Στο πέρασμα των χρόνων οι Κρητικοί άπλωσαν τις ρίζες τους από τη μια άκρη του κόσμου ως την άλλη, είτε επειδή ξεσπιτώθηκαν στα χρόνια της Κατοχής, είτε γιατί διέπρεψαν σε κάποια επιστήμη, αναγνωρίστηκαν και έφυγαν στο εξωτερικό, είτε γιατί, θέλοντας να ανοίξουν τα φτερά τους και να διευρύνουν τους ορίζοντές τους, μετακόμισαν κάπου αλλού.
Ωστόσο, εκεί που πήγαν δεν έμειναν αδρανείς... Δημιούργησαν συλλόγους και άρχισαν να εξαπλώνουν παντού την κρητική παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα, μεταλαμπαδεύοντάς τα στις νέες γενιές και κάνοντάς τα παράλληλα γνωστά ανά τον κόσμο.
Ένας τέτοιος Σύλλογος, που γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη της επικοινωνίας, της αλληλεγγύης και της νοσταλγίας των μελών του για το ξακουστό χωριό τους, είναι ο Σύλλογος Ζωνιανών Μυλοποτάμου "Ο Ψηλορείτης", με έδρα την Αθήνα.
Ένας σύλλογος υπερδραστήριος, που αγκαλιάζει τους Ζωνιανούς της Αθήνας, διαγράφοντας μια μακρά πορεία. Σήμερα μέσα από το ρεπορτάζ θα γνωρίσουμε το Σύλλογο αλλά και το χωριό των Ζωνιανών καλύτερα.
Ο Σύλλογος, όπως μας είπε ο πρόεδρος, Μανόλης Κάββαλος, έχει τρεις περιόδους λειτουργίας: Η πρώτη περίοδος ξεκινάει στις 29/9/1950, όταν μια μικρή ομάδα Ζωνιανών είχαν έρθει στην Αθήνα για ένα καλύτερο αύριο για αυτούς και τις οικογένειές τους.
Η νοσταλγία για το χωριό και η ανάγκη να επικοινωνήσουν και να βρεθούν όλοι μαζί τούς οδήγησε να ιδρύσουν το Σύλλογο με 21 ιδρυτικά μέλη, δίνοντάς του την ονομασία: «Σύλλογος Ζωνιανών Μυλοποτάμου "Ο Ψηλορείτης"». Η δραστηριότητά του όμως την πρώτη περίοδο σταματάει το 1955 (12/6/1955).
Η δεύτερη περίοδος ξεκινάει από την ανάγκη ακόμα περισσότερων μελών, που αποφάσισαν το 1980 την επαναλειτουργία του Συλλόγου με ίδιους σκοπούς. Η δραστηριότητα της δεύτερης προσπάθειας έλαβε τέλος το 1997.
Η τρίτη περίοδος ξεκίνησε κάπου στις αρχές του 2016, οπότε πάλι μια μεγαλύτερη ομάδα χωριανών αποφάσισε την επαναλειτουργία του Συλλόγου. Αυτή τη στιγμή ο Σύλλογος στην Αθήνα αριθμεί περίπου 300 μέλη, μαζί με τους συζύγους και τα παιδιά αυτών, σύμφωνα με το καταστατικό, με προϋπόθεση ένας από την οικογένεια να κατάγεται από τα Ζωνιανά.
Το έργο του Συλλόγου
Και στις δύο, όπως και στην τρίτη περίοδο που διανύουμε, η προσφορά του Συλλόγου στο χωριό του και στα μέλη του ήταν και είναι μεγάλη.
Ενδεικτικά, ο πρόεδρος του Συλλόγου μάς ανέφερε μερικές από τις δράσεις οι οποίες είναι οι εξής: τοποθέτηση Ηρώου Πεσόντων το έτος 1950, δανειστική βιβλιοθήκη πλήρως εξοπλισμένη, δύο παιδικές χαρές, ηλεκτροκαρδιογράφος στο αγροτικό ιατρείο, τοποθέτηση μηχανισμού κρούσης των κωδώνων της εκκλησιάς του Αγίου Γεωργίου καθώς και ρολόι σε αυτήν, αλλαγή εξωτερικού φωτισμού του χωριού με λάμπες νέας τεχνολογίας, κάδοι απορριμμάτων σε όλο το χωριό, οικονομική βοήθεια σε άπορους συγχωριανούς, δωρεάν εκδρομές στα μέλη του Συλλόγου, δωρεάν εκδηλώσεις κάθε Πρωτοχρονιά με δώρα στα παιδιά των μελών του, καθώς και δωρεάν εκμάθηση παραδοσιακών χορών σε μικρούς και μεγάλους.
