Δικτυωμένοι ανά πάσα στιγμή, και μάλιστα από μικρή ηλικία, είναι και οι Κρητικοί, που δεν μπορούν να διανοηθούν ότι θα μείνουν από μπαταρία ή από δίκτυο ούτε λεπτό. Ένα σημείο των καιρών, που εγκυμονεί πολλούς κινδύνους όχι μόνο στο φάσμα του προφανούς, δηλαδή της απειλής για τους ανήλικους, από "τέρατα" που εμφανίζονται με ψηφιακό προσωπείο, περνώντας από τις οθόνες στην πραγματική ζωή, αλλά και σε πολλά άλλα επίπεδα.
Τα στοιχεία είναι συγκλονιστικά. Τα κρούσματα εθισμού γίνονται όλο και περισσότερα, θυμίζοντας σε μεγάλο βαθμό την εξάρτηση από το τσιγάρο, η κατάθλιψη θερίζει, οι πρώτες συνέπειες στην υγεία έχουν ήδη αρχίσει να γίνονται ορατές, ενώ ακόμα και ολόκληρες οικογένειες έχουν απειληθεί με διάλυση από την υπερβολική χρήση και εξάρτηση από το ίντερνετ. Είναι γεγονός ότι το διαδίκτυο αποτελεί πλέον μια αναγκαία καθημερινότητα για όλους μας και αφορά όλες τις ηλικίες, ακόμη και τα παιδιά, που ακολουθούν από μικροί τα διαδικτυακά μονοπάτια. Όμως οι κίνδυνοι από την υπερβολική και ανεξέλεγκτη χρήση είναι τόσοι που δεν μπορούν να περάσουν απαρατήρητοι.
Από τα 6 χρόνια
Είναι χαρακτηριστικά τα αποτελέσματα πρόσφατης μελέτης από τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας της Β' Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Νοσοκομείο Παίδων "Π. & Α. Κυριακού", σύμφωνα με την οποία οι Έλληνες είναι δικτυωμένοι ήδη από τα 6 τους χρόνια. Την ίδια στιγμή, η πλειονότητα σχεδόν των παιδιών της Ε' και Στ' Δημοτικού δήλωνε μέλος σε μια τουλάχιστον σελίδα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ το 52% ανέφερε ότι γνωρίζει περισσότερα πράγματα για τις νέες τεχνολογίες από τους γονείς τους, κάτι μάλλον απόλυτα λογικό, αν σκεφτούμε ότι πριν από μερικά μόλις χρόνια το ίντερνετ και τα κινητά τηλέφωνα ανήκαν μόνο στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας και μέσα σε δύο δεκαετίες η εξάπλωσή τους προκάλεσε ένα νέο χάσμα... γενεών. Και αυτό αποτελεί απλώς και μόνο την αρχή, καθώς με τους ρυθμούς που εξελίσσεται η τεχνολογία μόνο η επιστημονική φαντασία μπορεί να προβλέψει τη συνέχεια.
Στην επαρχία
Το φαινόμενο της χρήσης του διαδικτύου και των κινητών από μικρή ηλικία είναι πιο έντονο στην επαρχία και φυσικά στην Κρήτη, όπως μας εξήγησε ο κλινικός ψυχολόγος κ. Νίκος Παπανικολάου, καθώς τα παιδιά μακριά από τα αστικά κέντρα δεν έχουν τις ίδιες επιλογές στην κοινωνική τους ζωή και τη διασκέδαση και έτσι στρέφονται στις σύγχρονες μορφές απρόσωπης επαφής. Αιτία δεν είναι φυσικά μόνο η απόσταση, αλλά και το γεγονός ότι όλα συνέβησαν ξαφνικά μέσα σε ελάχιστα χρόνια, με αποτέλεσμα να μην προλάβουμε να αναπτύξουμε, ως χώρα και πολίτες, άμυνες.
Στον αντίποδα, η Νορβηγία, για παράδειγμα, έχει πολύ μεγαλύτερα ποσοστά δικτύωσης αλλά μικρότερο εθισμό.
Το προφίλ
Πρόσφατες έρευνες στη χώρα μας έχουν καταδείξει ότι η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών ηλικίας από 12 έως 18 ετών, σε ποσοστό 70,8%, έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και από αυτά το 8,2% είναι εθισμένα κυρίως στα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Σύμφωνα μάλιστα με τη μελέτη στο Νοσοκομείο Παίδων "Π. & Α. Κυριακού", τα παιδιά των δύο τελευταίων τάξεων του δημοτικού που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι είχαν την πρώτη τους επαφή με το διαδίκτυο στην ηλικία των 6,2 χρόνων. Από αυτά, ένα στα δύο, σε ποσοστό 51,2%, είναι μέλος τουλάχιστον μίας σελίδας κοινωνικής δικτύωσης με ψευδή στοιχεία, ενώ οι συμμετέχοντες στη μελέτη δήλωσαν ότι αναλώνουν 2 ώρες σε κανονική σχολική μέρα στη χρήση του Facebook.
