Μια μικρή ιστορικοπολιτική αναδρομή στην πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία, με στόχο αφενός να θυμίσουμε τα γεγονότα που οδήγησαν στη σημερινή Ευρώπη και αφετέρου να ιχνηλατήσουμε τις αιτίες του σημερινού αδιεξόδου.
του Γιώργου Ψαρουλάκη
Το 1945 η Ευρώπη έκλαιγε μέσα στα ατέλειωτα ερείπια που άφησε πίσω του ο μεγαλύτερος πόλεμος της ιστορίας, μετρώντας αμέτρητους νεκρούς, πεινασμένους, στερημένους, δυο χαμένες γενιές που θυσιάστηκαν για τους καπιταλιστικούς ανταγωνισμούς των ισχυρών του χρήματος.
Ακόμη και αυτοί όμως, οι ισχυροί του χρήματος, εκείνοι που κινούν τα νήματα από το παρασκήνιο, είχαν αντιληφθεί το προφανές: ότι η χρήση του πολέμου ως λύση των διαφορών μεταξύ των ισχυρών χωρών, είναι πλέον... ασύμφορος. Ιδιαίτερα καθώς είχε εμφανιστεί το "όπλο της Αποκάλυψης", η απολύτως καταστροφική ατομική βόμβα.
Καθώς ο κουρνιαχτός του Β' ΠΠ κατακάθιζε, ξεκινούσε ένας νέος πόλεμος, πολύ λιγότερο αιματηρός, αλλά ακόμη πιο εκταταμένος και μακροχρόνιος και σκληρός - ο καλούμενος και "ψυχρός πόλεμος", η αντιπαράθεση ΕΣΣΔ και ΗΠΑ για τον έλεγχο της υφηλίου.
Οι χώρες της δυτικής Ευρώπης, ευρισκόμενες στην πλευρά των ΗΠΑ και εντός της συμμαχίας που αυτές δημιούργησαν (ΝΑΤΟ) έχοντας λάβει τα μηνύματα των καιρών, άρχισαν να αναζητούν τρόπους για να μην επαναληφθεί το αδιέξοδο στην μοιρασιά των αγορών και των πόρων, που οδήγησε στους δύο παγκόσμιους πολέμους. Η "Δύση" βρισκόταν σε ανοιχτό πόλεμο επιβίωσης (διότι ήττα σήμαινε αφανισμό των αστικών τάξεων) με το "Κόκκινο μπλοκ" και δεν είχε την πολυτέλεια να αφήνει τις διαμάχες εντός των αστικών τάξεων της, να "ξεφεύγουν" και να προκαλούν ρήγματα μεταξύ των συμμάχων.
Το "εργαλείο" που εμπνεύστηκαν για να πετύχουν αυτόν τον στόχο, ήταν ένας υπερεθνικός οργανισμός που θα έφερνε εγγύτερα τις χώρες της δυτικής Ευρώπης. Ενας οργανισμός που - αντίθετα με το ΝΑΤΟ - θα έχει προσανατολισμό στην οικονομία. Για την ακρίβεια, μιλάμε για τρεις οργανισμούς, που ωστόσο εξαρχής ήταν... προορισμένοι να εξελιχθούν σε έναν ενιαίο. Η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) από τη Δυτική Γερμανία, το Βέλγιο, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Λουξεμβούργο και τις Κάτω Χώρες, ήταν η αρχή, για να ακολουθήσει λίγα χρόνια μετά η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), που καθιέρωσε για πρώτη φορά πλήρη τελωνειακή ένωση, και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) για συνεργασία σε θέματα χρήσης πυρηνικής ενέργειας.
Ο στόχος αυτών των ενώσεων, ήταν απλός: η άμβλυνση των οικονομικών ανταγωνισμών των αστικών τάξεων των ευρωπαϊκών χωρών - ανταγωνισμοί που τροφοδοτούσαν την δημιουργία πολέμων από την γέννηση του καπιταλισμού - και το διαμοίρασμα των αγορών με "ειρηνικό" τρόπο, προκειμένου να μην χρειαστεί οι χώρες της Ευρώπης να καταφύγουν στα όπλα για τους λόγους για τους οποίους γινόταν όλοι οι πόλεμοι του πρόσφατου παρελθόντος. Ο στόχος αυτός ήταν φιλόδοξος αλλά όχι και αδύνατος, καθώς είχε ωριμάσει η πεποίθηση ότι αν συνεχιζόταν οι πόλεμοι μεταξύ των ισχυρών της Ευρώπης, το μόνο που θα κατάφερναν θα ήταν να αλληλεξοντωθούν - και οι αστικές τάξεις της Ευρώπης... θα έμεναν στον άσσο.