Κατά το σύντομο διάστημα αυτής της τρίτης περιόδου ο Σύλλογος έχει δημιουργήσει σελίδα στο Facebook, e-mail και ιστοσελίδα, ενώ έχει πραγματοποιήσει "Ζωνιανή βεγγέρα" με απόλυτη επιτυχία και δωρεάν εκδρομή των μελών του στα Τρίκαλα Κορινθίας με την ονομασία "Ζωνιανό σεργιάνι".
Εξάλλου, όπως τονίζει ο πρόεδρος κ. Κάββαλος, «πιστεύουμε ότι με τη βοήθεια και τη συμπαράσταση των μελών μας θα καταφέρουμε να πραγματοποιήσουμε ακόμη πολλά που έχει αποφασίσει το Δ.Σ. του Συλλόγου».
Προβάλλουν μέσω Facebook το χωριό στα Ελληνικά και τα Γερμανικά
Αρκετοί Ζωνιανοί, ωστόσο, διαμένουν μόνιμα σε χώρες όπως η Γερμανία, η Αμερική, η Αυστραλία κ.α. Τα μέλη του Συλλόγου Ζωνιανών της Αθήνας κρατούν επαφή με μια συγχωριανή τους, την κ. Ρούλα Παρασύρη, η οποία προβάλλει μέσω του Facebook και άλλων δικτύων καθημερινά το χωριό στα Ελληνικά και τα Γερμανικά.
Επίσης υπάρχει διαδικτυακή φιλία-επικοινωνία με το Σύλλογο Κρητών στο Ντίσελντορφ. Τα μέλη των δύο Συλλόγων ανταλλάσουν ιδέες και σκέψεις από την παράδοση στην Κρήτη.
Τι πρέπει να ξέρει κανείς για την ιστορία των Ζωνιανών
Τα Ζωνιανά, όπως μας λέει ο κ. Κάββαλος, είναι ένα ορεινό χωριό της επαρχίας Μυλοποτάμου, στους πρόποδες του Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 640 μ. Έχει περίπου 1.500 κατοίκους, οι περισσότεροι από τους οποίους ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Υπάρχουν μερικές βιοτεχνίες οι οποίες παράγουν τυροκομικά προϊόντα, παραδοσιακά προϊόντα άρτου, παραδοσιακά γλυκά και άγρια βότανα της περιοχής. Ακόμη υπάρχει στο χωριό Πολιτιστικός Σύλλογος που διοργανώνει πολιτιστικές εκδηλώσεις.
«Επίσης έντονη είναι η δραστηριότητα του Αθλητικού Ομίλου "Ερμής", ο οποίος είναι πρωτοπόρος στη Γ' Εθνική αυτή τη στιγμή, όπως επίσης και της ακαδημίας ποδοσφαίρου, τους οποίους φυσικά ο Σύλλογός μας στηρίζει», σημειώνει ο κ. Κάββαλος.
Όσον αφορά στην ιστορία του χωριού, σε σχέση με τον πληθυσμό είναι, όπως μας λέει ο κ. Κάββαλος, πολύ μεγάλη. Ο φόρος αίματος βαρύς...
«Το 1821 οι Ζωνιανοί επαναστάτησαν κατά των Τούρκων με επικεφαλής τον Μιχάλη Μαυρογιάννη ή Μελίτακα. Το 1866, είκοσι Ζωνιανοί, με αρχηγό τον οπλαρχηγό Γεώργιο Παρασύρη ή Παρασυρογιώργη, πολέμησαν στο Αρκάδι και σφαγιάστηκαν στην τραπεζαρία του μοναστηριού όταν τελείωσαν τα πολεμοφόδιά τους. Ακριβώς έξι μήνες μετά, στις 8 Μαΐου 1867, οι Ζωνιανοί μαζί με τους άλλους Μυλοποταμίτες χτυπούν τον Ομέρ Πασά στην Πέρα Χαλέπα.
Οι Τούρκοι υποχωρούν άτακτα και οι Ζωνιανοί κυριεύουν ένα φορητό κανόνι, το πηγαίνουν στα Ζωνιανά και το κρύβουν (σήμερα το κανόνι αυτό βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο Χανίων).
