Με κάθε εκκλησιαστική λαμπρότητα αναμένεται να τελεστούν τα θυρανοίξια του Ιερού Ναού των Τριών Ιεραρχών Λουσουδίου - μοναστήρι του Ιωσήφ Φιλαγρίου Καπετανιανά, Ιερού Μετοχίου - από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Γορτύνης και Αρκαδίας κ.κ. Μακάριο, την εβδομάδα της Διακαινησίμου και συγκεριμένα την Τετάρτη 4 Μαΐου και ώρα 9:30 το πρωί.
Τα Θυρανοίξια είναι μια ακολουθία που τελείται μπροστά στην κλειστή δυτική πύλη του ναού, προκειμένου αυτός να παραδοθεί στη λατρεία του Θεού.
Μέγα εκκλησιαστικό και πολιτιστικό γεγονός αποτελεί η ανακάλυψη της Αριστοτελικής Σχολής Φιλοσοφίας στην Κρήτη την περίοδο της Ενετοκρατίας.
Η Μονή των Τριών Ιεραρχών
Στη Νότια Κρήτη, στην ιστορική οροσειρά των Αστερουσίων, με τα πολλά μοναστήρια και ερημητήρια, τους βυζαντινούς ναούς και τον φημισμένο σπηλαιώδη ασκητισμό, ανάμεσα στην κορφή του Κόφινα και στο αγέρωχο χωριό των Καπετανιανών, σε υψόμετρο περίπου 1000m, βρίσκονται μέχρι σήμερα τα απομεινάρια του μοναστηριού του Ιωσήφ Φιλάγρη. Η περιοχή λέγεται Λουσούδι, λόγω των νερών που διαθέτει.
Ο Ιερός Ναός πριν την αναστήλωση.Σε ερημική τοποθεσία προβάλλει ο ημιερειπωμένος ναΐσκος των Τριών Ιεραρχών, του 14ου αιώνα, καθολικό Μοναστηριού που ίδρυσε ο αριστοτελιστής φιλόσοφος και διδάσκαλος Κρήτης Ιωσήφ Φιλάγρης.
Η Σχολή λειτουργούσε στον χώρο του Μετοχίου των Τριών Ιεραρχών, το οποίο ανήκει στη Μονή Κουδουμά. Aποτελούσε κέντρο πνευματικής και πολιτικής αντίστασης στα πρώτα σκληρά χρόνια της Ενετοκρατίας, όταν οι κατακτητές απέκοψαν την Κρήτη από το Βυζάντιο, στην προσπάθειά τους να την εκλατινίσουν με την κατάργηση της ελληνικής γλώσσας, της εκπαίδευσης και της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ως αποτέλεσμα, υπήρχαν διαρκείς επαναστάσεις και εξεγέρσεις των Κρητών μέχρι που ενσωμάτωσαν τους Ενετούς κατακτητές.
Κατά τη διάρκεια της αναστήλωσης.Ήταν τα δύσκολα χρόνια της Ενετοκρατίας για την Κρήτη. Ιδιαίτερα ο 14ος αιώνας, στον οποίο οι Βενετοί, με αλλεπάλληλες διαταγές του δόγη της Βενετίας, που εφάρμοζε κατά γράμμα ο αντίστοιχος δόγης Κρήτης, είχαν εξαπολύσει κύμα τρομοκρατίας σ' ολόκληρο το νησί με τρεις συγκεκριμένους στόχους:
* Περιορισμό και απαγόρευση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας, κλείσιμο των στοιχειωδών σχολείων που διατηρούσαν οι κατά τόπους ιδιωτικοί διδάσκαλοι και ιδιαίτερα τα μοναστήρια.