Μπορεί αυτή η πεποίθηση να πήγαινε "κόντρα" στην πάγια πρακτική των ισχυρών του χρήματος, ωστόσο από τη μια τα ατομικά όπλα (που "υποσχόταν" πλήρη καταστροφή... των πάντων) και από την άλλη η "κόκκινη απειλή", ο σοσιαλιστικός γίγαντας της ΕΣΣΔ και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας (τυχόν επικράτηση της οποίας επίσης θα σήμαινε ότι οι κεφαλαιοκράτες θα έχαναν τα πάντα, ακόμη και αν δεν μεσολαβούσε "πυρηνικό ολοκαύτωμα"), δεν επέτρεπαν περιθώρια συνέχειας αυτής της καταστροφικής πρακτικής.
Οι τρεις αυτές κοινότητες ενώθηκαν πρακτικά "εις σάρκαν μίαν" το 1967 (παρότι συνέχιζαν να διατηρούν τυπική αυτοτέλεια) και έκτοτε το εν λόγω σχήμα θα είναι γνωστό ως "Ευρωπαϊκές Κοινότητες" ή και "Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα", μέχρι το 1993 που αντικαταστάθηκαν και επίσημα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Βεβαίως η συνθήκη του Μάαστριχτ, που ήταν το κοινό έδαφος για τη νέα Ένωση, ήταν ταυτόχρονα και ...η αρχή του ξηλώματος του ευρωπαϊκού πουκάμισου. Αλλά, ας το δούμε αυτό λίγο πιο αναλυτικά.
Η σπορά του νεοφιλελευθερισμού
Το 1992 η ΕΣΣΔ και το δικό της "μπλοκ" χωρών, ήταν πλέον παρελθόν. Ο ψυχρός πόλεμος είχε λήξει με θρίαμβο της Δύσης, αλλά ήταν ένας θρίαμβος που οι οι εργαζόμενες τάξεις της Ευρώπης έμελλε να πληρώσουν πάρα πολύ ακριβά. Αλλά προς στιγμήν, το 1992, λεφτά υπήρχαν, το τεράστιο και πανίσχυρο κοινωνικό κράτος των προοδευμένων δυτικοευρωπαϊκών χωρών ήταν εύρωστο και σταθερό, το μέλλον έδειχνε απατηλά αισιόδοξο. Ωστόσο, μια νέα πραγματικότητα γεννιόταν: στην Βρετανία η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε ήδη ανοίξει, από την δεκαετία του 80, το δρόμο για τον "θαυμαστό νεοφιλελεύθερο κόσμο", εφαρμόζοντας μια σειρά πολιτικών που μπορούν να περιγραφούν ως επαναφορά στον "φιλελεύθερο" καπιταλισμό που εφαρμοζόταν παντού έως την δεκατία του 1930.
Ανάλογες πολιτικές εφάρμοζαν και οι ΗΠΑ τον ίδιο καιρό (με την προεδρία Ρέηγκαν) ωστόσο στην πραγματικότητα το θερμοκήπιο του νεοφιλελευθερισμού ήταν η Χιλή της χούντας του Πινοσέτ, κάτι που πολύ βολικά "ξεχνάνε" οι νεοφιλελεύθεροι σήμερα: οι Αμερικανοί χρηματοδότησαν και βοήθησαν με όλους τους πόρους τους, την ανατροπή του Αλιέντε και της σοσιαλιστικής του κυβέρνησης, προκειμένου το πιόνι τους, ο δικτάτορας Πινοσέτ, να δοκιμάσει στην πράξη το νεοφιλελεύθερο πλαίσιο πολιτικών, που στηριζόταν στην δουλειά του οικονομολόγου Φρήντμαν και των συναδέλφων του της καλούμενης "Σχολής του Σικάγο".
Η "επιτυχία" της Θάτσερ, που πολέμησε και νίκησε τα συνδικάτα και τη λαϊκή αντίδραση, έδωσε το σύνθημα και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Και η Γερμανία φρόντισε οι συνθήκες της ΕΕ, που προλείαιναν και το έδαφος για το κοινό νόμισμα, να περιέχουν μπόλικη "οικονομική αρετή", δηλαδή τις βάσεις για να εφαρμοστούν οι νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές.
Ωστόσο αυτά βρισκόταν ακόμη στο μέλλον. Τουλάχιστον για την δυτική Ευρώπη, αφού στην ανατολική, η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, άφησε πίσω της το απόλυτο χάος: ανομία, αστάθεια, δισεκατομμυριούχοι που ξεπηδούσαν σαν τα μανιτάρια σκυλεύοντας το πτώμα του σοσιαλιστικού κράτους, διάλυση κάθε δομής υγείας, παιδείας και πρόνοιας και ανείπωτη φτώχεια για τη μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων, που οδήγησε πάνω από 30 εκατομμύρια ανατολικοευρωπαίους στη μετανάστευση για να μην πεθάνουν από την πείνα ή το κρύο ή να σκοτωθούν σε κάποιον από τους πόλεμους συμμοριών που μαινόταν στις πολεις.
