Η περιέργεια είναι η σπίθα που δίνει τροφή στην ανθρώπινη δημιουργικότητα και αυτή στην οποία οφείλεται ο πολιτισμός μας, όπως τον γνωρίζουμε.
Η περιέργεια που συνοψίζεται σε ένα "γιατί" - η πιο κλασική λέξη που στριφογυρίζει στο μυαλό όλων από την πρώτη στιγμή που συνειδητοποιούμε την ύπαρξή μας και το ρόλο μας σε αυτό τον κόσμο. Από τις πιο απλές ερωτήσεις για όσα βρίσκονται γύρω μας έως τις πιο επίπονες και επίμονες, που αν και ξέρουμε ότι δεν μπορούν να απαντηθούν συνεχίζουμε να απευθύνουμε το βασανιστικό "γιατί", ψάχνοντας τις ψηφίδες που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε την εικόνα που κρύβει το μεγάλο πάζλ της ζωής μας.
Εμείς συγκεντρώσαμε ορισμένα από τα "γιατί" που μας έκαναν και εμάς... "κλικ" και προσπαθήσαμε να τα απαντήσουμε. Από τα πιο απλά έως τα πιο περίπλοκα..!
ΓΙΑΤΙ κλείνουμε τα μάτια όταν φιλιόμαστε;
Η απλή αυτή ερώτηση έχει την επιστημονική της εξήγηση. Σύμφωνα με τους επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, για να επικεντρωθεί ο εγκέφαλός μας σε μια ενέργεια που σχετίζεται με την αφή δεν μπορεί να λαμβάνει ταυτόχρονα οπτικά ερεθίσματα. Έτσι, πολύ απλά, με κλειστά μάτια απολαμβάνουμε περισσότερο τον ερωτισμό ενός φιλιού.
Το ενδιαφέρον είναι ότι οι επιστήμονες δεν έβαλαν τους συμμετέχοντες στην έρευνα να φιλιούνται, αλλά εξέτασαν πολλές δραστηριότητες που σχετίζονταν με την όραση μετρώντας ταυτόχρονα πόσο ευαίσθητη ήταν η αφή τους. Αυτό που ανακάλυψαν ήταν ότι, όσο περισσότερο κάποιος χρησιμοποιούσε τα μάτια του, τόσο πιο μειωμένη ήταν η αίσθηση της αφής.
Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο "Experimental Psychology: Human Perception and Performance", δίνει απάντηση έτσι και στο γιατί κλείνουμε τα μάτια μας όταν κάνουμε έρωτα ή όταν απολαμβάνουμε κάτι πάρα πολύ με την αφή.
ΓΙΑΤΙ τα δάχτυλά μας ζαρώνουν στο νερό;
Όχι φυσικά γιατί απορροφούν νερό όταν... μουλιάζουμε, αλλά γιατί συστέλλονται αιμοφόρα αγγεία κάτω από το δέρμα, με αποτέλεσμα να μπορούμε να πιάνουμε ευκολότερα βρεγμένα αντικείμενα με υγρά χέρια. Η επιβεβαίωση αυτής που αποτελεί μια παλιά θεωρία ήρθε από τον εξελικτικό βιολόγο στο Πανεπιστήμιο του Νιουκάστλ της Βρετανίας, Τομ Σμάλντερς, ο οποίος μαζί με τους συνεργάτες του ζήτησαν από 20 εθελοντές να σηκώσουν και να μετακινήσουν βώλους και μολυβένια βάρη, ορισμένα από τα οποία ήταν βρεγμένα ενώ άλλα στεγνά.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι εθελοντές είχαν καλύτερη λαβή στα υγρά αντικείμενα αν τα δάχτυλά τους είχαν πρώτα μουλιάσει στο νερό για μισή ώρα. Όταν είχαν ζαρωμένα δάχτυλα, οι συμμετέχοντες έπιαναν και μετέφεραν τα υγρά αντικείμενα 12% ταχύτερα από ό,τι όταν τα χέρια τους ήταν στεγνά. Στην περίπτωση των στεγνών αντικειμένων, το πείραμα δεν έδειξε διαφορές ανάμεσα στα στεγνά και τα ζαρωμένα δάχτυλα.