* Εξουθενωτική φορολογία με το φεουδαρχικό σύστημα, που διέλυε όχι μόνο την αγροτική οικονομία, αλλά εξαθλίωνε και τους κατοίκους των πόλεων, με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν την ίδια εποχή δύο επαναστάσεις, μία των Καλλεργών (1365-67) και η άλλη του Αγίου Τίτου (1363-65): «Ενώθηκαν, για λόγους κοινού συμφέροντος, Βενετοί φεουδάρχες και ντόπιοι άρχοντες (Τίτος Venier και Φραγκίσκος Gradenigo), που αντιτάχθηκαν στη βενετική εξουσία, με αφορμή την επιβολή νέων φόρων για την επισκευή του λιμανιού του Χάνδακα» (Γ. Κ. Παπάζογλου, Ιωσήφ Φιλάγρης ή Φιλάγριος, ένας λόγιος Κρητικός ιερωμένος και αριστοτελικός σχολιαστής του 14ου αιώνα, Κομοτηνή 2008).
Πρώτη Θεία Λειτουργία μετά από 600 χρόνια.* Η βενετική εξουσία αναγνώριζε ως επίσημη εκκλησία μόνο τη Λατινική, κατάργησε τους πνευματικούς αρχηγούς της Ορθοδόξου Εκκλησίας, δηλαδή τους επισκόπους, ελέγχοντας, όσο της ήταν δυνατόν, τις χειροτονίες των ιερέων και αφήνοντας ασύδοτο το Βατικανό, με τα όργανα της παπικής εκκλησίας στην Κρήτη να θέλουν να υποτάξουν και να κρατούν σε διαρκή τρομοκρατία τον ορθόδοξο κλήρο του λαού εξαπολύοντας, ιδιαίτερα τον 14ο αιώνα, κύμα πρωτοφανούς προπαγάνδας και καταπίεσης και απαιτώντας να ασπασθούν το λατινικό δόγμα.
Σε αυτή την εποχή τοποθετείται η δράση του Ιωσήφ Φιλάγρη στην περιοχή των ανατολικών Αστερουσίων. Από συστατική επιστολή του μαθαίνουμε την ύπαρξη σχολείου κοντά στον Κόφινα και στη Μονή Κουδουμά. Τα ιερά στοιχειώδη γράμματα, τα οποία δίδασκαν και λόγιοι μοναχοί στη Μονή Κουδουμά, περιελάμβαναν ανάγνωση και γραφή. Αντίθετα, ο Φιλάγρης δίδασκε ανώτερα μαθήματα τα οποία, όπως διέσωσε ο κώδικας της Biblioteca Angelica αριθμ. 30 της Ρώμης, ήταν η Γραμματική, η Φιλοσοφία, η Αστρονομία, κείμενα Πατέρων, γνώμες Σοφών και Παροιμίες, δογματικά και αντιρρητικά κείμενα και στοιχεία Ιατρικής.
Είναι ενδεικτικό ότι ένα από τα σημαντικότερα αντιρρητικά κείμενα του Φιλάγρη, «ο κατά Λατίνων δικανικός» λόγος, όπου συστηματικά επιχειρεί την αναίρεση όλων σχεδόν των παπικών θέσεων, γράφτηκε το 1383 στο Μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών, σύμφωνα με την πληροφορία που διασώζει ο κώδικας της Ακαδημίας του Βουκουρεστίου: «Ετελειώθη εν τη μονή των τριών μεγάλων Ιεραρχών, εν τη τοποθεσία του Λουσούδου, πλησίον του Κωφηνίου όρους, εν έτει (6891=1383) ινδ. Ιά».
Ταυτόχρονα είχε στήσει και ένα εξελιγμένο εργαστήριο αντιγραφής αρχαίων κειμένων, ο ίδιος ήταν αριστοτελιστής φιλόσοφος με σπουδές στο Πανδιδακτήριο της Κωνσταντινούπολης και αντέγραφε η ομάδα του αρχαία κείμενα, την εργασία των οποίων επόπτευε ο ίδιος και έκανε τα σχόλια πλαγίως των κειμένων. Τα κείμενα αυτά, εκτός από την Κρήτη και την Κωνσταντινούπολη, ταξίδευαν στην Ευρώπη, συμβάλλοντας στη διάσωση και διάχυση της αρχαίας ελληνικής σκέψης, που υπήρξε το εφαλτήριο της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού. Στη χειμαζόμενη σήμερα Ευρώπη από τα έγκατα της ελληνικής γης φυτρώνει η ελπίδα του πνεύματος και της αντίστασης.
