Το ημερολόγιο έδειχνε 27 Σεπτεμβρίου του 1669 όταν οι Οθωμανοί καταλαμβάνουν το Χάνδακα, μετά από πολιορκία που διήρκεσε περισσότερα από 21 χρόνια. Η λήξη της πολιορκίας και το πέρασμα της Κρήτης σε τουρκικά χέρια, μετά από περίπου 450 χρόνια ενετικής διοίκησης, ήταν πλέον γεγονός.
Η πολιορκία του Χάνδακα ήταν ουσιαστικά η απέλπιδα προσπάθεια της παρακμάζουσας Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας να διατηρήσει στα εδάφη της την Candia, την οποία κατείχε από το 1211. Η πολιορκία ξεκίνησε το Μάιο του 1648 με την άφιξη του οθωμανικού στόλου και έληξε - επισήμως - μία μέρα σαν σήμερα, πριν από ακριβώς 347 χρόνια.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η σπουδαία γεωστρατηγική θέση που κατείχε η Κρήτη στη Μεσόγειο την έκανε ανέκαθεν ιδιαίτερα θελκτική για τις εκάστοτε μεγάλες δυνάμεις. Θεωρείτο ως το ισχυρότερο φρούριο σε όλη τη Μεσόγειο Θάλασσα, ενώ είχε πολλά λιμάνια και εύφορες εκτάσεις. Η αλήθεια είναι ότι η Κρήτη για αιώνες ήταν περικυκλωμένη από ισλαμικές κτήσεις και κρατιόταν ασφαλής κυρίως λόγω της θάλασσας.
Η αφορμή για την οθωμανική επέμβαση στην Κρήτη δόθηκε το 1644 από τους ιππότες της Μάλτας. Το Σεπτέμβριο του 1644, μια μικρή ναυτική δύναμη Μαλτέζων Ιωαννιτών ιπποτών επιτίθεται, έξω από τη Ρόδο, σε τουρκικά πλοία τα οποία μετέφεραν προσκυνητές από την Κωνσταντινούπολη στη Μέκκα. Η συγκεκριμένη ομάδα προσκυνητών είχε και μέλη της οθωμανικής διοίκησης.
Casus belli
Μετά την επίθεση, έξι από τις μαλτέζικες γαλέρες καταφεύγουν σε όρμο της νότιας Κρήτης: Ο λόγος για τους Καλούς Λιμένες, στο νότιο Ηράκλειο. Το γεγονός αυτό ήταν casus belli για τους Οθωμανούς: Οι περισσότεροι από τους προσκυνητές που σκοτώθηκαν ήταν γυναικόπαιδα. Ως αποτέλεσμα, από το Δεκέμβριο του 1644, ο σουλτάνος, εξοργισμένος, ξεκινά τις πολεμικές του προετοιμασίες.
Τελικά το 1645, 416 πλοία με 50.000 άνδρες ξεκινούν από τα Δαρδανέλια με προορισμό το Ναυαρίνο στην Πελοπόννησο. Όλοι θεωρούσαν ότι από εκεί οι Οθωμανοί θα κατευθύνονταν στη Μάλτα. Τελικά, τον Ιούνιο του ίδιου έτους οι Οθωμανοί αποβιβάζονται στην Candia, την ώρα που οι Ενετοί έμεναν εμβρόντητοι, καθώς η άμυνα των φρουρίων στο νησί ήταν σαφώς ανέτοιμη.
Τελικά, η Βενετία αποστέλλει 2.500 στρατιώτες στην Κρήτη. Παρ' όλα αυτά, τα επόμενα τρία χρόνια το 40% των κατοίκων της κρητικής υπαίθρου είχε εξολοθρευτεί. Το ίδιο διάστημα, οι πόροι του νησιού χρησιμοποιούνταν για να τη συντήρηση του οθωμανικού στρατού. Για του λόγου το αληθές, ο πληθυσμός του νησιού από 260.000 που ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 1640 μειώθηκε μέχρι το 1677 στους 80.000.
