Με τη ρήση του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου «αρχή της αμέλειας και της αδιαφορίας είναι η αναβολή» κατά νου, η έκτακτη Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που χθες συνεδρίαζε για 6 ώρες, αποφάσισε να θέσει με ένα λιτό μεν ανακοινωθέν, εξόχως δε ηχηρό, τέλος στα όποια σενάρια τις τελευταίες μέρες θέλησαν να θέσουν σε αμφιβολία τη βούλησή της για την πραγματοποίηση της Μεγάλης Πανορθόδοξης Συνόδου στην Κρήτη.
Έπειτα από ένα τριήμερο κύμα αντιδράσεων και αιχμών, με την Εκκλησία της Βουλγαρίας να έχει ανακοινώσει ότι δε θα μετάσχει στην Πανορθόδοξη Σύνοδο, το Πατριαρχείο Αντιοχείας να δηλώνει ότι εξετάζει τη συμμετοχή του, αλλά και την Εκκλησία της Ρωσίας να θέτει και θέμα αναβολής, αν δεν υπάρξει Προσύνοδος μέχρι τις 10 Ιουνίου για να επιλύσει τις τριβές και διαφωνίες που έχουν δημιουργηθεί, το Οικουμενικό Πατριαρχείο κλείνει τον κύκλο με ένα βροντερό μήνυμα, που συμπυκνωμένο αναφέρει πως η Πανορθόδοξη Σύνοδος θα γίνει κανονικά 16-26 Ιουνίου στην Κρήτη, όπως αλλεπάλληλα και ομόφωνα όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες έχουν αποφασίσει. Οι όποιες διαφωνίες στο παρά ένα δε συνιστούν θεσμική αναθεώρηση του λόγου για τον οποίο γίνεται η Πανορθόδοξη, ώστε να πρέπει να αναβληθεί. Οι όποιες τροπολογίες ή διορθώσεις επί των κειμένων που έχουν προαποφασιστεί για τη Μεγάλη Σύνοδο μπορούν να κατατεθούν και να συζητηθούν κατά την εξέλιξή της.
Και τέλος, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, υπογραμμίζοντας κατά το κανονικό-ιστορικό και εκκλησιαστικό δίκαιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας τον «πρωτεύθυνο» ρόλο του στη διασφάλιση της ενότητας της Ορθοδοξίας, καλεί όλες τις ισοϋψείς, κατά το Συνοδικό Σύστημα της Ορθοδόξου Εκκλησίας, αδελφές Εκκλησίες να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων. Τα μηνύματα είναι πολλαπλά και δεν αφορούν στενά τις Εκκλησίες Βουλγαρίας, Αντιοχείας και Ρωσίας, αλλά όλους όσοι θέλουν να υποκαταστήσουν τον πρωταγωνιστικό συντονιστικά ρόλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Αμφισβήτηση είτε με μικροπολιτικά παιχνίδια ισχύος, είτε με εθνοφυλετική εκκλησιαστική προσέγγιση, είτε με ιδεολογήματα περί «Γ' Ρώμης».
Το επίσημο ανακοινωθέν
Λιτό αλλά εξόχως αποκαλυπτικό είναι το δελτίο Τύπου-ανακοινωθέν που εξέδωσε η Αρχιγραμματεία της Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δύο ώρες μετά την ολοκλήρωση της συνεδρίασής της, που ήταν διευρυμένη όχι μόνο από 12 Συνοδικούς, υπό τον Οικουμενικό Πατριάρχη, αλλά και με όσους ιεράρχες ποιμαίνουν στην Κωνσταντινούπολη.
