Η "Νέα Κρήτη" με ρεπορτάζ της και φιλοξενώντας άρθρα και ποικίλες, όσο και αντιτιθέμενες απόψεις, εδώ και δύο χρόνια έχει δώσει ένα βασικό περίγραμμα για τα τεκταινόμενα στο χώρο της έρευνας. Ειδικότερα, δε, στη λειτουργία των ερευνητικών κέντρων, στη χρησιμοποίηση δυστυχώς από ορισμένους της νομοθετικής και κάθε άλλου τύπου εξουσίας για την προστασία ενός "φεουδαρχικού" συστήματος, που εξακολουθεί, ανεξαρτήτως κυβερνήσεων, να κυριαρχεί εντός των τειχών αυτών των ευγενών ιδρυμάτων.
Του Γιώργου Σαχίνη
Ερευνητικών κέντρων που τους έχει εκχωρηθεί από τη Βουλή η ευχέρεια να δρουν ως κρατικοί οργανισμοί, που χρηματοδοτούνται απ' όλους τους Έλληνες, προκειμένου να στηριχθεί η ανάπτυξη και η ευμάρεια όλων μας, και στον αντίποδα αντί αποτελεσμάτων να στηρίζεται μέσω αυτών ο νεποτισμός, η ολιγαρχία και το δουλεμπόριο νέων επιστημόνων με μπλοκάκια και με παράνομες απολύσεις όσων διεκδικούν το δίκιο τους για εφευρέσεις τους στα δικαστήρια. Και όλα αυτά με αδιαμφισβήτητα στοιχεία που αντέχουν σε κάθε είδους κριτικής.
Η αλήθεια είναι πως το πεδίο της Έρευνας και της Καινοτομίας είναι μια περίπτωση που σηκώνει μεγάλη και πολυεπίπεδη ανάλυση βάσει ατράνταχτων στοιχείων. Αυτό το αναφέρουμε γιατί, ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα του εξαιρετικού έργου των Κέντρων, που οφείλεται κυρίως στον αγώνα, τον κόπο, το μεράκι και την επιμονή των εργαζομένων τους, η ανταποδοτικότητα προς την κοινωνία, και μάλιστα σε καθαρά πρακτικό επίπεδο, για χρόνια προβληματίζει. Προφανώς και δεν αναφέρομαι στα βιβλιογραφικά αποτελέσματα που είναι ομολογουμένως άριστα. Το πρόβλημα φαίνεται να ξεκινάει στο επίπεδο διασύνδεσης των αποτελεσμάτων αυτών, με την παραγωγή και την εγχώρια παραγωγική διαδικασία, είτε τοπική είτε σε εθνικό επίπεδο.
Εκεί ομολογουμένως πάσχει, στοιχείο όμως που δε λαμβάνεται υπόψη στην αξιολόγηση του τρόπου διοίκησης και των πεπραγμένων των διευθυντών των ερευνητικών ινστιτούτων. Άλλωστε, αυτή η διοικητική τους δράση είναι όχι μόνο ανεξέλεγκτη από κάθε όργανο ελέγχου, αλλά δρα στο απυρόβλητο κάθε αξιολόγησης, με το πρώτο επιτέλους ουσιαστικό μέτρο να δρομολογείται από τον αναπληρωτή υπουργό Κώστα Φωτάκη, και με το οποίο για πρώτη φορά οι εργαζόμενοι-ερευνητές θα εκφέρουν γνώμη τόσο για τα πεπραγμένα ενός υπάρχοντος διευθυντή, όσο και για την υποψηφιότητα ενός νέου. Μάλιστα - και αυτό είναι γνωστό και στον ίδιο τον υπουργό - αυτός ο τρόπος διοίκησης όχι μόνο παραμένει αναλλοίωτος στο χρόνο, αλλά ισχυροποιείται με κάποια επιπρόσθετα κεκτημένα με το πέρασμα κάθε κυβέρνησης τα τελευταία χρόνια εν μέσω κρίσης, όπως αναδείξαμε σε προηγούμενο άρθρο, με μοναδική εξαίρεση στον κανόνα την παρουσία εκπροσώπων των εργαζομένων στα Διοικητικά Συμβούλια που έφερε ο Νόμος 4310, παρουσία που δυσκόλεψε την εφαρμογή αποφάσεων περί έκτακτων αμοιβών, προσλήψεων συγγενών, ταξιδιών και άλλων "ευγενών αθλημάτων".