Την επομένη, 9 Μαΐου, πολυάριθμος τουρκικός στρατός κάμπτει την αντίσταση των Ζωνιανών και μπαίνει στο χωριό. Ανακρίνει τους γέρους και τους αρρώστους που δεν μπόρεσαν να φύγουν για να βρει το κανόνι. Αφού κανείς δεν ομολόγησε, τους σφάζει όλους και καίει το χωριό. Μαζί καίγεται και το δάσος του φαραγγιού.
Το Νοέμβριο του ίδιου έτους, ο Κουμαντάρ Ρεντίς Πασάς προσπαθεί να χτίσει πύργο στο Καυκαλούδι (Αμυγδαλοκέφαλο) όπως σε όλα τα χωριά. Δεν τα καταφέρνει, γιατί οι Ζωνιανοί δεν τον αφήνουν ήσυχο.
Μέρα-νύχτα τού κάνουν κλεφτοπόλεμο και αποδεκατίζουν τους στρατιώτες και χτίστες του. Ο Κουμαντάρ Ρεντίς Πασάς καίει ξανά ό,τι είχαν προφτάσει να ξαναχτίσουν οι Ζωνιανοί και φεύγει. Δηλαδή οι Ζωνιανοί κάηκαν δύο φορές σε έξι μήνες (Μάη και Νοέμβρη).
Σύμφωνα με ένα τραγούδι της εποχής εκείνης, είχε καεί το χωριό και άλλη μία φορά: "Τρίτη φορά που το χωριό το καίτε, μπρε μπουρμάδες, μα και τρακόσες να καεί δεν προσκυνούμε αγάδες".
Τα χρόνια περνούσαν... Οι Ζωνιανοί δεν έπαψαν να πολεμούν τους Τούρκους. Πηγαίνουν στο Γάζι και στο Σερβιλή και μαζί με άλλους Μυλοποταμίτες και Μαλεβιζώτες κλείνουν τους Τούρκους στο Ηράκλειο. Υπάρχει ακόμα στο Γάζι τοποθεσία "Μηχανές", που πήρε το όνομά της από τα λαγούμια που άνοιγαν και ανατίναζαν οι Ζωνιανοί όταν πλησίαζαν οι Τούρκοι.
Σε μια μάχη που οι επαναστάτες υποχώρησαν άτακτα, άφησαν τη σημαία. Ο Ζωνιανός Μιχ. Κάββαλος ή Καπράκης γυρίζει πίσω και μέσα από "χαλάζι" σφαιρών την παίρνει και φεύγει. Βραβεύτηκε γι' αυτό από την Κρητική Πολιτεία σαν σωτήρας της σημαίας. Εκεί σκοτώθηκε ο Μιχ. Νικηφόρος.
Από τους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912 μέχρι τη Μικρασιατική Εκστρατεία το 1922, έπεσαν μαχόμενοι 13 Ζωνιανοί και 17 στον ελληνοϊταλικό-γερμανικό πόλεμο το 1940», μας εξιστορεί ο κ. Κάββαλος.
Η ονομασία του χωριού
Το χωριό είχε άλλες δύο ονομασίες πριν πάρει τη σημερινή ονομασία. Ονομάστηκε αρχικά Ζουλιανά από το βοσκό Ζα (γεν. "του Ζου"), ο οποίος ανακάλυψε νερό στην τοποθεσία αυτή και έπειτα πήρε την ονομασία Ζουτόλακκος (που σημαίνει στου Ζου το λάκκο). Τέλος, η ονομασία ταυτίζεται με το θεό Δία (Ζευς). Τα Ζωνιανά ονομάστηκαν έτσι από την τοπική έκφραση "Ζώνε Θεέ" (δηλ. "άκουσέ με, Θεέ μου").
Τα αξιοθέατα
Στα Ζωνιανά μπορεί να δει κανείς διάφορα αξιοθέατα όπως:
* Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το σπήλαιο Σφεντόνη ή "του Σφεντόνη η Τρύπα", με πλούσιο σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο. Πρόκειται για το μεγαλύτερο της Κρήτης και ένα από τα πέντε καλύτερα της Ελλάδας. Με μήκος σε ευθεία γραμμή 145 μέτρα και επιφάνεια πάνω από 3.000 τ.μ., το μήκος περιήγησης των επισκεπτών είναι περίπου 270 μ.