Μεταξύ άλλων αναφέρει: «Η Ιερά Ενδημούσα Σύνοδος, μετ' εκπλήξεως και απορίας επληροφορήθη τας εσχάτως εκφρασθείσας θέσεις και απόψεις ενίων αδελφών Ορθοδόξων Εκκλησιών και, αξιολογήσασα αυτάς, διεπίστωσεν ότι ουδέν θεσμικόν πλαίσιον υφίσταται προς αναθεώρησιν της ήδη δρομολογηθείσης συνοδικής διαδικασίας. Όθεν, αναμένεται οι Προκαθήμενοι των Αγιωτάτων Ορθοδόξων Εκκλησιών, συμφώνως προς τον Κανονισμόν Οργανώσεως και λειτουργίας της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, να προσκομίσουν τας τυχόν "προτάσεις τροπολογιών, διορθώσεων ή προσθηκών εις τα ομοφώνως εγκριθέντα κείμενα υπό Προσυνοδικών Πανορθοδόξων Διασκέψεων και των Συνάξεων των Προκαθημένων επί των θεμάτων της ημερησίας διατάξεως" (βλ. άρθρον 11), προς τελικήν διαμόρφωσιν και απόφανσιν κατά τας εργασίας της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, τη επικλήσει του Παναγίου και Τελεταρχικού Πνεύματος.
Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον, ως πρωτεύθυνος Εκκλησία διά την διασφάλισιν της ενότητος της Ορθοδοξίας, καλεί άπαντας να αρθούν εις το ύψος των περιστάσεων και να μετάσχουν εις τας, κατά τας προκαθωρισμένας ημερομηνίας, εργασίας της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, ως πανορθοδόξως απεφασίσθη και υπεγράφη τόσον υπό των Προκαθημένων εις τας Ιεράς Συνάξεις αυτών, όσον και υπό των εξουσιοδοτημένων εκάστοτε αντιπροσωπειών καθ' όλην την μακράν προπαρασκευαστικήν της Συνόδου διαδικασίαν...».
Οι εξελίξεις πίσω από τις ανακοινώσεις
Η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Θρόνου εκτίμησε κυρίαρχα ότι επιχειρήθηκε να εμφανιστεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο αδύναμο να ανταποκριθεί στο συντονιστικό του ρόλο και μάλιστα υπό το βάρος προσχηματικών θεμάτων, που φαίνεται να δημιουργούνται στο παρά ένα, με στόχο κάποιες άλλες Εκκλησίες να εμφανιστούν στο τέλος ως συνδιαμορφωτές της επίλυσης ζητημάτων, που εν πολλοίς οι ίδιες "καλλιέργησαν" ή σιγοντάρισαν για να τροφοδοτηθούν.
Η Σύνοδος του Οικουμενικού Θρόνου αποφάσισε να προχωρήσει ακάθεκτη μ' ένα σκεπτικό που με απλά λόγια λέει: «Μία Πανορθόδοξος που συμφωνήθηκε ομόφωνα πριν 2 χρόνια, επαναβεβαιώθηκε πριν 6 μήνες ως προς τον τόπο τέλεσης - την Κρήτη - δεν μπορεί να τίθεται εν αμφιβόλω με ζητήματα όπως η γεωγραφία των θέσεων για το πού θα καθίσουν οι Προκαθήμενοι, ή διμερών ζητημάτων όπως το Κατάρ μεταξύ Αντιόχειας και Ιεροσολύμων».
Η θέση της Ρωσικής Εκκλησίας πως «και μία Εκκλησία να απουσιάζει, η Πανορθόδοξη δεν υφίσταται» είναι άνευ αντικειμένου, πολύ περισσότερο που το Πατριαρχείο Μόσχας, προτείνοντας Προσύνοδο μέχρι τις 10 Ιουνίου, ουσιαστικά αποκαλύπτει τις πραγματικές του προθέσεις. Δηλαδή, αφού δημιουργηθεί προσχηματικά ένα πρόβλημα, Εκκλησίες που αμφισβητούν την ιστορική πρωτοκαθεδρία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σε ρόλο συντονιστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας, να επιχειρούν να εμφανιστούν ως συνδιαχειριστές στην επίλυση του προβλήματος που τεχνητά δημιουργήθηκε.