Οι χώρες αυτές, της ανατολικής Ευρώπης, έχοντας υποστεί την πλήρη διάλυση, ήταν το ιδανικό πειραματόζωο για την εφαρμογή των πλέον ακραίων νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Πολιτικές που στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες, με την παράδοση του "ανθρώπινου καπιταλισμού" στις μεταπολεμικές δεκαετίες, ήταν δύσκολο να υιοθετηθούν σε βραχύ χρονικό ορίζοντα. Ωστόσο οι χώρες αυτές, της ανατολικής Ευρώπης, αφέθηκαν για λίγο να βράσουν στο ζουμί τους, ώστε αυτές οι πολιτικές να εφαρμοστούν όχι άμεσα, αλλά μετά από λίγα χρόνια χάους και αναρχίας. Οταν ο κόσμος, απελπισμένος από την συνεχή χειροτέρευση της κατάστασης του (στις περισσότερες χώρες το προσδόκιμο ζωής έπεσε... 8-12 χρόνια μέσα σε μια πενταετία μετά την πτώση του "υπαρκτού", ένα στοιχείο που επίσης δεν... διαφημίζουν πολύ τα συστημικά media και τα παπαγαλάκια της στρατευμένης ιστοριογραφίας) προσδοκούσε σταθερότητα και στοιχειώδη ασφάλεια και... ότι ήθελε ας ήταν. Είναι και ο λόγος άλλωστε που στις περισσότερες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες ήλθαν στην εξουσία κυρίως δεξιά και ακροδεξιά κόμματα, που στο οικονομικό τους πρόγραμμα είναι ακραία νεοφιλελεύθερα και στο κοινωνικό βαθύτατα συντηρητικά και έχουν ως κύριο σύνθημα "σταθερότητα και ασφάλεια".
Μεταρρυθμίσεις ante portas
Με την εφαρμογή της ΟΝΕ στην "Ενωμένη" Ευρώπη, οι προσδοκίες ήταν διαφορετικές για διαφορετικές μερίδες του πληθυσμού. Για τους ισχυρούς του χρήματος, οι προσδοκίες ήταν υψηλότατα κέρδη δια του ανοίγματος των αγορών, δημιουργία ενός εξαιρετικά προσοδοφόρου "ενιαίου χώρου", ευκαιρία για επιχειρηματικά ανοίγματα στις λιγότερο ισχυρές χώρες της Ευρώπης, μεγαλύτερος έλεγχος στις παγκόσμιες αγορές, ευκολότερη πρόσβαση σε φθηνό δανεισμό. Και φυσικά η δημιουργία ενός σταθερού (δυνάμει αποθεματικού) νομίσματος για όλους, προάγγελος του οράματος του εσαεί χαμηλού πληθωρισμού, που για τους πλούσιους είναι περίπου το... Άγιο Δισκοπότηρο.
Από την άλλη πλευρά, για τους λαούς της Ευρώπης, η ΟΝΕ ήταν "η λεωφόρος προς το όνειρο", αφού θα εξίσωνε με κάποιον τρόπο τον "πλούσιο" Γερμανό με τον "φτωχό" Έλληνα ή Πορτογάλο, θα έδινε σε όλους την ευκαιρία για να συμμετέχουν στην μεγάλη μοιρασιά του ευρωπαϊκού τραπεζιού.
Οι προσδοκίες των πρώτων, των κυρίαρχων, φυσικά επαληθεύτηκαν μέχρι κεραίας. Ακόμη και μετά την κρίση του 2008, τα κέρδη συνεχίζουν σταθερά να αυξάνονται για τους "ολίγους και εκλεκτούς". Αντίθετα, οι προσδοκίες των δεύτερων, των λαών, ήταν χιμαιρικές και μοιραία διαψεύστηκαν - νωρίς σε κάποιες περιπτώσεις, αργότερα αλλά... καταιγιστικά σε κάποιες άλλες. Οπως στην περίπτωση της Ελλάδας, όπου το "ευρωπαϊκό όνειρο" του 2001, έγινε ευρω-εφιάλτης το 2010. Για τις εργαζόμενες τάξεις, φυσικά, καθώς αντίθετα το ευρώ παραμένει το Ιερό Γκράαλ της ελληνικής αστικής τάξης, κάτι που φροντίζουν να μας υπενθυμίζουν τα συστημικά μήντια και το πολιτικό προσωπικό της αστικής τάξης, που σε κάθε του έκφραση - πράσινη, γαλάζια ή ροζ - παραμένει... σταθερά προσανατολισμένο στο ευρώ.