Κατά τη διάρκεια του Αυστρο-Οθωμανικού Πολέμου, το 1663-64, οι επιχειρήσεις των Τούρκων στην Κρήτη είχαν διακοπεί, ωστόσο οι Ενετοί δεν εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία που είχαν για να απωθήσουν τους Οθωμανούς. Μετά τη συμφωνία ειρήνης με την Αυστρία, οι Οθωμανοί επικεντρώθηκαν ολοκληρωτικά στο μέτωπο της Κρήτης. Το Φεβρουάριο του 1667, η Βενετία λαμβάνει τελικά βοήθεια με 21 πολεμικά πλοία και 6.000 άνδρες από τη Γαλλία, τη Νάπολη, τη Σικελία, τη Μάλτα και τον Πάπα. Την ίδια περίπου περίοδο, όμως, νέα οθωμανικά στρατεύματα αποβιβάζονται στο νησί και ξεκινά ένας νέος κύκλος αίματος.
Αντίστροφη μέτρηση
Το επόμενο έτος, οι Οθωμανοί προτείνουν στη Βενετία να κρατήσει τη μισή Κρήτη, κάτι που η Γαληνοτάτη απορρίπτει. Τον Ιούνιο του 1668 φτάνει σημαντική γαλλική ενίσχυση στο Χάνδακα. Ωστόσο, οι Οθωμανοί είχαν ήδη προχωρήσει σε οχυρωματικά έργα πολύ κοντά στα τείχη της πόλης, τα οποία ήταν σε κακή κατάσταση από τη μακροχρόνια καταπόνηση. Η βοήθεια των Γάλλων δεν ήταν τελικά η αναμενόμενη, με αποτέλεσμα να υπάρξει έντονη δυσαρέσκεια εκ μέρους των Ενετών. Τελικά τον Αύγουστο του 1669 οι Γάλλοι αποχωρούν. Είχε γίνει πλέον ξεκάθαρο ότι ο Χάνδακας δε θα έμενε για πολύ ακόμη στα χέρια των Ενετών.
Τελικά, ο Ενετός διοικητής Μοροζίνι, χωρίς να συμβουλευτεί τη Γαληνοτάτη, συνθηκολογεί και παραδίδει το Χάνδακα στους Οθωμανούς. Ήταν 6 Σεπτεμβρίου του 1669. Είκοσι μέρες μετά, τα μεσάνυχτα της 26ης προς 27η Σεπτεμβρίου, ολοκληρώνεται η εκκένωση της πόλης. Σε μια συμβολική κίνηση, οι Βενετοί κατεβάζουν από τον Προμαχώνα Μαρτινέγκο έναν τεράστιο σταυρό που είχαν στήσει εκεί το 1648, μετά από μια μεγάλη νίκη εναντίον των Τούρκων. Οι τελευταίοι μπαίνουν τελικά θριαμβευτές στο Χάνδακα από την Πύλη του Αγίου Ανδρέα.
Με την κατάληψη της Κρήτης, η Οθωμανική Αυτοκρατορία φτάνει στη μεγαλύτερη έκτασή της, την οποία δεν κατάφερε να κρατήσει για μεγάλο διάστημα. Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, ένας από τους κύριους λόγους της παρακμής της Αυτοκρατορίας ήταν ο δαπανηρός - σε έμψυχο δυναμικό, αλλά και οικονομικά - Κρητικός Πόλεμος, στον οποίο είχε εμπλακεί. Το 1692 οι Ενετοί βρέθηκαν, πάντως, ξανά λίγο έξω από τα τείχη του Χάνδακα. Ωστόσο, δεν κατάφεραν ποτέ να ξαναπάρουν το νησί στα χέρια τους. Τα τελευταία ενετικά φρούρια στην Κρήτη, η Σπιναλόγκα και η Γραμβούσα, πέφτουν τελικά στους Οθωμανούς το 1715.
Ρεπορτάζ: Νικόλας Αγγελίνος
