνικου και ίσως ενός αρχαίου ιερού κορυφής των Μινωιτών.
Η εκκλησία, που τιμάται στη χάρη του Τιμίου Σταυρού, αναφέρεται ήδη στα 1415 από τον Χριστόφορο Μπουοντελμόντι, τον καθολικό ιερέα-περιηγητή που έκανε το επικίνδυνο για την εποχή ταξίδι στην Κρήτη, διασώζοντας πολύτιμες πληροφορίες για το παρελθόν του νησιού μας: «Πέρα από αυτή την πόλη ένα βουνό εντελώς κωνικό υψώνεται προς τον ουρανό. Στην κορυφή του οι παλαιοί έκτισαν την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, από όπου φαίνονται τα πάντα γύρω».
Λίγα χρόνια αργότερα, στα 1594, το έθιμο της ανάβασης των πιστών στην κορυφή και το τάμα στη χάρη του Τιμίου Σταυρού μνημονεύεται από τον Φίλιππο Πασκουαλίνο στην έκθεση που συνέταξε για το δούκα της Βενετίας.
Η σημερινή εκκλησία κατασκευάστηκε από τους Τυλισανούς, που ανέβαζαν τα υλικά με τα γαϊδουράκια τους. Λίγα μέτρα μακριά από την εκκλησία, διακρίνεται μια σειρά από ερείπια ενός πολυβολείου, το οποίο κατασκεύασαν οι Γερμανοί στη διάρκεια της Κατοχής για να εκμεταλλευτούν τη στρατηγική θέση του Στρούμπουλα και το ανατίναξαν μόλις έχασαν τον πόλεμο και εγκατέλειψαν την Κρήτη.
Η θέα από το Στρούμπουλα είναι πραγματικά απίστευτη κάθε στιγμή της μέρας, αλλά και της νύχτας, με το Ηράκλειο "πιάτο" στην "αγκαλιά" του βουνού.
Τα πουλιά
Ο Στρούμπουλας έχει ιδιαίτερη σημασία και για τα αρπακτικά πουλιά της Κρήτης που κατεβαίνουν από τον Ψηλορείτη αναζητώντας τα θηράματά τους, όπως μας εξήγησε ο ορνιθολόγος του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Μιχάλης Δρετάκης. Εκεί κυνηγούν ο μαυροπετρίτης, τα ντόπια είδη γερακιών και αετών, αλλά και όλα τα είδη άγριων πουλιών που απλώνουν περιστασιακά τα φτερά τους πάνω από τα βράχια του Στρούμπουλα. Παράλληλα το βουνό, λόγω της στρατηγικής του θέσης, αποτελεί "πέρασμα", σύμφωνα με τον κ. Δρετάκη, την άνοιξη και το φθινόπωρο, για τα μεταναστευτικά πουλιά που ακολουθούν το δρόμο των βουνών. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει επίσης το οροπέδιο του Στρούμπουλα, καθώς εκεί συναντά κανείς αρκετά είδη πουλιών.
Τα φυτά
Στο βουνό συναντά κανείς τα χαρακτηριστικά ενδημικά φυτά των βουνών της Κρήτης και φυσικά τα βότανα, όπως ρίγανη, φασκόμηλο και θυμάρια, σύμφωνα με το βοτανολόγο του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Μανόλη Αβραμάκη. Εξαιτίας των πυρκαγιών και της υπερβόσκησης, η οποία ασκεί έντονη πίεση στο βουνό, κυριαρχούν, σύμφωνα με τον κ. Αβραμάκη, τα φρύγανα και κυρίως οι αστιβίδες, ενώ χαρακτηριστική είναι η παρουσία πρίνων και αγριελιών.
Ανάλογα πάντως με την εποχή, υπάρχουν αρκετά είδη φυτών, όπως τα κυκλάμινα που φωτογράφησε ο κ. Χ. Φασουλάς, αλλά και ίριδες και φυσικά τα γνωστά για την Κρήτη "μανουσάκια".
Σύμφωνα με τον κ. Αβραμάκη, στην περιοχή του Στρούμπουλα που καλύπτει και το φαράγγι της Κέρης έχει εντοπιστεί ένα μικρό αλλά πολύ σημαντικό φυτό, το δίαρον, ή ατεκνόχορτο. Το biarum davisii, σύμφωνα με την επίσημη ορολογία, αναφέρεται στο "Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και απειλούμενων ειδών της Ελλάδας" του 1995 ως «σπάνιο». Επίσης, στην ευρύτερη περιοχή έχουν καταγραφεί πολλά είδη από ορχιδέες από επιστήμονες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας.
Ρεπορτάζ: Σταύρος Μουντουφάρης