Ο Αριστοτέλης θέτει το ζήτημα της άμεσης δημοκρατίας, της πολιτικής ισότητας, της απελευθέρωσης των δούλων για πρώτη φορά παγκοσμίως, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ελευθερίας, μαζί με τις επιστημονικές μεθόδους ανάλυσης των κοινωνικών και επιστημονικών φαινομένων στις θετικές επιστήμες. Μάλιστα, κώδικες των αντιγράφων του Φιλάγρη έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Λονδίνου, των Παρισίων, της Βιέννης και του Βουκουρεστίου.
Ο Φιλάγρης συνδέθηκε και συνεργάστηκε με μεγάλες προσωπικότητες της εποχής του. Πέρα από τη στενή πνευματική φιλία με τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών, «πρόεδρο Κρήτης» και μάρτυρα Άνθιμο τον ομολογητή, ανέπτυξε ζωηρή επικοινωνία και με τους εκπροσώπους της αντιρρητικής θεολογίας στην Κρήτη, όπως τον σοφό λόγιο Ιωσήφ Βρυέννιο και τον λόγιο Νείλο Δαμιλά. Στη δεύτερη πεντηκονταετία του 14ου αιώνα ταπεινοί μοναχοί στα ερημητήρια της Νότιας Κρήτης όχι μόνο δίδασκαν σε νεαρούς Κρητικούς ανώτερα μαθήματα, αλλά και σχολίαζαν τον Αριστοτέλη από το πρωτότυπο, όπως ο κωδικογράφος και αριστοτελικός φιλόσοφος Ιωσήφ Φιλάγρης.
Το μείζον θέμα για την ελληνική ιστορία, αλλά και για την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά είναι πώς ο Ιωσήφ Φιλάγρης, μετά τους διωγμούς που εξαπέλυσαν οι Βενετοί, έφυγε από το Ηράκλειο, πήγε στα απρόσιτα Αστερούσια και δημιούργησε μία Σχολή Φιλοσοφίας, όπου δίδασκε Φιλοσοφία, Αστρονομία, Γραμματική, Θεολογία και Ιατρική.
Ο ημιερειπωμένος ναός που χρησιμοποιείτο ως μάντρα βοσκών, εντοπίστηκε και υποδείχθηκε από τον Γιώργο Σταματάκη που ο οικοπεδικός χώρος που βρίσκεται ο ναός ανήκε στην οικογένειά του. Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης έκανε την επιστημονική ταυτοποίηση και δημοσίευση του ναού ως Μονή των Τριών Ιεραρχών.
Ο οικοπεδικός χώρος παραχωρήθηκε από τον μοναχό της Μονής Κουδουμά, Ιλαρίωνα Σταματάκη στην Μονή Κουδουμά. Σήμερα έχουν γίνει ανασκαφές γύρω από τον ναό από τον ομότιμο καθηγητή της Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Αθανάσιο Παλιούρα, κατόπιν εγκρίσεως της τοπικής Ιεράς Μητροπόλεως Γορτύνης και Αρκαδίας και του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (Κ.Α.Σ.), έχει έρθει στην επιφάνεια το μοναστήρι με τα κελιά και έχει ταυτοποιηθεί το αντιγραφείο (scriptorium), το μοναδικό που έχει εντοπιστεί στον ελλαδικό χώρο. Έχει αναστηλωθεί ο ναός με επίβλεψη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του Αρχιτέκτονα Ηρακλή Πυργιανάκη. Οι δαπάνες αναστήλωσης του ναού και των ανασκαφών καλύφθηκαν από τη Μονή Κουδουμά και από δωρητές.
Για πρώτη φορά μετά από εξακόσια χρόνια, στις 30-01-2016, έγινε και πάλι Θεία Λειτουργία και τα θυρανοίξια θα τελεστούν στις 04-05-2016, από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Γορτύνης και Αρκαδίας κ.κ. Μακάριο.