Το 20% των παιδιών χρησιμοποιεί κινητό τηλέφωνο, ενώ 22% από αυτά χρησιμοποιούν το διαδίκτυο καθημερινά στο υπνοδωμάτιό τους. Το 39% χρησιμοποιεί καθημερινά το διαδίκτυο για επικοινωνία και κοινωνική δικτύωση, το 8,5% για μελέτη στο σπίτι, ενώ το 52% των παιδιών ανέφερε ότι γνωρίζει περισσότερα από τους γονείς σχετικά με την τεχνολογία.
Η εξάρτηση
Φυσικά, χρήση του διαδικτύου και των έξυπνων συσκευών δε σημαίνει κατά κανόνα εξάρτηση, όμως, με δεδομένο ότι τα ποσοστά είναι υψηλά, δεν μπορεί κανείς να προσπεράσει το πρόβλημα, το οποίο, σύμφωνα με τον κ. Νίκο Παπανικολάου, δεν αφορά μόνο στα παιδιά αλλά και στους ενήλικες. Στατιστικά, ένας στους δέκα, ηλικίας 18-28 ετών, εμφανίζεται να είναι εξαρτημένος, έννοια που προσδιορίζει άτομα τα οποία κάνουν χρήση του διαδικτύου πάνω από 26 ώρες την εβδομάδα. Πολλοί από αυτούς μάλιστα είναι ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης.
Τα ποσοστά εξάρτησης είναι υψηλά και στα παιδιά, καθώς, σύμφωνα με την έρευνα στη μονάδα του Νοσοκομείου Παίδων "Π. & Α. Κυριακού", που ασχολείται με το πρόβλημα του εθισμού στο διαδίκτυο, απευθύνθηκαν για βοήθεια το 2011 500 έφηβοι, από τους οποίους το 70% κατάφερε να παρουσιάσει βελτίωση. Μεγάλο είναι, σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, και το ποσοστό των εξαρτημένων από το διαδίκτυο νέων που σπουδάζουν κάτι συναφές με τους υπολογιστές, αλλά και εκείνων οι οποίοι έρχονται από άλλα μέρη και δεν έχουν προλάβει να προσαρμοστούν στη νέα κοινωνία όπου ζουν, με αποτέλεσμα να "κολλάνε" στο διαδίκτυο και κυρίως στις ψηφιακές συζητήσεις, τα γνωστά "τσατ". Και εκεί αρχίζουν τα προβλήματα... Μοναξιά, εγκατάλειψη, κατάθλιψη, από τα άτομα που κλείνονται σπίτι και βρίσκονται κολλημένοι μέρα-νύχτα στον υπολογιστή τους. Και όχι μόνο σε αυτόν, αλλά και στον "έξω" κόσμο.
"Χαμένοι" στο δίκτυο
Πόσες φορές, αλήθεια, δεν έχετε αναρωτηθεί τι συμβαίνει, περνώντας από πολυσύχναστα μέρη και βλέποντας ολόκληρες παρέες νέων να κάθονται με τις ώρες σε ένα καφέ χωρίς να ανταλλάσσουν κουβέντα, πολλές φορές ούτε καν βλέμμα, μένοντας απορροφημένοι στο κινητό ή το τάμπλετ, που βεβαίως είναι online κατά κανόνα σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Η εικόνα γνώριμη για τους περισσότερους, όπως βεβαίως και ο προβληματισμός για την ερμηνεία της.
Δεν είναι υπερβολή να χαρακτηρίσει κανείς τον εθισμό από τη νέα τεχνολογία αντίστοιχη με αυτήν του τσιγάρου ή άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών. Σύμφωνα με το γνωστό ψυχολόγο, ο εθισμένος χρήστης τρέχει στο διαδίκτυο για να πάρει χαρά, αντικαθιστώντας την πραγματική επαφή με τη δικτυακή, όπως κάθε φορά που ανάβει ένα τσιγάρο για παρέα, δηλώνοντας ότι θα κάνει μόνο ένα, καταλήγοντας να "τα βάλει" με το πακέτο. Και κάθε φορά που υπόσχεται ότι θα το κόψει, αναβάλλει την απόφαση στις... καλένδες, νιώθοντας μελαγχολία και αποκτώντας ευερέθιστη συμπεριφορά αν δεν ικανοποιήσει το πάθος του.