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρουν οι επιστήμονες στο "Biology Letters" της Βρετανικής Βασιλικής Εταιρείας, το συμπέρασμα είναι ότι το ζάρωμα των δαχτύλων διευκολύνει ειδικά το χειρισμό υγρών αντικειμένων, και ίσως μας βοηθούσε κάποτε να βρίσκουμε τροφή σε υγρά περιβάλλοντα. Η λογική είναι αντίστοιχη με εκείνη των αυλακώσεων στα λάστιχα ενός αυτοκινήτου. Έτσι και στο δέρμα μας τα αυλάκια που σχηματίζονται στις άκριες των δαχτύλων λειτουργούν ως κανάλια, τα οποία διώχνουν μακριά το νερό και επιτρέπουν στο δέρμα να έρχεται σε καλύτερη επαφή με το αντικείμενο.
ΓΙΑΤΙ δε θυμόμαστε όταν ήμασταν μωρά;
Η απορία αυτή μας έχει προβληματίσει όλους, καθώς οι μνήμες από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, έως σχεδόν τα τρία έτη, μοιάζουν παντελώς χαμένες, φαινόμενο γνωστό ως "βρεφική αμνησία". Η απορία βασάνιζε και το μυαλό του πατέρα της Ψυχανάλυσης, με τον Σίγκμουντ Φρόιντ να εστιάζει στο αγαπημένο του θέμα, το σεξ. Σύμφωνα με το συμπέρασμά τους, οι αναμνήσεις των πρώτων χρόνων μας απωθούνται στο ασυνείδητο επειδή έχουν σεξουαλικό περιεχόμενο και προκαλούν ντροπή και άγχος.
Η θεωρία αυτή έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί πια και τη θέση της έχει πάρει η υποψία ότι για τη "βρεφική αμνησία" οφείλεται η ταχεία παραγωγή νέων νευρώνων στο νεαρό εγκέφαλο, η πλημμυρίδα των οποίων σβήνει τις πρώτες αναμνήσεις. Δεν αποκλείονται πάντως και άλλες ερμηνείες, όπως η έλλειψη γλωσσικών δεξιοτήτων και η ατελής συναισθηματική ανάπτυξη των βρεφών.
Σημείο- "κλειδί" για αυτή τη διαδικασία φαίνεται ότι αποτελεί ο ιππόκαμπος, μια μικρή περιοχή του εγκεφάλου που παίζει κρίσιμο ρόλο στη μνήμη και τη μάθηση. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Science", οι νέοι νευρώνες στον ιππόκαμπο, οι οποίοι επιτρέπουν τη μάθηση και το σχηματισμό νέων αναμνήσεων, δείχνουν να διαγράφουν τις προηγούμενες, πρώτες αναμνήσεις. Ίσως για τη δημιουργία επιπλέον χώρου για τα νέα... αρχεία!
Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τους επιστήμονες, οι πρώτες αναμνήσεις μας αρχίζουν να σβήνουν γύρω στην ηλικία των επτά ετών.
ΓΙΑΤΙ βγαίνει το ουράνιο τόξο;
Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν εκείνοι που απογύμνωσαν το ουράνιο τόξο από τη θεϊκή παρέμβαση δίνοντας πιο... γήινες εξηγήσεις. Στα 578 π.Χ., ο Έλληνας φιλόσοφος Αναξιμένης θεώρησε ότι τα σύννεφα αλλάζουν την πορεία του ηλιακού φωτός και παράγουν το τόξο των χρωμάτων, ενώ πρώτος ο Αριστοτέλης συνέλαβε την ιδέα ότι το ουράνιο τόξο είναι ένα φυσικό φαινόμενο.
Το 18ο αιώνα ο Καρτέσιος έδωσε την επιστημονική εξήγηση ότι το ουράνιο τόξο παράγεται από τις ακτίνες που πέφτουν πάνω στα σταγονίδια. Ένα φαινόμενο, δηλαδή, αποτέλεσμα της διάθλασης του φωτός μετά από ανάκλαση, με το κάθε χρώμα να διαθλάται υπό διαφορετική γωνία μέσα από τα σταγονίδια που λειτουργούν όπως τα πρίσματα, με αποτέλεσμα το ορατό λευκό φως να αναλύεται στα διάφορα χρώματα που το συνθέτουν.