Αλλά προτρέχω. Ας μείνουμε λίγο στα "Χρονια της Αφθονίας" που κορυφώθηκαν (και... τερματίστηκαν) εκεί, στην υιοθέτιση του ευρώ. Και ας εξηγήσουμε και το "πως" διαψεύστηκαν οι προσδοκίες των λαών (διότι το "γιατί" διαψεύστηκαν, νομίζω είναι αυτονόητο - όταν εναποθέτεις τις ελπίδες σου σε μια κοινωνία που μετασχηματίζεται ώστε να έχει ως μοναδικό στόχο και σημείο αναφοράς τα κέρδη των ολίγων σε βάρος της ευημερίας των πολλών, η απογοήτευση είναι βέβαιη).
Το ξήλωμα του περιβόητου "ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους" ξεκίνησε ήδη την επαύριο της πτώσης του υπαρκτού σοσιαλισμού, αλλά οι πρώτες κινήσεις ήταν μετρημένες, υπό το φόβο των λαϊκών αντιδράσεων. Ήταν η εποχή που και η κυβέρνηση του Κώστα Μητσοτάκη στην Ελλάδα προσπάθησε να ανέβει στο νεοφιλελεύθερο τραίνο, αλλά δεν μακροημέρευσε και οι "μεταρρυθμίσεις" έμειναν εν πολλοίς στα χαρτιά. Περισσότερες μεταρρυθμίσεις εφάρμοσε η κυβέρνηση Σημίτη, υπό τον... σοσιαλιστικό μανδύα, ωστόσο και αυτές ήταν μάλλον περιορισμένες. Ανάλογες μεταρρυθμίσεις εφάρμοζαν οι δυτικές χώρες, ωστόσο, όπως σημειώσαμε ήδη, ήταν μάλλον δειλές. Επρεπε να έλθει το τέλος της δεκαετίας, ενώ το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα (το απόλυτο εργαλείο για να εξασφαλιστούν τα κέρδη των ολίγων, που λέγαμε παραπάνω) βρισκόταν προ των πυλών, για να αρχίσει η εφαρμογή των πραγματικά σκληρών νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων.
Η "κοινή λογική"
Το έδαφος βεβαίως είχε προετοιμαστεί επί μακρόν: από την δεκαετία του 80 είχε αρχίσει η εκστρατεία δημιουργίας μιας νέας "κοινής λογικής", η οποία θα απομακρυνόταν από την παλιά "κακή" κοινή λογική, εκείνη που ήθελε τους εργαζόμενους αξιοπρεπείς, με δικαιώματα, με εξασφαλίσεις, με υψηλές αμοιβές και με συμβάσεις, το κοινωνικό κράτος ισχυρό, τους αδύναμους με εξασφαλισμένα τουλάχιστον τα στοιχειώδη. Η "νέα" κοινή λογική είχε εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ήταν εχθρική προς κάθετι κοινωνικό, φιλική προς καθετί ατομικό. Εχθρική προς οτιδήποτε δημόσιο, ερωτευμένη με καθετί ιδιωτικό. Ήταν η κοινή λογική του "ζήσε κι άσε τους άλλους να πεθάνουν", η κοινή λογική του ατομικού συμφέροντος, της ιδιώτευσης. Ήταν το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίστηκε το "πέρασμα" των νεοφιλελεύθερων πολιτικών από τις αίθουσες λήψης αποφάσεων του πολιτικού προσωπικού της πλουτοκρατίας, στην πρακτική εφαρμογή τους και στις πλατείες μάζες.