Η απόσυρση μιας διάταξης
Το έναυσμα για να ασχοληθούν γενικότερα τα ΜΜΕ τον τελευταίο καιρό με τα ζητήματα του τρόπου διοίκησης των ερευνητικών κέντρων, θέματα που αναδεικνύει η "Νέα Κρήτη" εδώ και δύο χρόνια, αποτέλεσε η προσπάθεια διαγραφής παρατυπιών και παρανομιών σε βάρος του Δημοσίου από καθηγητές πανεπιστημίου διπλοθεσίτες σε ερευνητικά κέντρα, με ανοικτές υποθέσεις στα εισαγγελικά συρτάρια. Μετά το σάλο όμως που επακολούθησε, η συγκεκριμένη διάταξη για τα «αχρεωστήτως καταβληθέντα», που έφερε ο αναπληρωτής υπουργός Φωτάκης, φαίνεται προς τιμήν του, έστω και με μεγάλη καθυστέρηση, να αποσύρεται, προς μεγάλη απογοήτευση κάποιων.
Δε θα είναι η πρώτη φορά βέβαια στην πολιτική ιστορία που μια συντεχνιακή διάταξη θα επιστρέψει με "ντροπολογία της νύχτας", όμως η γενικότερη γνώση του ζητήματος ακόμα, όπως μαθαίνουμε και από το ίδιο το "κουαρτέτο" των θεσμών, καθιστά το σενάριο μάλλον απαγορευτικό ή ριψοκίνδυνο. Τι έλεγε η περίφημη αυτή διάταξη που απέσυρε ο κ. Φωτάκης:
«18. Ποσά τα οποία έχουν καταλογισθεί, ως αχρεωστήτως καταβληθέντα, σε διευθυντές Ερευνητικών Κέντρων-Ινστιτούτων, οι οποίοι, κατά τη διάρκεια της θητείας τους ή μέρους αυτής, είχαν διατηρήσει το καθεστώς μελών ΔΕΠ πλήρους απασχόλησης στο οικείο ΑΕΙ, ενώ παράλληλα εκτελούσαν αμισθί τα καθήκοντά τους ως διευθυντές Ερευνητικών Κέντρων-Ινστιτούτων, δεν αναζητούνται και διαγράφονται. Επίσης, διαγράφονται οι τυχόν προσαυξήσεις και δεν εκτελούνται οι σχετικοί καταλογισμοί».
"Αιώνιες" θητείες
Το συγκεκριμένο δεν αποτελεί το μόνο παράδειγμα δυσλειτουργίας της νέας πολιτικής ηγεσίας της Έρευνας. Ερχόμενοι ξανά στο θέμα των "αιώνιων" διευθυντών, παρουσιάζεται το φαινόμενο το θέμα των θητειών να επιστρέφει είτε με τη μορφή παραινέσεων από όργανα όπως η Σύνοδος των προέδρων των Ερευνητικών Κέντρων, δηλαδή από τους ίδιους τους καθηγητές και ταυτόχρονα διευθυντές-"ιδιοκτήτες" ινστιτούτων, είτε με άλλους υπόγειους τρόπους που επιζητούν τη διασφάλιση των 15ετών και των 20ετών θητειών και αυξημένες αρμοδιότητες. Παράγοντας που δεν πρέπει να αγνοείται αποτελεί ότι στο προσεχές εξάμηνο περί τις 10 θέσεις διευθυντών και προέδρων ερευνητικών κέντρων κρίνονται, και η κρίση αυτή περνά από τη δικαιοδοσία του υπουργού.
Παρότι λοιπόν ο Νόμος 4310 καθόρισε όχι μόνο όριο στις δύο θητείες, αλλά και συγκεκριμένα χρονικά περιθώρια για την προκήρυξη θέσης διευθυντή πριν αυτή λήξει, οι διαδικασίες αλλού κινήθηκαν με την ταχύτητα του φωτός και αλλού με εκείνη της χελώνας, με χαρακτηριστική διακριτική συμπεριφορά την περίπτωση "Δημόκριτου" και ΙΤΕ. Μόνο με "μαύρο χιούμορ" μπορεί να αντιμετωπιστεί η περίπτωση προκήρυξης της θέσης του προέδρου του ΙΤΕ, που κατέχει ο ίδιος ο υπουργός έξι μήνες πριν τη λήξη της θητείας του (προφανώς θέλει να σηματοδοτήσει το υπόδειγμα μιας στάσης σε θέση που κατείχε ο ίδιος), απολύτως σύμφωνα με το γράμμα του νόμου. Όμως την ίδια ακριβώς στιγμή στο ίδιο το ΙΤΕ έχουμε, στον αντίποδα, την προκήρυξη θέσεων 3 διευθυντών και συγκεκριμένα του Ινστιτούτου Υπολογιστών Μαθηματικών, του Ινστιτούτου Πληροφορικής και του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ, να γίνεται 8 μήνες ή και 2 χρόνια μετά τη λήξη της θητείας τους! Η δε απομάκρυνση του προέδρου του "Δημόκριτου" Νικολάου Κανελλόπουλου και της διευθύντριας του Ινστιτούτου Βιοεπιστημών και Εφαρμογών Φωτεινής Τσιλιμπάρη θα μπορούσε να σταθεί έστω πολιτικά (καθώς κατέπεσε σε πρώτο βαθμό δικαστικά για τον πρώτο, και αυτήν την εβδομάδα εκδικάζεται και για τη δεύτερη), εφόσον η ίδια εφαρμογή με τα "ίδια μέτρα και σταθμά" πραγματοποιούνταν και στα υπόλοιπα ερευνητικά κέντρα.
