Μπορεί ο Φετουλάχ Γκιουλέν να ζει εδώ και χρόνια απομονωμένος σε μια μικρή πόλη των ΗΠΑ, όμως ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βλέπει σ' αυτόν τον ορκισμένο εχθρό του τον αληθινό υπεύθυνο για την απόπειρα πραξικοπήματος που τη νύκτα της Παρασκευής προς το Σάββατο συγκλόνισε την Τουρκία.
Μόλις έφθασε στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, ο τούρκος πρόεδρος κατηγόρησε τον ιμάμη και το κίνημά του ότι βρίσκονται πίσω από το αποτυχημένο πραξικόπημα με το οποίο επιχειρήθηκε η ανατροπή του. Ο ενδιαφερόμενος το διαψεύδει.
Απομονωμένος, αλλά ισχυρός
Ηλικίας 75 ετων, ο μουσουλμάνος ιεροκήρυκας ζει από το 1999 απομονωμένος στα Ποκόνος, μια ορεινή και δασώδη περιοχή της Πενσιλβάνια στις βορειοανατολικές ΗΠΑ.
Όμως είναι επικεφαλής ενός ισχυρού κινήματος στην Τουρκία, το οποίο έχει ένα τεράστιο δίκτυο σχολείων (στην Τουρκία, αλλά και παντού στον κόσμο), μη κυβερνητικών οργανώσεων και επιχειρήσεων με την ονομασία Χιζμέτ (Υπηρεσία στα τουρκικά) και διαθέτει μεγάλη επιρροή στα μέσα ενημέρωσης, την αστυνομία και το δικαστικό σώμα.
Το Χιζμέτ λειτουργεί κάπως σαν τους αμερικανούς μορμόνους: "αλληλοβοηθούνται στις επιχειρήσεις, έχουν μια ιεραποστολική νοοτροπία και μεγάλη αίσθηση των επιχειρήσεων", εξηγουσε το 2014 ο Σαμ Μπράναν του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών (CSIS).
Το άλλο κοινό σημείο με τους μορμόνους είναι αυτό στο οποίο οφείλεται η οικονομική ισχύς του Χιζμέτ, ότι όλοι οι συμπαθούντες προσφέρουν τον χρόνο τους ή το χρήμα τους στην οργάνωση: από τους φοιτητές μέχρι τις μητέρες οικογενειών, και ασφαλώς οι πλούσιοι επιχειρηματίες.
Καταδίκασε το πραξικόπημα
Ενώ ο Ερντογάν έπαιρνε χθες το πρωί το πάνω χέρι στην κατάσταση στην Τουρκία, ο Γκιουλέν καταδίκαζε "με τους πιο κατηγορηματικούς όρους" την απόπειρα πραξικοπήματος.
Όμως ο πρόεδρος Ερντογάν είχε ήδη υποστηρίξει πως το πραξικόπημα ήταν "μια εξέγερση στην οποία συμμετέχει επίσης το παράλληλο Κράτος" -- μια έκφραση που αναφέρεται άμεσα στον ιεροκήρυκα.
Όταν δημοσιογράφοι των New York Times τον ρώτησαν χθες αν κάποιοι υποστηρικτές του είχαν συμμετάσχει στην απόπειρα πραξικοπήματος, ο Γκιουλέν απάντησε πως "αγνοεί ποιοι είναι οι υποστηρικτές του" και συνεπώς "δεν μπορεί να μιλήσει για την όποια συμμετοχή τους", εξηγώντας ότι ζει "μακριά από την Τουρκία εδώ και 30 χρόνια".
Είπε μάλιστα στη συνέντευξη αυτή πως "ενδέχεται" το πραξικόπημα να ενορχηστρώθηκε από τον ίδιο τον Ερντογάν, αρνούμενος πάντως να προχωρήσει "σε κατηγορίες χωρίς αποδείξεις".
"Ορισμένοι ηγέτες οργανώνουν ψεύτικες επιθέσεις καμικάζι για να ενισχύσουν την εξουσία τους και οι άνθρωποι αυτοί έχουν στο μυαλό τους τέτοιου είδους σενάρια", δήλωσε.
Οι δύο άνδρες είχαν υπάρξει ωστόσο σύμμαχοι, όταν ο Ερντογάν είχε επωφεληθεί από το δίκτυο του Γκιουλέν για να εμπεδώσει την εξουσία του. Όμως ο Γκιουλέν έγινε "ο υπ' αριθμόν ένα εχθρός του λαού" για τον ισχυρό άνδρα της Τουρκίας μετά το σκάνδαλο διαφθοράς στα τέλη του 2013 που έπληξε τον στενό κύκλο του προέδρου.
Ο Ερντογάν κατηγορεί έκτοτε τον ιμάμη ότι έχει εγκαθιδρύσει ένα "παράλληλο κράτος" με στόχο να τον ανατρέψει, κάτι που οι "γκιουλενιστές" αρνούνται.
