Η Πύλη Παντοκράτορα, γνωστή και ως Porta di Panigra (βενετσιάνικη παραφορά της λέξης Παντοκράτορας), μία από τις τρεις μνημειακές του οχυρωματικού περιβόλου του βενετσιάνικου Ηρακλείου μαζί με την Πύλη Ιησού και εκείνη του Αγίου Γεωργίου, γνωστή στους Ηρακλειώτες ως Χανιώπορτα, αποτελεί ένα από τα κορυφαία μνημεία των ενετικών τειχών.
Η κατασκευή της πρόσοψης θεωρείται έργο του Βενετσιάνου Μικέλε Σανμικέλι. Ο κορυφαίος αρχιτέκτονας του Βένετο βρέθηκε στην Κρήτη το διάστημα 1538-1540, οπότε και εικάζεται ότι σχεδίασε τις πύλες του ενετικού οχυρού. Η κατασκευή της Πύλης Παντοκράτορα φαίνεται ότι ολοκληρώθηκε στο διάστημα 1567-1570, όταν δόγης ήταν ο Πιέτρο Λορεντάν, το οικόσημο του οποίου κοσμεί την είσοδο στην πόλη από την πλευρά εκτός των τειχών.
……………………………………………
1915
Η γεφύρωση του ρήγματος, το οποίο άνοιξε στα ενετικά τείχη στην Πύλη Παντοκράτορα για τη διέλευση των αυτοκινήτων, ξεκίνησε το 1912 και ολοκληρώθηκε το 1915, χρονολογία που αναγράφεται στο "κλειδί" της νέας Πύλης.
2
Η Πύλη των πολιτών
Η είσοδος από την πόλη της Πύλης Παντοκράτορα για τους πολίτες. Η Πύλη κατέληγε δίπλα στο Orecchione (στον προμαχώνα). Από αυτήν διακινείτο ο πληθυσμός από και προς τις δυτικές επαρχίες (εξ ου και η ονομασία Χανιώπορτα). Η Πύλη - όπως και οι άλλες δύο - έκλεινε με τη δύση του ήλιου και όποιος δεν προλάβανε να μπει περνούσε τη νύχτα του έξω από το Ηράκλειο, περιμένοντας την ανατολή του ηλίου που άνοιγε και πάλι.
……………………………………………
3
Η Πύλη των στρατιωτών
Η είσοδος της στρατιωτικής Πύλης από την πλευρά της πόλης. Ήταν απολύτως διαχωρισμένη από εκείνη των πολιτών και μέσω ανηφορικής στοάς οδηγούσε στην επιβλέπουσα την Πύλη χαμηλή πλατεία.
4
Η Πύλη των πολιτών από την εξωτερική πλευρά της πόλης
Σε αυτήν δεσπόζει το ανάγλυφο σε λευκό πωρόλιθο μετάλλιο με τη μορφή του Παντοκράτορα, που φέρει τριγωνικό φωτοστέφανο. Στην περιμετρική ταινία αναγράφεται «ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ», ο προστάτης της Πύλης. Κάτω από αυτόν υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα με το λέοντα του Αγίου Μάρκου, προστάτη της Γαληνοτάτης, που κρατάει το ανοιχτό Ευαγγέλιο με τη γνωστή επιγραφή «Pax Tibi Marce Evangelista meus» («Ειρήνη σε σένα Μάρκο, Ευαγγελιστή μου»). Κάτω από το λέοντα υπάρχει το οικόσημο του δόγη Πιέτρο Λορεντάν (1567-1570). Πιθανότατα ο Λορεντάν ήταν δόγης όταν κατασκευάστηκε αυτή η πλευρά του τείχους. Τόσο ο λέοντας όσο και ο Παντοκράτορας έχουν κατεστραμμένο το πρόσωπο από τους Οθωμανούς, καθώς η ισλαμική θρησκεία απαγόρευε την απεικόνιση προσώπων.
………………………….
5
Η μνημειακή πρόσοψη προς την πόλη
Έχει κατασκευαστεί από λιθοδομή στον τύπο της λεγόμενης "αγροτικής" ή opera rustica, ισόδομη δηλαδή λιθοδομή με προεξέχοντες δόμους. Τα διαφορετικά χρώματα και η ποικιλία στη σύσταση των λίθων έδιναν την εικόνα μιας "σκακιέρας".
………………………….
6
Το στηθαίο
Ιδιαίτερα ψηλό από ημιπελεκητούς μικρούς λίθους με λεπτό γείσο στη στέψη του.
………………………….
Τα ανοίγματα
Ακτινωτά τοποθετημένοι λίθοι που εξασφάλιζαν τη στατική λειτουργία του τόξου. Χαρακτηριστικό αποτελεί η έντονη προβολή των "κλειδιών" των ανοιγμάτων.
………………………….
8
Παντοκράτορας και λέοντας του Αγίου Μάρκου
Η εντοιχισμένη ορθογώνια μαρμάρινη πλάκα στο κέντρο του γείσου εικονίζει το φτερωτό λέοντα του Αγίου Μάρκου, συμβόλου της Βενετίας, με στέμμα στη γνωστή στάση με το ανοικτό Ευαγγέλιο. Η πλάκα αποτελείται από δύο κομμάτια. Πάνω από το λέοντα υπάρχει μια άλλη μαρμάρινη πλάκα από γκρίζο μάρμαρο, εντοιχισμένη σε λίθινο μετάλλιο. Ο Παντοκράτορας με τριγωνικό φωτοστέφανο ευλογεί με το δεξί χέρι και κρατά τον κόσμο με τη μορφή σφαίρας με το αριστερό. Οι Τούρκοι έχουν σπάσει και σε αυτή την περίπτωση τα πρόσωπα του Παντοκράτορα και του φτερωτού λέοντα.
………………………….
9
Ο ναός του Παντοκράτορα
Η Πύλη φέρει το όνομα του Παντοκράτορα, ο οποίος ήταν ο προστάτης της χάρη στην εκκλησία που υπήρχε στην αρχή της σημερινής Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Σύμφωνα μάλιστα με την αρχαιολόγο Λιάνα Σταρίδα, σε ένα μεγάλο οικόπεδο στην αρχή της λεωφόρου βρέθηκε η κόγχη ενός ναού, που με βάση τις αρχειακές πηγές και κυρίως τους χάρτες ήταν ο ναός αφιερωμένος στον Παντοκράτορα. Σημειώνεται ότι κάτι αντίστοιχο ίσχυε με όλες τις πύλες που αναφέρονταν σε συγκεκριμένο Άγιο με βάση την εκκλησία που γειτνίαζε το μνημείο.
………………………….
10
Η Πύλη Παντοκράτορα το 1902. Διακρίνονται τα προσκτίσματα στην Πύλη, μια κρήνη μπροστά από την πρόσοψη και η βρετανική σημαία.
