Ο Νίκος Γκόγκολος, γέννημα θρέμμα Ηρακλειώτης, με σπουδές στην Αρχαιολογία και την Ιστορία της Τέχνης και μεταπτυχιακό στη Μουσειολογία και Οργάνωση Εκθέσεων, κατάλαβε νωρίς πως για να κάνει τα όνειρά του πραγματικότητα έπρεπε να μεταναστεύσει. Βλέπετε, στην κοιτίδα του πολιτισμού, την Ελλάδα, η "σοβαρότερη" προοπτική της ειδικότητάς του είναι να γίνει συμβασιούχος του υπουργείου Πολιτισμού.
Έτσι κι αυτός φόρτωσε σε μια βαλίτσα τις φιλοδοξίες του και πήγε στη Μ. Βρετανία. Tate Modern, Μουσείο του Λονδίνου και τώρα Victoria & Albert Museum (V&Α)... Μια διαδρομή μεγάλη, με μεγάλες στιγμές που δικαίωσαν την επιλογή του.
Με αφορμή ένα video που κυκλοφόρησε για τις καινούργιες ευρωπαϊκές αίθουσες στο V&A, μιλήσαμε μαζί του. Για τη μετανάστευση, τον πολιτισμό, τα ελληνικά μουσεία, την Ευρώπη, τα γλυπτά του Παρθενώνα... ως και τον έρωτα!
© Victoria and Albert Museum, London «Ανεξάρτητα από το θέμα του σε ποιον ανήκουν, θα ήθελα να δω τα μάρμαρα κοντά στην Ακρόπολη, έστω και προσωρινά».
Συνέντευξη στη Μαίρη Καριωτάκη
* Γεννήθηκες και μεγάλωσες στην Κρήτη, επίκεντρο του πολιτισμού και της ιστορίας. Πόσο "μετράει" αυτό στο βιογραφικό σου;
«Στο βιογραφικό μου σημασία έχουν οι γνώσεις, η εμπειρία και οι ικανότητές μου ως ειδικός και επαγγελματίας. Σ' έναν κόσμο παγκοσμιοποίησης της εργασίας, η καταγωγή παίζει μικρό ρόλο. Ωστόσο, οι Βρετανοί τρέφουν μεγάλη αγάπη, θαυμασμό και ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισμό».
* Το Victoria & Albert Museum (V&A) είναι ένα μουσείο για τις εικαστικές και διακοσμητικές τέχνες. Καταρχάς έχει ελληνικά εκθέματα;
«Εάν στον ηλεκτρονικό κατάλογο της συλλογής του V&A ψάξεις χρησιμοποιώντας τη λέξη "Ελλάδα", θα βρεις 1.170 αντικείμενα φτιαγμένα στην Ελλάδα, ή από Έλληνες δημιουργούς, ή με θέμα την Ελλάδα.
Αλλά το V&A έχει και άλλου τύπου σχέσεις, ιστορικές, με την Ελλάδα - ένας από τους πιο σημαντικούς δωρητές μας ήταν ο Βρετανός, ελληνικής καταγωγής, Κωνσταντίνος Αλέξανδρος Ιωνίδης, μεγάλος συλλέκτης και μαικήνας των τεχνών της Βικτωριανής Αγγλίας. Χάρισε στο μουσείο 1.158 έργα τέχνης το 1901».
* Παλιότερα θεωρούσαμε τέχνη τα αγάλματα, σήμερα μιλάμε για το ηλεκτρονικό ντιζάιν... Τι έχει αλλάξει; Πόσο τέχνη είναι τα υφάσματα, τα έπιπλα, τα κοσμήματα, τα κεραμικά…;
«Τα αγάλματα εξακολουθούν να είναι τέχνη. Και το ντιζάιν είναι η τέχνη που βρίσκεται παντού γύρω μας. Κάποιος σκέφτηκε, σχεδίασε, επέλεξε τα υλικά και παρήγαγε όλα τα αντικείμενα που μας περιτριγυρίζουν, από το οικιστικό σχέδιο της πόλης, το κινητό μας τηλέφωνο, τα κουτάλια που τρώμε... Είναι όλα προϊόντα της ανθρώπινης δημιουργικότητας και ευφυΐας».