Το "μασάζ συνειδήσεων" ήταν πολυετές και πολύ αποτελεσματικό. Έπρεπε να πεισθεί ο κάθε ένας, ή έστω η μεγάλη πλειοψηφία, ότι ο εργαζόμενος οφείλει όχι απλώς να παράγει κέρδη για τον κεφαλαιοκράτη, αλλά να θυσιάζεται για αυτά. Επρεπε να πεισθούν οι περισσότεροι ότι τα δικαιώματα που είχαν κερδίσει οι εργαζόμενοι μέσα από σκληρούς αγώνες πολλών δεκαετιών, ήταν πλέον "passe", αφού ήταν "αντιπαραγωγικά" και "σοβιετικά" και "απολίθωμα". Το concept που αυτή η τεράστια εκστρατεία προπαγάνδας ενστάλαξε στους πολίτες της Δύσης, ήταν ότι η νέα πραγματικότητα θα πρέπει να κινείται γύρω από την "αποτελεσματικότητα" και τα "κέρδη". Ολα τα υπόλοιπα είναι άσχετα και σοβιετικά και πρέπει να εξαφανιστούν, προκειμένου να "γίνουμε ανταγωνιστικοί". Αυτή ήταν η λέξη-κλειδί: "Ανταγωνιστικότητα". Στο βωμό της, θυσιάζονται τα πάντα. Γενιές ολόκληρες Ευρωπαίων ρίχτηκαν στην πυρά, προκειμένου οι μεγάλες επιχειρήσεις της ηπείρου να συνεχίσουν να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του καπιταλιστικού ανταγωνισμού. Η ιδέα ήταν ότι αν οι επιχειρήσεις συνεχίσουν να είναι ανταγωνιστικές, οι εργαζόμενοι της Ευρώπης θα συνεχίσουν να έχουν δουλειά. Σε ένα πιο στοιχειώδες επίπεδο, η λογική ήταν ακόμη πιο απλή: "Πρέπει να πεινάσεις, για να... μην πεινάσεις". Τόσο κυνικά, τόσο απλά.
Στο πλαίσιο της ίδιας εκστρατείας, δαιμονοποιήθηκε ο συνδικαλισμός, δυσφημίστηκαν οι συλλογικές δράσεις ως "εξίσωση προς τα κάτω" και οι εργαζόμενοι έμαθαν ότι τους... συμφέρει να "διαπραγματεύονται ελεύθερα κατά μόνας" τις αμοιβές τους, διότι "είναι ελευθερία" αυτό. Κάτι που οδήγησε τις αμοιβές του 5% των εργαζόμενων στα ύψη, και αυτές του υπόλοιπου 95%... στα τάρταρα.
Και με τόσο "μασάζ συνειδήσεων" από τα καθεστωτικά μήντια και γενικώς από κάθε opinion maker, οι περισσότεροι πείστηκαν, τουλάχιστον σε ορισμένες χώρες.
Η Γερμανία... μεταρρυθμίζεται
Ο Γκέρχαρντ Σρέντερ ανέβηκε στην εξουσία στη Γερμανία ως καγκελάριος από το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, το 1998. Ανέβηκε με μια συγκεκριμένη αποστολή: να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που θα κατέρριπτε τα "κάστρα" των εργασιακών δικαιωμάτων και του κοινωνικού κράτους, και θα καθιστούσε τις γερμανικές επιχειρήσεις ανταγωνιστικότερες στο νέο παγκόσμιο περιβάλλον, εξασφαλίζοντας τα κέρδη τους στο διηνεκές. Φυσικά τα κέρδη των ολίγων είναι οι απώλειες των πολλών - κάτι που ξεχνάνε όλοι οι ταλιμπάν του νεοφιλελευθερισμού να αναφέρουν. Ετσι και στην περίπτωση αυτή. Χρειάστηκε βέβαια χρόνο και δουλειά. Η πρώτη τετραετία Σρέντερ πέρασε σχετικά "αναίμακτα". Οι μεταρρυθμίσεις του εφαρμόστηκαν στο πλαίσιο ενός πακέτου που ονομάστηκε "Ατζέντα 2010" (Agenda zwanzig-zehn, γερμανιστί), κυρίως στην περίοδο 2003-2005. Ήταν η μεγαλύτερη επίθεση στα δικαιώματα των εργαζομένων και στο κοινωνικό κράτος, που έχουμε δει ποτέ - ή ακριβέστερα, που είχαμε δει μέχρι την εφαρμογή των μνημονίων στην Ελλάδα. Τα εργασιακά δικαιώματα σφαγιάστηκαν, οι μισθωτοί της Γερμανίας μπήκαν στην διαδικασία της μετατροπής σε μισθωτούς σκλάβους, οι μισθοί άρχισαν να πέφτουν δραματικά (η ανεργία ανέβηκε αλλά μόνο προσωρινά, καθώς οι επιχειρήσεις ξεφορτωνόταν τις "ακριβές" συμβάσεις και τις αντικαθιστούσαν με "φθηνές", συχνότατα με τους ίδιους εργαζόμενους μάλιστα), εμφανίστηκαν εκατομμύρια mini jobs, θέσεις εργασίας που δίνουν... χαρτζιλίκι αντί μισθού (400 ευρώ, που για τα γερμανικά δεδομένα δεν φθάνουν ούτε για... τσιγάρα και εισιτήρια των αστικών συγκοινωνιών) οι συντάξεις άρχισαν να πέφτουν, τα επιδόματα ανεργίας και όλα τα κοινωνικά επιδόματα πετσοκόφτηκαν ανελέητα, η συμμετοχή των ασφαλισμένων στην αγορά φαρμάκων πολλαπλασιάστηκε, οι δωρεάν παροχές προς τους κατοίκους της Γερμανίας εξαφανίστηκαν εν μία νυκτί.