Οι συνέπειες
Ο εθισμένος χρήστης χαρακτηρίζεται από χαμηλή αυτοεκτίμηση, από κλείσιμο στον εαυτό του και μείωση των δραστηριοτήτων του. Ο ίδιος ο εγκέφαλος του χρήστη προσαρμόζεται, κάτι το οποίο ο καθένας από μας έχει διαπιστώσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, κανείς μας δε διαβάζει, όπως κάποτε. Πλέον "διατρέχουμε" κείμενα, δεν επιστρέφουμε πίσω ακόμα και αν δούμε κάτι ενδιαφέρον. Αδυνατούμε ακόμα και να συγκρατήσουμε πληροφορίες, καθώς το ρόλο αυτό τον έχουμε "αναθέσει" στις "έξυπνες" συσκευές μας.
Πόσοι, αλήθεια, θυμούνται ακόμα και το νούμερο του τηλεφώνου τους και πόσοι εκείνο συγγενικών ή φιλικών τους προσώπων; Σύμφωνα με έρευνες, ούτε οι μισοί. Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι, αν κάποιος μείνει από δίκτυο ή μπαταρία, ή χάσει το κινητό, νιώθει σαν να έχει χάσει τη γη κάτω από τα πόδια του.
Το "κόλλημα" με τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι από τα πιο σοβαρά, συμπαρασύροντας ίντερνετ και κινητά, που έχουν πλέον το ρόλο "μίνι" υπολογιστών. Φαινόμενο το οποίο αφορά κυρίως τους έφηβους, αλλά και ενήλικες κάθε ηλικίας.
Διαφυγή από την καθημερινότητα
Πολλοί χρησιμοποιούν αυτού του είδους τις "κοινωνικές" επαφές για να ξεχάσουν τα καθημερινά τους προβλήματα, με αποτέλεσμα να περνούν ολόκληρες νύχτες πάνω από έναν υπολογιστή, ενώ οι παγίδες καιροφυλακτούν ανά πάσα στιγμή: από τον κίνδυνο να χάσουμε την ιδιωτικότητα των δεδομένων έως την απόσπασή μας από άλλα πράγματα, όπως το διάβασμα ή ακόμα και η εργασία. Για παράδειγμα, η αποδοχή αιτημάτων φιλίας από αγνώστους μπορεί να αποτελεί τον πρόλογο της διαδικτυακής παρενόχλησης, ανάλογα με το τι δημοσιοποιούμε κάποιος μπορεί να έχει μια εικόνα για το τι μας αρέσει και τι όχι, μπορεί να πάρει πληροφορίες για τις σελίδες που επισκεπτόμαστε κ.λπ.
Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι ένα μεγάλο ποσοστό χρηστών σελίδων κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιεί ψεύτικα προφίλ, φαινόμενο που έχει μεγαλύτερες διαστάσεις στην επαρχία. Είναι, επίσης, αρκετοί εκείνοι οι οποίοι διατηρούν δύο ή και περισσότερους λογαριασμούς, παίζοντας το κρυφτούλι με τους άλλους, με τις έρευνες να δείχνουν ότι μάλλον οι γυναίκες είναι εκείνες που περνούν τον περισσότερο χρόνο σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Ενδιαφέρον έχει και το "προφίλ" των χρηστών, καθώς ο γνωστός ψυχολόγος σημειώνει ότι οι γυναίκες είναι εκείνες που χρησιμοποιούν ένα πιο μυστηριώδες ψηφιακό "πρόσωπο", ενώ στον αντίποδα οι άνδρες επαίρονται κυρίως για τα σωματικά τους προσόντα.
"Κυβερνο-νταϊλίκι"
Σε επίπεδο Κρήτης, σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, η "κυβερνοενόχληση" είναι σε ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά, καθώς το "νταϊλίκι" περνάει μέσα από τον υπολογιστή και αντικαθιστά τη "μαγκιά" του 4 επί 4. Με δεδομένο ότι οι Κρητικοί είναι περισσότερο δικτυωμένοι σε σχέση με τους πληθυσμούς άλλων περιοχών, λόγω βιοτικού επιπέδου και του τουρισμού, όλα τα αρνητικά αυτά φαινόμενα, όπως είναι λογικό, μεγεθύνονται.
Αυτό, πάντως, που παρατηρείται σε μεγάλη κλίμακα απ' όσους κάνουν υπερβολική χρήση του διαδικτύου και των σελίδων κοινωνικής σελίδες, όπως διαπιστώνει ο κλινικός ψυχολόγος, είναι ότι παρουσιάζουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, από ένα σημείο και μετά κάθονται ψυχαναγκαστικά μπροστά στον υπολογιστή τους, παρουσιάζουν συνολικά μείωση ψυχολογικών δραστηριοτήτων, κλείνονται όλο και περισσότερο στον εαυτό τους και έρχονται συχνότερα σε τροχιά σύγκρουσης με φίλους, συγγενείς και τον κοινωνικό τους περίγυρο, είτε είναι χώρος εργασίας για τους ενήλικες, είτε καθηγητές και συμμαθητές για ανήλικους και εφήβους.
Ρεπορτάζ : Σταύρος Μουντουφάρης