* Η δουλειά σου τώρα αφορά στα ζητήματα διαχείρισης της συλλογής του Μουσείου V&A. Πόσο δύσκολο είναι να διοργανώσεις μια έκθεση με έργα τέχνης;
«Η διοργάνωση εκθέσεων βασίζεται αρχικά στην ανταλλαγή και τη συνεργασία. Η κινητικότητα των συλλογών μεταξύ των μελών-κρατών είναι πολύ ψηλά στις προτεραιότητες πολιτιστικής πολιτικής της Ε.Ε. - το ίδιο ισχύει και για άλλες χώρες της Αμερικής και της Ασίας. Φυσικά υπάρχουν οικονομικά, πρακτικά και νομικά ζητήματα, που χρειάζεται να λύσει κάποιος για να επιτύχει το σκοπό αυτό».
* Σε περίοδο κρίσης, οι άνθρωποι επισκέπτονται τα μουσεία;
«Στη Βρετανία τουλάχιστον, η δίψα για όλες τις τέχνες, όχι μόνο τα μουσεία, είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Οι άνθρωποι αποζητούν πολύ ενεργά τη συμμετοχή στον πολιτισμό. Για διαφωτισμό, πνευματική απόλαυση, καταφύγιο, θεραπεία από τη σκληρή πραγματικότητα...».
* Στην Ελλάδα, κατά καιρούς ξεσηκωνόμαστε για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα (όπως π.χ. πριν από 2 χρόνια). Στη Βρετανία υπάρχει αυτή η συζήτηση; Η δική σου άποψη ποια είναι;
«Μετά τον καιρό, είναι το δεύτερο θέμα συζήτησης που συνήθως επιλέγει ένας άγνωστος για να "σπάσει τον πάγο" όταν μαθαίνει ότι είμαι Έλληνας και δουλεύω στα μουσεία.
Στο ζήτημα αυτό πρέπει κανείς να αναλογιστεί πολλούς παράγοντες, ηθικούς, νομικούς, ιστορικούς και πολιτικούς. Η λύση δεν είναι μονοδιάστατη. Ανεξάρτητα από το θέμα του σε ποιον ανήκουν, όμως, θα ήθελα να δω τα μάρμαρα κοντά στην Ακρόπολη, έστω και προσωρινά».
* Αλήθεια, έχεις νιώσει "απολογούμενος" ποτέ σε μια τέτοια συζήτηση;
«Μόνο μια φορά, στην αρχή της καριέρας μου, όταν με ρώτησαν τη γνώμη μου στη διάρκεια συνέντευξης για μουσειακό πόστο. Αν αυτό συνέβαινε σήμερα, θα έβγαινα νικητής μιας επακόλουθης δικαστικής αγωγής...».
©Victoria and Albert Museum
ΔΕΝ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
«Τα ελληνικά μουσεία δεν είναι στο τραπέζι του παιχνιδιού»
* Αλήθεια, γιατί έπρεπε να βγεις στο εξωτερικό; Με τόσα μουσεία εδώ, δεν έχει θέση ένας άνθρωπος με τις δικές σου σπουδές;
«Φυσικά και έχει. Τα ελληνικά μουσεία είναι γεμάτα από πολύ αξιόλογους συναδέλφους. Στο εξωτερικό έφυγα γιατί είχα ανάγκη να γνωρίσω τον εαυτό μου, γνωρίζοντας τον κόσμο. Και μου φαινόταν πιο καθαρά το πώς να δρομολογήσω την επαγγελματική μου πορεία στον εικαστικό χώρο, όπως εγώ ήθελα. Ή απλά με κυρίευε ο ενθουσιασμός της νιότης».
* "Υπάρχουν" στο διεθνές στερέωμα τα ελληνικά μουσεία;
«Τα ελληνικά μουσεία συνεργάζονται με αυτά του εξωτερικού. Δανείζουν σε εκθέσεις γενναιόδωρα και μοιράζονται επιστημονική γνώση. Δεν κατέχουν όμως, δυστυχώς, θέση στο "τραπέζι του παιχνιδιού"».