Φυσικά τα κέρδη των επιχειρήσεων πολλαπλασιάστηκαν, συνέπεια αυτών των πολιτικών, και συνακόλουθα δημιουργήθηκε μια πρωτοφανής για τα γερμανικά δεδομένα ανισότητα μεταξύ των φτωχών και των πλουσίων. Οι φτωχοί διπλασιάστηκαν, παρότι συνέπεια των νέων συνθηκών η "γραμμή" της φτώχειας μετατοπίστηκε... προς τα κάτω, μάλιστα εμφανίστηκε στη Γερμανία ένα άγνωστο για τα μεταπολεμικά χρόνια concept, το "φτωχός εργαζόμενος" - δηλαδή ο άνθρωπος που παρότι έχει σταθερή εργασία, τα χρήματα που βγάζει δεν του αρκούν για να καλύψει τα στοιχειώδη έξοδα του. Η κατάσταση χειροτέρευσε ακόμη περισσότερο, καθώς η γερμανική κυβέρνηση ζήτησε (ουσιαστικά, επέβαλλε) πάγωμα των αυξήσεων, το οποίο αρχικά επρόκειτο να αφορά μια διετία, αλλά τελικά διήρκησε από το 2005 έως και το 2013 - όταν οι Γερμανοί εργαζόμενοι πήραν για πρώτη φορά μετά από οκτώ χρόνια, αυξήσεις. Στο μεταξύ ο πληθωρισμός είχε "καταπιεί" το 20% των (ήδη μειωμένων) μισθών τους...
Φυσικά όλα αυτά δεν αφορούσαν μόνο στη Γερμανία. Καταρχήν η ίδια η "ατζέντα 2010" βασιζόταν στις αρχές που είχαν αποδεχτεί όλοι οι "ηγέτες" της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην συνθήκη της Λισαβόνας. Σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες (ιδιαίτερα στις βόρειες) είχαν εφαρμοστεί νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις (σχετικά περιοριρσμένες) ήδη από την δεκαετία του 1990 - ακόμη και σε χώρες-πρότυπα κοινωνικού κράτους, όπως στην Σουηδία. Η Γερμανία αποτέλεσε τον οδηγό, αλλά πολλές χώρες ακολούθησαν. Στις περισσότερες οι μεταρρυθμίσεις ήταν "αποσπασματικές" και όχι στο πλαίσιο ενός γενικού σχεδίου - δεν είναι όλοι οι λαοί "υπάκουοι" όπως οι Γερμανοί, που δέχτηκαν... αδιαμαρτύρητα τη σφαγή. Ωστόσο το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο παντού. Ορισμένες χώρες "κράτησαν" περισσότερο. Σε Γαλλία και Ιταλία λ.χ. οι κυβερνήσεις Ολάντ και Ρέντσι ήταν εκείνες που ανέλαβαν να περάσουν τις πιο "αιματηρές" μεταρρυθμίσεις, μετά από πολυετή ολιγωρία των προκατόχων τους, που είχαν... μείνει πίσω στις μεταρρυθμίσεις. Είναι και αυτό μέρος της "νέας κοινής λογικής", ότι οι οικονομίες πρέπει να "μεταρρυθμιστούν" διότι το αντίθετο είναι "κακό" και "οπισθοδρομικό". Αυτό που ξανά παραλείπουν να μας πουν είναι ότι οι "μεταρρυθμίσεις" αυτές αποτελούν ένα τεράστιο πισωγύρισμα, καθώς μας επαναφέρουν στις εργασιακές σχέσεις του... 19ου αιώνα! Και στις δύο αυτές χώρες - Ιταλία και Γαλλία - το έργο της μεταρρύθμισης δεν έχει ολοκληρωθεί, καθώς στη μεν Γαλλία οι επικρατέστεροι για την προεδρία Μακρόν και Φιγιόν υπόσχονται... μεταρρυθμίσεις δίχως τέλος, ενώ στην Ιταλία η ερμαφρόδιτη πολιτική κατάσταση, δεν επιτρέπει την εφαρμογή ενός συνολικού σχεδίου, ωστόσο πολλά περνάνε... στα μουλωχτά.
Η ακροδεξιά ξαναμπαίνει στο παιχνίδι
Αν ρωτήσεις έναν μαρξιστή, θα σου πει ότι η ακροδεξιά, τα διάφορα φασιστικά και ναζιστικά ιδεολογήματα, είναι η "τελευταία καταφυγή" του καπιταλισμού όταν βρίσκεται σε κρίση. Εδώ θα μπορούσαμε να προσθέσουμε σε αυτό το "και όχι μόνο όταν βρίσκεται σε κρίση".