Ο ιεροκήρυκας είναι εγκατεστημένος στις ΗΠΑ από το 1999, πολύ πριν κατηγορηθεί για προδοσία στη γενέτειρά του. Στο βουκολικό τοπίο που περιβάλλει τη μικρή πόλη Σέιλορσμπεργκ όπου κατοικεί, διάγει βιό ερημίτη και δεν εμφανίζεται δημόσια παρά πολύ σπάνια, ενώ δίνει λίγες συνεντεύξεις στον Τύπο.
Είναι εγκατεστημένος σ' ένα μεγάλο συγκρότημα που μοιάζει με ξενοδοχείο, το Golden Generation Worship and Retreat Center.
Το κίνημα του Φετουλάχ Γκιουλέν προτείνει ένα μίγμα μυστικισμού των σούφι και αρμονίας μεταξύ των ανθρώπων με βάση το ισλάμ.
Η διδασκαλία του για ένα ισλάμ ανοιχτό στην εκπαίδευση και τις επιστήμες, καθώς και στον διαθρησκευτικό διάλογο τού έχει εξαφαλίσει εκατομμύρια οπαδούς, αλλά και την καχυποψία των υποστηρικτών του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους στην Τουρκία.
Η αντίδραση του Ερντογάν μετά τη ρήξη τους ήταν πολύ ισχυρή. Προχώρησε σε εκκαθαρίσεις εκατοντάδων αξιωματικών, περιλαμβανομένων και στρατηγών, στον στρατό, έκλεισε σχολεία που διαχειριζόταν το Χιζμέτ και απέλυσε χιλιάδες αστυνομικούς. Επιτέθηκε επίσης στα μέσα ενημέρωσης που υποψιάζεται ότι τρέφουν συμπάθεια για τον Γκιουλέν.
Σύμφωνα με το τουρκικό πρακτορείο ειδήσεων Ανατολή, περίπου 1.800 πρόσωπα, περιλαμβανομένων 750 αστυνομικών και 80 στρατιωτικών, φυλακίσθηκαν τα δύο τελευταία χρόνια στο πλαίσιο της μάχης εναντίον του κινήματος του Φετουλάχ Γκιουλέν. Περίπου 280 εξακολουθούν να βρίσκονται στη φυλακή περιμένοντας τη δίκη τους, σύμφωνα με το πρακτορείο.
Ο Ερντογάν ζητάει συσπείρωση και κατηγορεί τον εχθρό του
Ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος θελει να σταθεροποιήσει την εξουσία του μετά την αποτυχία του στρατιωτικού πραξικοπήματος, απαίτησε από την Ουάσινγκτον να εκδώσει τον εξόριστο ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν, τον ορκισμένο εχθρό του τον οποίο κατηγορεί ότι υπέθαλψε το πραξικόπημα.
Ο 75χρονος Γκιουλέν ζει εξόριστος στις ΗΠΑ από το 1999, αλλά ο ισλαμοσυντηρητικός πρόεδρος βλέπει το χέρι του πίσω από τη συντομη απόπειρα πραξικοπήματος που στοίχισε τη ζωή σε τουλάχιστον 256 ανθρώπους.
"Εδώ απευθύνω έκκληση στην Αμερική, απευθύνω έκκληση στον πρόεδρο (των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα). Κύριε πρόεδρε, σας λέω, διώξτε ή παραδώστε μας αυτό το πρόσωπο", τόνισε ο Ερντογάν σε ομιλία που εκφώνησε χθες το βράδυ ενώπιον χιλιάδων ενθουσιασμένων οπαδών του στην Κωνσταντινουπολη, χωρίς πάντως να προφέρει το όνομα του Γκιουλέν.
Αυτός ο τελευταίος αρνήθηκε στους New York Times οποιαδήποτε ανάμιξη στα γεγονότα που έλαβαν χώρα το βράδυ της Παρασκευής και υπονόησε μάλιστα πως ο τούρκος πρόεδρος μπορεί να έχει ενορχηστρώσει ο ίδιος την απόπειρα πραξικοπήματος.
Ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι διαβεβαίωσε πως η Ουάσινγκτον θα βοηθήσει την Άγκυρα να ερευνήσει το πραξικόπημα που αποτράπηκε και κάλεσε την τουρκική κυβέρνηση να παράσχει αποδείξεις εναντίον του Γκιουλέν πριν εξεταστεί ενδεχόμενη έκδοσή του.
"Μήνυμα αλληλεγγύης"
Χθες το βράδυ στην Κωνσταντινούπολη κυριαρχούσε κατ' αρχάς ο ενθουσιασμός. Οι οπαδοί του Ερντογάν βγήκαν μαζικά στους δρόμους για να εκδηλώσουν την υποστήριξή τους στο πρόσωπό του.