* Νότια του χωριού βρίσκεται το Ζωνιανό φαράγγι, το οποίο ξεκινάει από υψόμετρο 950 μέτρα και καταλήγει στο χωριό σε υψόμετρο 650 μέτρα. Μέσα από το φαράγγι διέρχεται ο ποταμός Οάξης. Το φαράγγι είναι προσβάσιμο και ασφαλές με μοναδική φυσική ομορφιά.
* Περπατώντας μέσα στη φυσική ομορφιά των Ζωνιανών ορέων, ο επισκέπτης θα συναντήσει πολλά μιτάτα μοναδικής ομορφιάς και αρχιτεκτονικής, κατασκευασμένα με ξερολιθιά, τα οποία χρησιμοποιούνται σαν εποχικές κατοικίες των βοσκών. Εκεί πραγματοποιούν τις γαλακτοκομικές τους δραστηριότητες ακόμη και σήμερα.
* Στο χωριό δημιουργήθηκε ένα μουσείο κέρινων ομοιωμάτων από τον κ. Διονύση Ποταμιάνο. Το Μουσείο "Ποταμιάνου" περιλαμβάνει 87 κέρινα ομοιώματα, που σε φυσικό μέγεθος αναπαριστούν, μπροστά στα μάτια του θεατή, σκηνές από την ιστορία της Κρήτης.
* Ο επισκέπτης μπορεί να δει ακόμη τον τάφο του Δία, κατά τη μυθολογία του χωριού.
* Άλλο ένα αξιοθέατο είναι η πηγή στη θέση Σκαφίδια. Σύμφωνα με το μύθο, μια νεράιδα κατέβαινε από το σπήλαιο, στην πηγή, για την περιποίηση του σώματός της.
* Κάθε χρόνο το καλοκαίρι γίνεται η Γιορτή του Βοσκού-Τυριού, με την παραγωγή του μεγαλύτερου τυριού (πάνω από 1.000 κιλά - βιβλίο Γκίνες) και στη διάρκεια παρουσίασής του γίνονται διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Τα προβλήματα των κατοίκων
Μέσα από την τακτική επικοινωνία που έχουν τα μέλη του Συλλόγου με τους συγχωριανούς τους στα Ζωνιανά, μαθαίνουν για τα προβλήματα που όπως τους λένε αντιμετωπίζουν στο χωριό και έχουν να κάνουν κυρίως με το οδικό δίκτυο (παραμένει το ίδιο εδώ και 40-50 χρόνια, ενώ οι ανάγκες έχουν μεγαλώσει) και την έλλειψη πόσιμου νερού, κάτι που αποτελεί μεγάλο πρόβλημα και κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες.
Επίσης, η ασφαλτόστρωση στους δρόμους που οδηγούν στα βοσκοτόπια είναι ελλιπής, ενώ ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα είναι το μεγάλο κόστος μεταφοράς εμπορευμάτων προς και από το Ρέθυμνο-Ηράκλειο, καθώς, όπως προαναφέρθηκε, οι υπάρχοντες δρόμοι δεν εξυπηρετούν τις σημερινές ανάγκες.
Όπως λέει ο πρόεδρος του Συλλόγου, κ. Μανόλης Κάββαλος, η έλλειψη επενδύσεων αποτελεί τροχοπέδη στη δημιουργία θέσεων εργασίας λόγω και της οικονομικής κρίσης (ωστόσο αυτό σχετίζεται και με το υψηλό κόστος μεταφοράς). Σύμφωνα με τον κ. Κάββαλο, η Πολιτεία πρέπει να βοηθήσει στην ανάγκη δημιουργίας επενδύσεων με ευνοϊκούς όρους, γιατί πρόκειται για μια ορεινή-μειονεκτική περιοχή, έναντι των αστικών κέντρων όπου υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες.
Όπως τονίζει ο κ. Κάββαλος, ο Σύλλογος, όπως έχει κάνει και στο παρελθόν, προθυμοποιείται στο μέτρο των δυνατοτήτων του να βοηθήσει σε ό,τι του ζητηθεί.
Με οδηγό την παράδοση: Διατηρούν αναλλοίωτα τα ήθη του χωριού τους
Όπως είναι γνωστό, όλα τα ορεινά χωριά και ιδιαίτερα αυτά του πάνω Μυλοποτάμου, όπως και τα Ζωνιανά, διατηρούν αναλλοίωτα τα ήθη και τις παραδόσεις τους. Μεταξύ αυτών είναι η φιλοξενία, το φιλότιμο, οι κοινωνικές εκδηλώσεις (γάμος, βαπτίσεις, αρραβώνες). Ακόμη και οι κηδείες πραγματοποιούνται σύμφωνα με την παράδοση.