Είναι άραγε και αυτό μοναδικό κρούσμα ελληνικής καθυστέρησης που ευθύνεται η πολιτική ηγεσία της Έρευνας;
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ
Ανάγκη αναδιατύπωσης
Ένα άλλο ζήτημα στο οποίο, ειδικά εκεί, παρατηρείται χαρακτηριστική καθυστέρηση, και μάλιστα σοβαρότερων συνεπειών, είναι εκείνο της αναδιατύπωσης των εσωτερικών κανονισμών των ερευνητικών κέντρων και μάλιστα επί ποινή παγώματος της χρηματοδότησης. Ο πρόσφατος νόμος προέκρινε την αντικατάσταση όλων των εσωτερικών κανονισμών, ώστε αυτοί να εναρμονιστούν με τις προβλέψεις του, αλλά και άλλων γενικότερων.
Σημειωτέον, ότι οι περισσότεροι κανονισμοί λειτουργίας πάσχουν από ασάφειες και έλλειψη διαδικασιών, ενώ κάποιοι μάλιστα εμπεριέχουν αναχρονιστικά έως και φεουδαρχικά άρθρα, με αποκορύφωμα τη δυνατότητα απόλυσης εργαζομένου με μια απλή διοικητική πράξη, χωρίς καν δυνατότητα απολογίας. Η διαδικασία αναπροσαρμογής θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί μέχρι το καλοκαίρι του 2015, όμως η διαδικασία πήρε παράταση έως τις 31/5/2016 με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου του αναπληρωτή υπουργού, με την οποία μάλιστα ανατράπηκε η ισχύς της υποχρέωσης, και με ορατό πλέον ενδεχόμενο στο τέλος αυτή να αποσιωπηθεί καθώς, σύμφωνα με το ρεπορτάζ μας, σχεδόν κανένα ερευνητικό κέντρο δεν έχει προβεί ούτε καν σε προεργασία για την αναθεώρηση.
Ο κ. Φωτάκης, μετά από μακρά περίοδο στο απυρόβλητο των πολιτικών του καθηκόντων, λόγω του ισχυρού επιστημονικού βιογραφικού του και των προσδοκιών που δημιουργήθηκαν για αλλαγές στο χώρο της έρευνας από την ανάληψη των καθηκόντων του, αρχίζει να γίνεται δέκτης κριτικής για άτολμες κινήσεις, συμβιβασμούς και κυρίως για μη ριζική αλλαγή της ατζέντας, σε ένα χώρο που και μόνο ο περιορισμός σε αντιλήψεις "άβατου" και "φέουδων" θα μπορούσε να εκτινάξει θεαματικά όλο το πλέγμα Έρευνας και Καινοτομίας προς όφελος της κοινωνίας συνολικά.
Με δεδομένο ότι και σε αυτό το νομοσχέδιο, όταν θα εισαχθεί για ψήφιση στη Βουλή, δε θα λείψει το γνωστό προηγούμενο της απόπειρας πολλών να "φυτέψουν" στο... παρά ένα τροπολογίες που στην πράξη να ακυρώνουν πτυχές του ή να φωτογραφίζουν "ασυλία", ο Κώστας Φωτάκης έχει ίσως την τελευταία ευκαιρία να αλλάξει την ατζέντα και από "ρυθμίσεις εμβαλωματικές" να προχωρήσει σε μια βαθιά μεταρρυθμιστική τομή. Τομή που θα σπάσει τη μέχρι τώρα παγιωμένη αντίληψη και στην Έρευνα πως "ή στραβός είναι ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε".
