Περνώντας από δρόμους και σοκάκια του Ηρακλείου, οι ντόπιοι κοιτούν βιαστικά τριγύρω αλλά δε "βλέπουν", δε διασχίζουν την πύλη που οδηγεί στο λαμπρό παρελθόν αυτής της πόλης, δεν ακούν την ανάσα του και δε νιώθουν τους χτύπους της καρδιάς μιας πόλης που μοιάζει να έχει ξεχάσει την ιστορία της. Μια ανάσα βαριά, αγωνιώδη να κρατηθεί στη ζωή, χτύποι μιας καρδιάς που χτυπά χιλιάδες χρόνια και παλεύει να ακουστεί μέσα στο θόρυβο του σήμερα, που πνίγει τον αντίλαλο του χθες. Και όμως, η ιστορία είναι γύρω μας.
Σαν εικόνες, σαν λείψανα κτηρίων και μνημείων, ή ακόμα και σαν ανάμνηση, καθώς πολλά από αυτά και κυρίως τα περισσότερα θρησκευτικά έχουν λησμονηθεί, καταστραφεί ή θαφτεί στα υπόγεια πολυκατοικιών.
Τώρα όμως επιστρέφουν στο φως και η λάμψη τους μας θαμπώνει μέσα από ένα μοναδικό συγγραφικό εγχείρημα, τον τρίτο τόμο της σειράς που μας φέρνει σε επαφή με την ιστορία του Ηρακλείου, του Μεγάλου Κάστρου, του Χάνδακα, της Candia των Ενετών, της «χώρας» των παλιών Κρητικών.
Συγγραφέας η αρχαιολόγος Λιάνα Σταρίδα, που χρόνια ολόκληρα σκαλίζει με τη σκαπάνη το χώμα του Ηρακλείου και με την πένα το σπάνιο αρχειακό υλικό για να φέρει στο φως όλα εκείνα που υπήρχαν και έχουν πια χαθεί, αυτά που βρίσκονται δίπλα μας αλλά τα προσπερνάμε, όλα εκείνα που μένει ακόμα να ανακαλυφθούν και όσα κραυγάζουν με αγωνία ότι πρέπει να σωθούν και να παραδοθούν στις επόμενες γενιές.
Ο τρίτος τόμος
Μετά "Το Μεγάλο Κάστρο", τον πρώτο τόμο της σειράς και το βιβλίο "Συνοικίες και δρόμοι του Μεγάλου Κάστρου", το οποίο ακολούθησε ήρθε η σειρά του τρίτου τόμου που ασχολείται με τις εκκλησίες και γενικά τα θρησκευτικά κτίσματα της πόλης από τα βάθη των αιώνων. Το μνημειώδες, χωρίς ίχνος υπερβολής, έργο της Λιάνας καταγράφει σε ένα πολύτιμο Corpus όλα τα θρησκευτικά μνημεία που υπήρχαν στην πόλη του Χάνδακα μέσα στα μεγάλα ενετικά τείχη, ορθόδοξα μοναστήρια, εκκλησίες - καθολικά μικρών μοναστηριών, τα ίχνη των οποίων έχουν χαθεί, καθώς και μικρούς ευκτήριους οίκους ορθόδοξων συντεχνιών και αδερφοτήτων.
Περιλαμβάνει ακόμα τις μεγάλες καθολικές μονές, οι περισσότερες των οποίων διατηρούνται μέχρι τις μέρες μας, άλλοτε ως σύνολα, άλλοτε μόνο τα καθολικά τους ή ημιερειπωμένες και εγκλωβισμένες σε νεότερα κτήρια. Δε θα μπορούσαν να λείπουν από ένα τέτοιο κατάλογο τα οθωμανικά θρησκευτικά μνημεία: τεμένη, μετζίτια και τεκέδες, που ήταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία μετασκευές των ορθόδοξων και καθολικών εκκλησιών. Δε θα μπορούσαν επίσης να λείπουν η εβραϊκή συνοικία με τη συναγωγή της και η αρμένικη συνοικία με την εκκλησία της.
Μεγάλη έρευνα
Το βιβλίο που πρόκειται να κυκλοφορήσει στα τέλη του μήνα αποτελεί τον καρπό επίπονης δουλειάς πολλών χρόνων σε βιβλιοθήκες, αρχεία, συλλογές και έρευνας σε σπίτια και γωνιές της πόλης, προκειμένου να αποκαλυφθούν τυχόν υπολείμματα των μνημείων για τα οποία δεν υπήρχαν καθόλου στοιχεία εκτός από τις αναφορές τους στους μεσαιωνικούς χάρτες και τα υπομνήματά τους και στις αρχειακές πηγές.
Μια δουλειά δύσκολη, η οποία όμως δικαιώνει τη γνωστή αρχαιολόγο, η οποία παρουσιάζει στους Ηρακλειώτες και στην επιστημονική κοινότητα αυτό το σπάνιο πόνημα. Με αδημοσίευτο υλικό, πληροφορίες άγνωστες ακόμα και στους ειδικούς και ένα συγκλονιστικό φωτογραφικό υλικό που τεκμηριώνει αυτή τη μακροχρόνια έρευνα.
Η Παναγία του Φάρου, που υπήρχε στην αρχή της Οδού 1821.Μνημειακός θησαυρός
Είναι χαρακτηριστικά και διδακτικά τα λόγια της Λιάνας Σταρίδα στον πρόλογο του βιβλίου: «Κάποιες φορές στάθηκα τυχερή. Τις περισσότερες φορές όμως, με λύπη μου διαπίστωνα για άλλη μια φορά την τεράστια καταστροφή του μνημειακού θησαυρού που διέθετε το Ηράκλειο. Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες αυτού του τόμου, θα διαπιστώσετε την έλλειψη λεπτομερειών και πληροφοριών για πολλές από τις εκκλησίες που χάθηκαν από φυσικές καταστροφές και από την επέλαση της πολυκατοικίας, ιδιαίτερα στις δεκαετίες 1960-1970. Θέλω να ελπίζω πως έκανα ό,τι μπορούσα για να δώσω έναν όσο γινόταν πιο πλήρη κατάλογο των μνημείων μας. Ίσως κάποιοι από σας ανακαλύψετε διαβάζοντάς τον κάποιο ίχνος κάποιας εκκλησίας στο σπίτι σας ή στη γειτονιά σας».
Η γνωστή αρχαιολόγος περιγράφει το βιβλίο ως μια από τις πιο κουραστικές δουλειές που έχει κάνει, με δεκάδες αποδελτιώσεις και μια επίπονη προσπάθεια δεκαετιών να βρει στοιχεία, παρουσιάζοντας παράλληλα το αποτέλεσμα πολλών ανασκαφικών ερευνών των οποίων είχε την επιμέλεια μέσα στην πόλη. Η ίδια έχει έναν επιπλέον λόγο να νιώθει υπερήφανη γι' αυτή τη δουλειά, καθώς το εξώφυλλο της έκδοσης έχει επιμεληθεί ο γιος της, ο Θωμάς Σταρίδας. Και παράλληλα ευχαριστεί όσους τη βοήθησαν και τη στήριξαν, δίνοντας την υπόσχεση για το επόμενο βιβλίο της σειράς, το οποίο, όπως μας αποκάλυψε, θα ασχολείται με τις οχυρώσεις, το λιμάνι και την ύδρευση του Μεγάλου Κάστρου.
Του Σταύρου Μαουντουφάρη
