Στην ευρύτερη περιοχή του Φόδελε σε ένα κατάφυτο μέρος από πορτοκαλεώνες και ελαιώνες βρίσκεται η Ιερά Μονή του Αγίου Παντελεήμονα. Η ιστορία της μονής χάνεται στα χρόνια της Ενετοκρατίας και η ημερομηνία ιδρύσεώς της δεν είναι ακριβής.
Ένα μέρος μοναδικό, που όποιος αποφασίσει να το επισκεφτεί, θα αισθανθεί σίγουρα την επιθυμία να επισκεφτεί ξανά και ξανά. Πατώντας το πόδι σου εκεί έχεις την αίσθηση ότι το μέρος αυτό είναι αποκομμένο από τον υπόλοιπο κόσμο κι ας είναι μόλις τρία χιλιόμετρα από το Φόδελε, λες και ο χρόνος σταματά και το μόνο που μπορείς να αισθανθείς είναι γαλήνη και μία αίσθηση απόλυτης ελευθερίας και ανάτασης.
Η Μονή στην αρχική της μορφή παρουσιάζει την τυπική εικόνα μοναστικού συγκροτήματος φρουριακού χαρακτήρα.
Στην είσοδό της μία εντοιχισμένη επιγραφή αναφέρει: «Στενή η πύλη και τεθλιμμένη η οδός η άγουσα εις την ζωήν -1677», αυτή αντανακλά και την αγωνία των Χριστιανών της εποχής εκείνης, κατά την περίοδο του τρόμου της Τουρκοκρατίας. Η οικοδόμηση των κτισμάτων πραγματοποιήθηκε σε διάφορες εποχές. Σήμερα σώζεται τμήμα από τον οχυρωματικό περίβολο και η όμορφη είσοδος του μοναστηριού.
Στο κέντρο περίπου του μοναστηριού βρίσκεται το καθολικό. Ο ναός είναι δίκλητος? το ένα κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο και το άλλο στον Άγιο Παντελεήμονα. Δυστυχώς το 1972 κατεδαφίστηκε το μεγαλύτερο μέρος των κτηριακών εγκαταστάσεων της Μονής αφήνοντας μόνο το καθολικό, την κλίνη και δύο κελιά.
Η ημερομηνία ιδρύσεως της μονής δεν είναι ακριβής. Μερικοί εικάζουν ότι μπορεί να τοποθετηθεί μετά το 1539, όταν οι μοναχοί της παραθαλάσσιας μονής του Αγίου Αντωνίου στους Πέρα Γαλήνους δέχτηκαν επίθεση από πειρατές και αποσύρθηκαν στην ενδοχώρα. Πράγματι η μονή, εκτός από τον Άγιο Παντελεήμονα, είναι αφιερωμένη και στον Άγιο Αντώνιο. Ωστόσο, οι περισσότεροι πιστεύουν ότι υπήρχε ήδη η μονή του Αγίου Παντελεήμονα, αλλιώς θα είχε επικρατήσει η ονομασία του Αγίου Αντωνίου ως προστάτη της μονής.
Το μοναστήρι διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στον αγώνα των Κρητικών κατά των Τούρκων κατακτητών. Τη δράση της αυτή την "πλήρωσε" πολλές φορές με λεηλασίες και καταστροφές, αλλά δε σταμάτησε η λειτουργία της.
Στη Μονή σώζονται εικόνες του 17ου αιώνα, όπως η Δευτέρα Παρουσία του Μιχαήλ Δαμασκηνού.
Από το 1537 έως σήμερα
Το 1537 έως 1539, ο πειρατής Χαϊρεντίν Μπαρπαρόσα εξαπολύει συνεχείς επιθέσεις κατά των παραλίων της Κρήτης. Οι μοναχοί Μακάριος, Ιερεμίας και Κοσμάς της παραθαλάσσιας Μονής Αγίου Αντωνίου στους Πέρα Γαλήνους αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το μοναστήρι και να μεταφερθούν στην ήδη υπάρχουσα μονή του Αγίου Παντελεήμονα.
Από το 1660 έως 1670, κατά μια άλλη εκδοχή, η μονή ιδρύεται αυτή τη δεκαετία, ενώ το 1677, μια μαρμάρινη επιγραφή αναφέρει αυτή την ημερομηνία, άρα σίγουρα υπήρχε τότε.
Το 1821, οι χώροι της Μονής χρησιμοποιούνται ως πρόχειρο νοσοκομείο, ενώ το 1824, οι Τουρκοαιγύπτιοι προκαλούν μεγάλες ζημιές στην Ιερά Μονή, ενώ το 1861, ο ηγούμενος Νεόφυτος Πεδιώτης ξεκινάει την ανακαίνιση της Μονής.
Ο ηγούμενος Νεόφυτος Πεδιώτης το 1866 παίρνει μέρος στην Επανάσταση του 1866-'69, εκείνο το διάστημα η Ιερά Μονή μετατρέπεται σε αποθήκη εφοδίων και καταφύγιο για τους επαναστάτες, ενώ το 1867, οι άνδρες του Ρεσίτ Πασά πυρπολούν το μοναστήρι.
Δυστυχώς, το 1972 μεγάλο μέρος των κτιριακών εγκαταστάσεων κατεδαφίζεται προς χάριν του «εκσυγχρονισμού» της μονής, πλην δύο κτιρίων. Λέγεται ότι η μονή κατεδαφίστηκε λόγω υπόνοιας ότι κρυβόταν κάποιος θησαυρός στα θεμέλιά της, ωστόσο το 2004, ξεκινούν συντονισμένες προσπάθειες αναστήλωσης της ιστορικής μονής.
Τέλος, ο μεγάλος σεισμός το 2006 προκάλεσε μεγάλες ζημιές στα εναπομείναντα παλαιά κτίρια του Ιερού Ναού.
Οι πιστοί τόσο από την περιοχή όσο και από άλλα σημεία της Κρήτης, κινητοποιήθηκαν για να αναστηλωθεί σημαντικό τμήμα της Μονής.
Παρά τις μεγάλες φθορές ο χώρος είναι επισκέψιμος και κάθε χρόνο εκατοντάδες πιστοί αναζητούν την κατάνυξη -ιδιαίτερα τις ημέρες του Πάσχα.
Ρεπορτάζ: Μαρία Λιναρδάκη