Αξίζει να τονιστεί ότι το ερώτημα αν το λευκό ήταν χρώμα, κάτι που απασχόλησε έντονα τους αρχαίους, καθώς στην πραγματικότητα περιλαμβάνει όλα τα υπόλοιπα χρώματα μαζί. Με το ίδιο σκεπτικό το μαύρο δεν είναι ούτε αυτό χρώμα, αλλά στην πραγματικότητα απουσία χρώματος!
Το ουράνιο τόξο έχει και αρκετά "μυστικά". Τα επτά χρώματα της ίριδας εμφανίζονται με συγκεκριμένη σειρά από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο μήκος κύματος, από το κόκκινο ως το μοβ. Φυσικά το ουράνιο τόξο εμφανίζεται όταν υπάρχει αυξημένη υγρασία, ενώ όσο πιο ψηλά βρίσκεται ο ήλιος στον ουρανό τόσο μικρότερο είναι το μέγεθός του, το οποίο, όπως και η φωτεινότητά του, είναι ανάλογα με το μέγεθος των σταγόνων της βροχής. Ανάλογα με τα ποσοστά της υγρασίας και από το αν το φως διαθλάται πολλαπλά από τις σταγόνες της βροχής, μπορεί να έχουμε στον ουρανό διπλά ή ακόμα και τριπλά ουράνια τόξα.
ΓΙΑΤΙ πρώτα βλέπουμε έναν κεραυνό και μετά ακούμε τη βροντή;
Η απάντηση είναι απλή. Ο κεραυνός είναι φως, μια ηλεκτρική εκκένωση. Όμως η βροντή είναι ήχος. Όπως γνωρίζουμε η ταχύτητα του φωτός και του ήχου δεν είναι ίδια. Έτσι, παρά το ότι παράγονται ταυτόχρονα, πρώτα βλέπουμε το φως του κεραυνού που τρέχει με πιο γρήγορη ταχύτητα - 299.792.458 μέτρα το δευτερόλεπτο - και μετά ακούμε τη βροντή που είναι σύμφωνα με την ταχύτητα του ήχου 344 - κατά προσέγγιση - μέτρα το δευτερόλεπτο.
Χάρη σε αυτή την ιδιαιτερότητα μπορούμε να μετρήσουμε και την απόσταση που μας χωρίζει από το σημείο που έπεσε ένας κεραυνός. Όπως έχουμε μάθει οι περισσότεροι από παιδιά, πρέπει να αρχίσουμε να μετράμε τα δευτερόλεπτα μόλις δούμε τη λάμψη μέχρι να ακούσουμε τη βροντή. Ο αριθμός που θα προκύψει πολλαπλασιάζεται με την ταχύτητα του ήχου και το αποτέλεσμα μας δίνει τα χιλιόμετρα. Έτσι αν μεσολαβήσουν 10 δευτερόλεπτα από την ώρα που θα δούμε μια αστραπή μέχρι τη στιγμή που θα ακούσουμε τη βροντή, πολλαπλασιάζοντας το 10 επί 344 έχουμε την απόσταση που έπεσε ο κεραυνός, δηλαδή 3.440 μέτρα!
ΓΙΑΤΙ σηκώνονται όρθιες οι τρίχες μας από το φόβο;
Ο φόβος είναι ο ισχυρότερος αμυντικός μηχανισμός του ανθρώπου, άμεσα συνδεδεμένος με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Όταν φοβόμαστε, ο οργανισμός τίθεται σε κατάσταση συναγερμού. Από τα πρώτα συμπτώματα είναι η κινητοποίηση του συμπαθητικού συστήματος που προκαλεί έντονη αγγειοσύσπαση. Κατά συνέπεια, το δέρμα δεν τροφοδοτείται με αρκετή ποσότητα αίματος και έτσι εμφανίζεται η ωχρότητα, το γνωστό κιτρίνισμα από φόβο.
Όταν φοβόμαστε, σημειώνεται υπερπαραγωγή αδρεναλίνης, της ορμόνης του στρες, με αποτέλεσμα να τρέμουμε. Καθώς το σώμα μας προσπαθεί να προστατευτεί συστέλλονται οι μικροσκοπικοί μύες που συνδέονται με κάθε θύλακα της τρίχας, με αποτέλεσμα να διογκώνεται το δέρμα και να σηκώνονται οι τρίχες. Αυτού του είδους η ανατριχίλα εμφανίζεται και όταν κρυώνουμε, κληρονομιά από τους προγόνους μας, όταν το μεγαλύτερο μέρος του σώματός τους καλύπτονταν από τρίχες οι οποίες με το να σηκώνονται όρθιες παγίδευαν τον αέρα, προφυλάσσοντας το σώμα από το κρύο. Αυτό δε συμβαίνει μόνο στους ανθρώπους αλλά και στα ζώα όπως οι γάτες, οι οποίες όταν φοβούνται το τρίχωμά τους φουντώνει.