Ως Σύλλογος, όπως τονίζει ο πρόεδρος του Συλλόγου Ζωνιανών Αθήνας Μανόλης Κάββαλος, στην προσπάθειά του να κρατήσει ζωντανά και αναλλοίωτα στο πέρασμα του χρόνου τα ήθη και τις παραδόσεις και παράλληλα να τα επικοινωνήσει στον κόσμο της Αθήνας και να τα περάσει στα παιδιά - τους αυριανούς συνεχιστές - «παροτρύνουμε τα μέλη μας, πρώτον, να επισκέπτονται τακτικά το χωριό τους - γιατί μην ξεχνάμε βρισκόμαστε πλέον στη δεύτερη και τρίτη γενιά που κατάγονται από τα Ζωνιανά - ώστε να ζήσουν από κοντά αυτά που σας περιέγραψα, και δεύτερον αναδεικνύουμε τα ήθη και τα έθιμα του τόπου και του χωριού μέσω των κοινωνικών δικτύων.
Επίσης πραγματοποιούμε εκδηλώσεις με μέλη και φίλους του Συλλόγου, ώστε μέσω αυτών τα μέλη να αισθάνονται ότι βρίσκονται στο χωριό τους, αλλά και οι φίλοι να γνωρίσουν τον τρόπο σκέψης, τη φιλοξενία, το φιλότιμο και την παράδοση του χωριού μας».
Τα κακώς κείμενα των Ζωνιανών: «Ίσως κάποιοι μας έχουν παρεξηγήσει»
Στην ερώτηση πάντως για το πώς αισθάνονται ως Ζωνιανοί όταν ακούγεται κάτι αρνητικό για το χωριό τους, ένα χωριό με παράδοση που κάποιοι το έχουν παρεξηγήσει, ο κ. Κάββαλος τονίζει:
«Φυσικά και δεν αισθάνομαι ωραία, αλλά αυτοί που τα αναφέρουν όλα αυτά συνήθως είναι πιθανό να μην έχουν επισκεφτεί ποτέ τα Ζωνιανά ώστε να διαπιστώσουν από κοντά ότι το χωριό δεν ανταποκρίνεται σε αυτή την αρνητική εικόνα.
Όταν το επισκέπτονται, τότε όλοι αλλάζουν γνώμη, διότι συνειδητοποιούν ότι διατηρούμε τις παραδόσεις μας, τα ήθη και έθιμά μας κ.τ.λ. Ίσως κάποιοι μας έχουν παρεξηγήσει λόγω της διαφορετικής αίσθησης της ελευθερίας που έχουν τα περισσότερα ορεινά χωριά της Κρήτης.
Ίσως για το ατυχές γεγονός του 2007 και τον άδικο χαμό του αστυνομικού Λαζαρίδη, που όλοι καταδικάζουμε και δε θέλουμε ποτέ να επαναληφθεί στο χωριό της παράδοσης και της πλούσιας ιστορίας.
Σε αυτό το θέμα φταίνε πολλοί, αλλά δεν πρέπει να παραβλέπουμε τα θετικά στοιχεία του χωριού μας. Με την ευκαιρία που μου δίνετε, κατανοώ τον πόνο των γονέων του νεαρού, της γυναίκας, των παιδιών του και προσωπικά εγώ ζητώ συγνώμη από την οικογένειά του, αν και δεν είναι αρκετή μπροστά στο θάνατο του παιδιού.
Ο Θεός να τους δίνει κουράγιο και δύναμη. Το καλοκαίρι που μας πέρασε, είχαμε κοινοποιήσει ως Σύλλογος ένα σποτάκι για το χωριό, με σκοπό όσοι θα πήγαιναν στην Κρήτη διακοπές να περάσουν από τα Ζωνιανά και να τα γνωρίσουν από κοντά, το οποίο είχε μεγάλη επιτυχία με 5.000 προβολές».
Αν θέλει κανείς να μάθει περισσότερα για το Σύλλογο Ζωνιανών Μυλοποτάμου "Ο Ψηλορείτης", που εδρεύει στην Αθήνα, μπορεί να επισκεφτεί τις σελίδες του Συλλόγου στο Facebook: Σύλλογος Ζωνιανών Αθήνας και την ιστοσελίδα: http://www.syllogos-zonianon-athinas.gr.
Ρεπορτάζ: Μαρία Αντωνογιαννάκη