Το μόνο θέμα που επιχειρήθηκε στην ουσία να δημιουργηθεί, για την Πανορθόδοξη Σύνοδο, είναι να εμφανιστεί ως αδύναμο το Οικουμενικό Πατριαρχείο, που έχει ανάγκη από αρωγή άλλων Εκκλησιών για να λύνει προβλήματα.
Σε αυτή τη λογική, το Οικουμενικό Πατριαρχείο αφήνει να διαφανεί ότι εκείνοι που θα επιλέξουν να μη δώσουν το "παρών" στην Πανορθόδοξη, είναι αυτοί που τελικώς θα επιλέξουν την αυτοαπομόνωση από την κανονικότητα της Ορθοδόξου Εκκλησίας, που στηρίζεται στις συνοδικές λειτουργίες και όχι σε παιχνίδια πολιτικής ισχύος.
Για το Φανάρι, ο κύβος ερρίφθη, η Πανορθόδοξη θα πραγματοποιηθεί κανονικά και "πετάει το γάντι" σε όσους αντιδρούν. Δε θα πρέπει πάντως να διαφεύγει της προσοχής μας ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μετά τη χθεσινή του απόφαση να προχωρήσει κανονικά στην Πανορθόδοξη, αν διαπιστώσει νέα κλιμάκωση της έντασης διαθέτει και άλλα "όπλα" στη φαρέτρα του. Ένα από τα πιο κρίσιμα είναι ο ρόλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην εκκλησιαστική κρίση της Ουκρανίας, και το αναπάντητο μέχρι σήμερα αίτημα της λεγόμενης Σχισματικής Εκκλησίας της Ουκρανίας να αναγνωριστεί από τον Οικουμενικό Θρόνο.
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Όποιος "βγει εκτός" αυτο-απομονώνεται
Τα όσα είδαμε να διαδραματίζονται τις τελευταίες μέρες κυριολεκτικά στο παρά ένα της Πανορθόδοξης Συνόδου στο Κολυμπάρι αποδεικνύουν ότι είναι σε εξέλιξη ένα έντονο παρασκήνιο, αλλά και γεωπολιτικά παιχνίδια.
Ιδιαίτερα καυτό και ευαίσθητο θέμα είναι το μέλλον της Εκκλησίας της Ουκρανίας, με δεδομένη τη διαρκή κρίση στις σχέσεις Μόσχας και Κιέβου, μετά και την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, η οποία, πέρα από το ότι φούντωσε την κρίση, τη διεύρυνε εμπλέκοντας και τη Δύση. Ο Πατριάρχης Ρωσίας Κύριλλος, στενός συνεργάτης του Βλαντιμίρ Πούτιν, είναι ένας από τους βασικούς παίκτες του παρασκηνιακού παιχνιδιού και σαφώς κατά τη διάρκεια της όλης διαδικασίας, πέρα από τα στενά θρησκευτικά συμφέροντά του, στο κέντρο της στρατηγικής και των κινήσεών του θα έχει τα γεωστρατηγικά συμφέροντα της Μόσχας.
Ήδη, από τη στιγμή που αποφασίστηκε η σύγκληση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου στην Κρήτη, εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του για τον τόπο της διοργάνωσης (αρχικά είχε αποφασιστεί να πραγματοποιηθεί στο ναό της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη) και άρχισε να δημιουργεί προβλήματα μέσω χωροταξικών παραπόνων προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Για παράδειγμα, έχει εκφράσει τη δυσαρέσκειά του για την ταξιθεσία των προκαθημένων σε δύο παράλληλες σειρές και όχι σε ένα συνεχόμενο ημικύκλιο, αλλά και για το ότι οι παρατηρητές των ετερόδοξων Εκκλησιών (Ρωμαιοκαθολική, Αγγλικανική, Προτεσταντική, Κοπτική, Συροϊακωβιτική, Αρμενική) δε θα είναι ξεκάθαρα διαχωρισμένοι χωροταξικά στο χώρο των συνεδριάσεων, ζητώντας παρέμβαση της οργανωτικής επιτροπής. Είναι σαφές ότι, μέσω αυτού του παιχνιδιού, επιδιώκει να έχει καθοριστική και ηγετική παρουσία στη Σύνοδο.