"Η συγκέντρωση αυτή είναι ένα μήνυμα αλληλεγγύης που στέλνουμε σ' ολόκληρο τον κόσμο", εξήγησε ο 29χρονος Μπεσίρ Ντεμιροζούρ.
Όμως ο απολογισμός του αποτυχημένου πραξικοπήματος είναι πολύ βαρύς: 161 νεκροί και 1.440 τραυματίες μεταξύ των κυβερνητικών δυνάμεων και των αμάχων, σύμφωνα με τον πρωθυπουργό Μπιναλί Γιλντιρίμ. Σύμφωνα με τον αρχηγό του στρατού, σκοτώθηκαν επίσης 104 πραξικοπηματίες.
Σε μια ένδειξη ότι η κατάσταση απέχει ακόμη πολύ από την επιστροφή στην ομαλότητα, το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών συμβούλευσε τους Αμερικανούς να μην επισκέπτονται την Τουρκία.
Σε στρατιωτικό επίπεδο, οι προσβάσεις στη βάση του Ιντσιρλίκ έχουν κλείσει, ανακοίνωσαν οι ΗΠΑ, οι οποίες ανέστειλαν ως εκ τούτου τις αεροπορικές επιχειρήσεις τους εναντίον της τζιχαντιστικής οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος στη Συρία.
Συνολικά 2.839 στρατιωτικοί έχουν συλληφθεί σε σχέση με το αποτυχημένο πραξικόπημα, ανακοίνωσε ο τούρκος πρωθυπουργός, σύμφωνα με τον οποίο "σ' αυτούς τους δειλούς θα επιβληθεί η ποινή που τους αξίζει".
Ζητώντας να αποφευχθεί κάθε "συλλογική τιμωρία", ο καναδός υπουργός Εξωτερικών Στεφάν Ντιόν κάλεσε τον τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου να διευθετήσει την κατάσταση μετά την αποτυχία του πραξικοπήματος σύμφωνα με τις "θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας".
Διότι μετά την αποτυχία του πραξικοπήματος, υποστηρικτές του καθεστώτος λιντσάρισαν στασιαστές στρατιώτες σε γέφυρα της Κωνσταντινούπολης, σύμφωνα με φωτογράφο του Γαλλικού Πρακτορείου που ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Είδε το πλήθος να λιντσάρει μέχρι θανάτου μπροστά στα μάτια του έναν από τους στρατιωτικούς, ενώ δεν γνωρίζει τι απέγινε ένας άλλος που είχε ξυλοκοπηθεί άγρια.
"Κύριοι των δρόμων"
Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της Παρασκευής, ανακοινωθέν των "τουρκικών ενόπλων δυνάμεων" επέβαλλε την κήρυξη στρατιωτικού νόμου και την απαγόρευση της κυκλοφορίας σε όλη την Τουρκία.
Οι πραξικοπηματίες εξήγησαν ότι "καταλαμβάνουν πλήρως την εξουσία" επειδή υπάρχει ανάγκη "να αποκατασταθούν η συνταγματική τάξη, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι ελευθερίες και να επικρατήσει ο ανώτατος νόμος της χώρας".
Οι μάχες, με την υποστήριξη καταδιωκτικών αεροπλάνων και αρμάτων μάχης, προκάλεσαν στην Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη σκηνές βίας πρωτοφανείς εδώ και δεκαετίες. Στην πρωτεύουσα βομβαρδίσθηκε το κοινοβούλιο ενώ αεροπλάνο έριξε νωρίς το πρωί του Σαββάτου μια βόμβα κοντά στο προεδρικό μέγαρο, πέριξ του οποίου καταδιωκτικά F-16 επιτέθηκαν σε άρματα μάχης των ανταρτών, σύμφωνα με την προεδρία. Ο Ερντογάν δήλωσε πως το ξενοδοχείο στο οποίο έκανε τις διακοπές του βομβαρδίσθηκε μετά την αναχώρησή του.
Ο Ερντογάν κάλεσε αμέσως τον πληθυσμό να αντιταχθεί στο πραξικόπημα, με απ' ευθείας τηλεοπτική παρέμβασή του.
Πολύ γρήγορα άρχισαν να φθάνουν οι διεθνείς καταδίκες. Ο Μπαράκ Ομπάμα ζήτησε να υποστηριχθεί η "δημοκρατικά εκλεγμένη" τουρκική κυβέρνηση και το ίδιο έκανε η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι δηλώσεις υποστήριξης του τούρκου προέδρου πολλαπλασιάσθηκαν στη Μέση Ανατολή. Η Ρωσία επέμεινε στους "κινδύνους για την περιφερειακή και διεθνή σταθερότητα" οι οποίοι αυξάνονταν μ' αυτή την απόπειρα πραξικοπήματος.