Σημείωσα ήδη παραπάνω την χρήση μιας χούντας, αυτής του Πινοσέτ στην Χιλή, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ελεγχόμενο θερμοκήπιο, όπου θα εφαρμοζόταν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές πριν προωθηθούν και στις "δημοκρατικές" χώρες της Δύσης. Και δεν χρειάζεται καν να αναφέρουμε τι έγινε στο μεσοπόλεμο στην Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία, χώρες όπου η αστική τάξη θεώρησε ότι "χάνει το παιχνίδι" από την Αριστερά και έτσι επιστράτευεσε τις πλέον ακραίες εφεδρείες της προκειμένου να συνεχίσει να αποκομίζει κέρδη. Δεν θα μπούμε καν στις δεκάδες χούντες που επιβλήθηκαν σε χώρες της Δύσης (και στην Ελλάδα) προκειμένου να αποφευχθεί ο "κομμουνιστικός κίνδυνος".
Οπότε δε μοιάζει καθόλου παράδοξο που η Ακρα Δεξιά έχει ξαναμπεί στο παιχνίδι στην σημερινή Ευρώπη, την Ευρώπη του νεοφιλελευθερισμού και των τραγικών κοινωνικών αδιεξόδων, την Ευρώπη που προκειμένου να εξασφαλίσει τα υπερκέρδη των ολίγων, καθημερινά σπρώχνει στο γκρεμό τους πολλούς.
Η Αριστερά έχει δυσφημιστεί με τρόπο εντελώς κατηγορηματικό: η ήττα στον "ψυχρό πόλεμο" ήταν ένα χτύπημα από το οποίο η κομμουνιστική Αριστερά δεν κατόρθωσε ποτέ να συνέλθει. Τα ΚΚ σε όλη την Ευρώπη είναι μικρά κόμματα που δεν αποτελούν πρόταση εξουσίας, ούτε κινητοποιούν μεγάλες μάζες. Οπου έχουν απομείνει ΚΚ, διότι σε πολλές χώρες προσπάθησα να "εκσυγχρονιστούν", με προφανή αποτελέσματα. Η τρομερή δυσφήμιση της Αριστεράς (τουλάχιστον της κομμουνιστικής Αριστεράς) από τα συστημικά media και όλο το επίσημο κατεστημένο, με μια πολύχρονη, συστηματική και αφειδώς χρηματοδοτούμενη εκστρατεία, έχει δημιουργήσει τη σημερινή κατάσταση, όπου η Αριστερά φωνάζει για τα δίκαια των εργαζομένων, αλλά οι τελευταίοι... ντρέπονται να ψηφίσουν Αριστερά, διότι "είναι κακό πράμα". Επίσης τα κατεξοχήν Αριστερά κόμματα, δεν έχουν πόρους, πέρα από τις εισφορές των μελών και των φίλων τους. Τα "συστημικά" κόμματα και η άκρα Δεξιά χρηματοδοτούνται από πλούσιους "υποστηρικτές" τους, κάνουν πολυδάπανες εκστρατείες, έχουν media που προωθούν τις απόψεις τους. Αυτά δεν ισχύουν για την Αριστερά, που δεν έχει πλέον πόρους για να κάνει γνωστή την άποψη της στο κοινό.
Την ίδια ώρα η σοσιαλδημοκρατία, που κρατούσε τα σκήπτρα στην Ευρώπη και εκπροσωπούσε την "δυτική" Αριστερά, αποτέλεσε τον πιο ένθερμο προωθητή των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων στην δυτική Ευρώπη και απαξιώθηκε στα μάτια των κατεξοχήν στρωμάτων που ψήφιζαν σοσιαλδημοκρατικά και σοσιαλιστικά κόμματα, δηλαδή τους εργαζόμενους και τους μικρομεσαίους. Ετσι η κεντροαριστερά πέρασε στο περιθώριο αφήνοντας το χώρο στα δεξιά και κεντροδεξιό κόμματα που κυριαρχούν αυτή τη στιγμή στο πολιτικό σκηνικό της ηπείρου. Διάφορα λαϊκιστικά κινήματα με αριστερό πρόσημο, αδυνατούν (εκτός της Ελλάδας, όπου ο ΣΥΡΙΖΑ όμως κατά βάση απλώς... αντικατέστησε το απαξιωμένο ΠΑΣΟΚ) να προσεγγίσουν τις μάζες.