Δύο σημαντικά Πατριαρχεία, της Αντιόχειας και των Ιεροσολύμων, βρίσκονται σε έντονη αντιπαράθεση αναφορικά με τη δικαιοδοσία του εδάφους του Κατάρ. Μετά από πρόσκληση του εμίρη του Κατάρ, το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων εξέλεξε Αρχιεπίσκοπο στο Κατάρ, με αποτέλεσμα να υπάρξει έντονη αντίδραση από το Πατριαρχείο Αντιοχείας, που θεωρεί το Κατάρ δική του δικαιοδοσία.
Το Φανάρι προέβη σε μια μεσολαβητική προσπάθεια, προτείνοντας τη σύσταση επιτροπής υπό τη συντονιστική ευθύνη του, με τη συμμετοχή αντιπροσώπων από τα Πατριαρχεία Αντιοχείας και Ιεροσολύμων, που σκοπό θα έχει, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, να μελετήσει το ζήτημα της διαφοράς. Αλλά και αυτή η προσπάθεια προκάλεσε δυσαρέσκεια στην Αντιόχεια, η οποία δεν κάνει πίσω στο κλίμα έντασης με τα Ιεροσόλυμα.
Η Εκκλησία της Γεωργίας έχει, επίσης, αντιδράσει, διαφωνώντας με το περιεχόμενο των κειμένων της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, κυρίως αυτό για τις σχέσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας με το λοιπό χριστιανικό κόσμο. Στο θέμα αυτό εμπλέκεται και τμήμα της Εκκλησίας της Ελλάδος, όπου υπάρχουν αντιδράσεις από πολλούς Μητροπολίτες, με αποτέλεσμα να υπάρξει και η παραίτηση του Μητροπολίτη Πειραιά από τις διαδικασίες της Συνόδου.
Τέλος, η απόφαση προσώρας για μη συμμετοχή στη Σύνοδο της παραδοσιακής συμμάχου της Ρωσίας, Εκκλησίας της Βουλγαρίας.
Είναι σαφές από τα παραπάνω ότι η διεξαγωγή της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου εξελίσσεται στο παρασκήνιο σε μια σκληρή και πολύπλοκη παρτίδα σκάκι, η οποία απαιτεί μαεστρία στρατηγικής και υψηλές ικανότητες διπλωματίας. Η μέχρι σήμερα πορεία και στρατηγική που έχουν ακολουθήσει το Πατριαρχείο και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος το έχουν καταστήσει πυλώνα σταθερότητας και μοχλό προώθησης σε παγκόσμια κλίμακα του πνευματικού ρόλου της Ορθοδοξίας, μακριά από πολιτικές σκοπιμότητες και προώθηση συμφερόντων που υπερβαίνουν τα όρια της θρησκείας.
Η χθεσινή απόφαση της Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι σαφέστατη. Όποιος αποφασίσει να "βγει εκτός" από κάτι που ομόφωνα έχει αποφασιστεί εδώ και δύο χρόνια, απλά «αυτο-απομονώνεται».
Οι Πανορθόδοξες Σύνοδοι κρίνονται με ιστορία κλίμακας και όχι κοντόφθαλμα. Κανείς δε θυμάται τις "απουσίες" Εκκλησιών στις μεγάλες Οικουμενικές Συνόδους, αλλά όλοι θυμούνται ότι στην Α' της Νίκαιας η Σύνοδος καταδίκασε τη διδασκαλία του Αρείου, συνέταξε το Σύμβολο της Νίκαιας, που καθιέρωσε τον όρο «ομοούσιος», και όρισε την ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα, ή ότι η Ζ' Οικουμενική Σύνοδος αποφάσισε την αναστήλωση των εικόνων, καταδικάζοντας την Εικονομαχία.
Ρεπορτάζ: Γιώργος Σαχίνης