ΓΙΑΤΙ κλαίμε;
Το κλάμα δεν είναι προνόμιο μονάχα του ανθρώπου. Απλώς τα υπόλοιπα όντα του ζωικού βασιλείου δακρύζουν για να διατηρηθούν οι οφθαλμοί τους υγροί, κάτι που δρα ως φυσικό λιπαντικό, ενώ ο άνθρωπος κλαίει και όταν υπερφορτίζεται συναισθηματικά.
Σύμφωνα με μια από τις θεωρίες, ο άνθρωπος ανέπτυξε αυτή τη συμπεριφορά πριν την ομιλία, ώστε να αποτελέσει έναν τρόπο επικοινωνίας προς τα άλλα μέλη της ομάδας του, εκφράζοντας έτσι τα συναισθήματά του. Σύμφωνα με το δρα Μάικλ Τριμπλ, ομότιμο καθηγητή Συμπεριφορικής Νευρολογίας στο Ίδρυμα Νευρολογίας του University College, υπάρχουν πολλά είδη κλάματος, όπως εκείνα της θλίψης και του πένθους, τα οποία και διαρκούν περισσότερο.
Τα πιο εφήμερα είναι της χαράς και εκείνα που πηγάζουν από αισθητικούς λόγους, όταν κοιτάζουν π.χ. ένα έργο τέχνης και συγκινούνται από αυτό. Σύμφωνα με κάποιες θεωρίες το κλάμα μετά από ξεκαρδιστικό γέλιο αποτελεί απλή μηχανική αντίδραση του σώματος ως "αντανακλαστικό" ή "μηχανικό", συνεπεία της πίεσης από τους σπασμούς του σώματος. Όσο για τα μωρά, η εξήγηση του κλάματος είναι απλή: δεν έχουν άλλο τρόπο να μας πουν ότι πεινάνε, διψάνε ή θέλουν κάτι πέρα από το κλάμα.
ΓΙΑΤΙ νιώθω ότι το έχω "ξαναζήσει";
Το όνομά του είναι deja vu, από τη γαλλική λέξη που σημαίνει «το έχω ξαναδεί»! Το συναίσθημα ότι έχουμε ζήσει κάτι ξανά, κάτι που βιώνουμε για μερικά και μόνο κλάσματα του δευτερολέπτου. Μια φαινομενικά ασήμαντη στιγμή, που όμως μας κάνει να προβληματιστούμε.
Μια από τις πιο δημοφιλείς θεωρίες θέλει το deja vu να αποτελεί ένα μικρό πρόβλημα στη λειτουργία του εγκεφάλου σαν το κλασικό "κόλλημα" του ηλεκτρονικού μας υπολογιστή, το οποίο απαιτεί επανεκκίνηση για να διορθωθεί. Για κάποιους άλλους η ερμηνεία του deja vu δεν είναι τίποτα το περίπλοκο. Αποτελεί απλά μια αστραπιαία ανάκληση κάποιας ξεχασμένης μνήμης, που επανέρχεται με αυτό τον τρόπο.
Όσο για τους πιο ανοιχτούς σε μυστηριώδη φαινόμενα και θεωρίες, το άνοιγμα ενός προφητικού παράθυρου στο μέλλον δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να αποκλείεται. Η αλήθεια είναι ότι στην πραγματικότητα κανείς δεν ξέρει τι είναι αυτό το περίφημο deja vu και πώς προκαλείται, πέρα από το ότι για το αλλόκοτο αυτό συναίσθημα ευθύνεται περιοχή του εγκεφάλου μας που ονομάζεται "ιππόκαμπος" και δημιουργεί νοητικούς χάρτες με νέα μέρη και εμπειρίες, τους οποίους αποθηκεύει για μελλοντική χρήση.
Ρεπορτάζ: Σταύρος Μουντουφάρης