* Τι εννοείς;
«Με εξαίρεση ίσως το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο της Ακρόπολης και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης, το διεθνές προφίλ των υπόλοιπων μουσείων δεν είναι σημαντικό για να επηρεάσουν εξελίξεις στον επαγγελματικό μας τομέα. Ίσως ένας λόγος να είναι ότι τα περισσότερα μουσεία στην Ελλάδα δεν μπορούν να λειτουργήσουν και να πάρουν αποφάσεις ανεξάρτητα από το υπουργείο Πολιτισμού... Και αυτό κατά τη γνώμη μου είναι κολάρο στο λαιμό τους. Παρ' όλα αυτά, νομίζω ότι συνεργασίες με διάφορες μορφές γίνονται τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο».
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
ΜΗΝΥΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ
Ο πίνακας του Gobert και το βίντεο που έγινε viral
* Πρόσφατα σε είδαμε να πρωταγωνιστείς σ' ένα βίντεο σχετικά με ένα έργο του ζωγράφου Pierre Gobert, που βασίζεται στο μύθο της αρπαγής της Ευρώπης, σε απάντηση ενός εξωφύλλου σε πολωνικό περιοδικό για το προσφυγικό. Γιατί ένιωσες την ανάγκη να "απαντήσεις";
«Σκοπός μου δεν ήταν να "απαντήσω". Το V&A μου ζήτησε να μιλήσω στη μητρική μου γλώσσα για το αγαπημένο μου έργο στις καινούργιες μας αίθουσες για την Ευρωπαϊκή Τέχνη του 17ου και 18ου αιώνα, για την καμπάνια προώθησης της ανακαίνισης που κάναμε. Ήταν δύσκολο να επιλέξω ένα έργο από τόσα αριστουργήματα, και στο μυαλό μου ήταν εκείνες τις μέρες το προσφυγικό ζήτημα, η αλόγιστη ανθρώπινη τραγωδία και η σοβαρή πιθανότητα εξόδου της Βρετανίας από την Ε.Ε. Επίσης ήθελα να παρουσιάσω ένα έργο που κάνει αναφορές στην καταγωγή και ευρωπαϊκή μου ταυτότητα. Ο πίνακας αυτός προσέφερε την κατάλληλη ερμηνευτική προσέγγιση. Άλλη μια απόδειξη της συνεχούς επικαιρότητας της τέχνης, αρκεί να έχει κανείς τα μάτια του ανοιχτά».
* Μπορεί ένας πίνακας ή ένα έργο τέχνης γενικότερα να πει τόσα πολλά πράγματα για την ιστορία, το σήμερα και το χθες μιας ολόκληρης ηπείρου;
«Ο Οδυσσέας Ελύτης το είπε εύστοχα στο λόγο αποδοχής του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας: "Είναι σωστό να προσκομίζει κανείς στην τέχνη αυτά που του υπαγορεύουν η προσωπική του εμπειρία και οι αρετές της γλώσσας του. Πολύ περισσότερο όταν οι καιροί είναι σκοτεινοί και αυτό που του υπαγορεύουν είναι μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ορατότητα"».
* Πες μου μια εικόνα τέχνης που κουβαλάς από την Κρήτη.
«Η τοιχογραφία των Ταυροκαθαψίων από το παλάτι της Κνωσού, το προφίλ του Γιούχτα (ή μήπως του Δία) από το κατάστρωμα πλοίου στο λιμάνι του Ηρακλείου, το "Όραμα του Αϊ Γιάννη" του Ελ Γκρέκο από το 1609-14, που θυμήθηκα σε μια πρόσφατη επίσκεψη στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Άλλος ένας Κρητικός που αναζήτησε την τύχη του στο εξωτερικό... Διάλεξε...».
* Τι θα σ' έκανε να τα παρατήσεις όλα και να γυρίσεις πίσω;
«Ένας μεγάλος έρωτας»!