Στο σκηνικό αυτό της πλήρους απαξίωσης της Αριστεράς, τα μόνα κόμματα που βγαίνουν με τύποις "αντισυστημικό" λόγο και έχουν απήχηση, είναι αυτά που ανήκουν στην άκρα Δεξιά. Φυσικά πρόκειται για κόμματα που χρηματοδούνται και ελέγχονται από ...τα ίδια αφεντικά που χρηματοδοτούν και ελέγχουν την κεντροδεξιά και την κεντροαριστερά, αλλά αυτό είναι μάλλον πέραν των δυνατοτήτων κατανόησης του μέσου Ευρωπαίου ψηφοφόρου. Για αυτόν, το μόνο που έχει σημασία είναι ότι προσφέρουν "έναν άλλο δρόμο" - δεν του περνά από το μυαλό ότι πρόκειται για τον ίδιο δρόμο που βρίσκονται σήμερα, απλώς αντί για λίγο μαστίγιο και πολύ καρότο, θα υπάρχει... μόνο το μαστίγιο.
Είναι ασφαλές να συμπεράνουμε ότι η άνοδος της ακροδεξιάς είναι σαφώς αποτέλεσμα της δράσης του συστήματος. Οχι ως "αντίδραση" στη δράση των συστημικών δυνάμεων, αλλά ως... ευθεία συνέπεια αυτών. Άλλωστε τα συστημικά media είναι εκείνα που έχουν αναγάγει, σε ολόκληρη την Ευρώπη, ως #1 ζήτημα, το μεταναστευτικό και τις προσφυγικές ροές. Αφιερώνοντας ατέλειωτο χρόνο για ένα ζήτημα το οποίο επηρεάζει ελάχιστα ή και καθόλου την ζωή του μέσου Ευρωπαίου πολίτη, δημιουργούν όλες εκείνες τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να εκολλαφθεί ξανά το αβγό του φιδιού και να χαρίσει στην Ευρώπη για μία ακόμη φορά το βδελυρό του γέννημα. Ταυτόχρονα, το #2 ζήτημα που προβάλλουν τα media είναι η "ασφάλεια", γεγονός που επιτρέπει περισσότερη αστυνόμευση και περισσότερο έλεγχο. Από "δημοκρατικές" κυβερνήσεις, δεν χρειάζεται καν να έλθουν οι φασίστες στην εξουσία!
Οπότε είναι επίσης ασφαλές να συμπεράνουμε ότι οι ακροδεξιοί βγήκαν στο προσκήνιο ως μια "εύκολη" και "ελεγχόμενη" λύση για να διοχετευθεί η δυσαρέσκεια των φτωχοποιούμενων Ευρωπαίων. Μια λύση που πολεμάται απ΄όλο το πολιτικό φάσμα και ως εκ τούτου παραμένει και εκτός κυβερνήσεων, με την εξαίρεση κάποιων χωρών της ανατολικής Ευρώπης (Ουγγαρία, Πολωνία) όπου η άκρα Δεξιά βρίσκεται στην κυβέρνηση. Τυχόν επικράτηση της Λεπέν στην Γαλλία θα αλλάξει βεβαίως τα δεδομένα, αλλά αφενός αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνει και αφετέρου... ουδείς έχων σώας τας φρένας, πιστεύει ότι η φασίστρια Λεπέν θα κάνει οτιδήποτε μπορεί να δυσαρεστήσει τους χρηματοδότες και υποστηρικτές της, δηλαδή μια μερίδα της γαλλικής αστικής τάξης.
Το ζοφερό μέλλον της Ευρώπης
Από τη μια οι νεοφιλελεύθεροι - κεντροδεξιοί και κεντροαριστεροί - από την άλλη οι ακροδεξιοί (που εφόσον έλθουν στην εξουσία... τις ίδιες ακριβώς πολιτικές θα εφαρμόσουν στην οικονομία) και στη μέση... οι λαοί της Ευρωπης. Με την Αριστερά εξουδετερωμένη και τα ερείσματα της γκρεμισμένα, μοιάζει σα να μην υπάρχει τίποτε πλέον να εμποδίζει την γέννηση του "θαυμαστού νέου κόσμου" που ονειρεύονται οι "έχοντες και κατέχοντες" και για την Ευρώπη.
Σε κάθε περίπτωση, η Ιστορία δεν έχει τελειώσει και η πάλη των τάξεων θα οξύνεται συνεχώς τα επόμενα χρόνια. Αυτές οι γενιές των Ευρωπαίων είναι (είμαστε) χαμένες, αλλά κάθε δράση φέρνει αντίδραση και σε αυτήν ακριβώς την αντίδραση ελπίζουμε για το μέλλον των λαών της Ευρώπης.
Διότι αν αφεθούν οι αστικές τάξεις των χωρών να παίζουν το παιχνίδι τους, σε δύο δεκαετίες Μπαγκλαντές και Ευρώπη δεν θα έχουν καμία - μα καμία - διαφορά.
