Η φιλία αποτελεί μια από τις πλέον διαδεδομένες κοινωνικές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Κατά καιρούς έχουν επιχειρηθεί διάφοροι ορισμοί για το τι σημαίνει η λέξη φιλία. Ωστόσο, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι, για τον καθένα από εμάς, η λέξη φίλος έχει ξεχωριστό νόημα.
Στην ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Βικιπαίδεια, η φιλία ορίζεται ως εξής: Φιλία ονομάζεται η σχέση μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων του ίδιου ή και διαφορετικού φύλου, με κύριο χαρακτηριστικό την αμοιβαία πλατωνική αγάπη, αφοσίωση και κατανόηση, χωρίς κατ' ανάγκη να υπάρχει συμφέρον, κίνητρο ή ανώτερος στόχος.
«Τι σημαίνει για σένα η φιλία; Τι σημαίνει για σένα αληθινός φίλος; Γίνεται να υπάρξει φιλία με το άλλο φύλο; Έχεις εσύ τέτοιους φίλους;».
Αυτά τα ερωτήματα απευθύναμε σε Ηρακλειώτες που συναντήσαμε στο κέντρο της πόλης, σε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε το πώς αντιλαμβάνονται οι ντόπιοι την έννοια της φιλίας. Οι απαντήσεις που έδωσαν στη "Νέα Κρήτη" είναι άκρως ενδιαφέρουσες.
«Να είσαι ο εαυτός σου»
«Φιλία είναι, καταρχήν, να μπορείς να είσαι με τον άλλον ο εαυτός σου», μας λέει η 25χρονη Μαριάννα Ζεάκη, φιλόλογος στο επάγγελμα. «Φιλία σημαίνει να έχεις να μιλήσεις με τον άλλο βδομάδες ή και μήνες, αλλά όταν τον συναντάς, να είστε σαν να μην έχει περάσει ούτε λεπτό από τότε που ζούσατε τις πιο τρελές σας στιγμές.
Φιλία για μένα είναι, ακόμη, ο άλλος να είναι πάντα εκεί για σένα, ακόμα κι όταν εσύ δεν του το έχεις ζητήσει. Φιλία είναι ο άλλος να χαίρεται στα όμορφα και να σε στηρίζει στα άσχημα. Πάνω απ' όλα, ωστόσο, φιλία σημαίνει για μένα αλτρουισμός: Να αγαπάς και να μη χάνεσαι», λέει στη "Νέα Κρήτη" η Μαριάννα.
Όσο για το αν μπορεί να υπάρξει πραγματική φιλία ανάμεσα σε άντρα και γυναίκα, η νεαρή φιλόλογος είναι καταφατική: «Φυσικά και υπάρχει φιλία μεταξύ αντρών και γυναικών. Εγώ έχω φίλους που παρόλο που δε ζούμε πια στην ίδια πόλη και παρόλο που δε συναντιόμαστε, συνεχίζουμε να επικοινωνούμε και να είμαστε ουσιαστικά δίπλα ο ένας στον άλλον, σε όλες τις φάσεις της ζωής μας».
Η επόμενη ερώτηση προς τη Μαριάννα βγαίνει αβίαστα: Έχει σημασία σε μια φιλία η απόσταση; «Θεωρώ ότι δεν παίζει ρόλο το αν ζεις ή όχι στο ίδιο μέρος με τον άλλον. Η απόσταση δεν έχει σημασία. Σημασία έχει το δέσιμο της αγάπης και των αναμνήσεών σας, καθώς και το ότι όσα χρόνια κι αν περάσουν, θα είστε πάντα δίπλα ο ένας για τον άλλον».
Το πιο σημαντικό
«Για μένα η φιλία είναι από τα πιο σημαντικά πράγματα - μαζί με λίγα ακόμη, όπως ο έρωτας - στη ζωή ενός ανθρώπου», λέει στη "Νέα Κρήτη" ο 28χρονος δάσκαλος Σπύρος Βελεγράκης. «Ποιος είναι φίλος σου; Αυτός που είναι δίπλα σου. Αυτός που σε βοηθάει όταν έχεις δυσκολίες, αυτός που περνάς καλά μαζί του και πάνω απ' όλα αυτός με τον οποίο επικοινωνείς ουσιαστικά», συμπληρώνει ο Σπύρος.
Σχετικά με το πάντα επίκαιρο ερώτημα για το αν υπάρχει ή όχι αληθινή φιλία ανάμεσα σε άντρα και γυναίκα, ο νεαρός εκπαιδευτικός είναι ξεκάθαρος: «Φυσικά και μπορούν να είναι φίλοι ένας άντρας με μια γυναίκα. Κι εγώ έχω φίλες γυναίκες. Αυτό εννοείται. Από εκεί και πέρα, πρέπει να παραδεχτούμε ότι υπάρχουν ιδιαιτερότητες που το καθιστούν πιο δύσκολο. Αλλά προφανώς και μπορεί ένας άντρας να έχει φίλες γυναίκες».
«Ο έρωτας ξεγυμνώνει τα σώματα. Η φιλία τους χαρακτήρες»
Έχει πάντως ενδιαφέρον να παρουσιάσουμε σ' αυτό το σημείο ρητά μεγάλων προσωπικοτήτων από το χώρο της Φιλοσοφίας, των Τεχνών και των Γραμμάτων. Ο Επίκουρος είχε πει: «Δεν έχουμε τόσο πολύ ανάγκη από τη βοήθεια των φίλων μας, όσο από την πίστη μας στη βοήθειά τους». Από την άλλη, ο Αριστοτέλης το έβλεπε κάπως αλλιώς: «Φιλία εστί μία ψυχή εν δυσί σώμασιν ενοικουμένη», το οποίο στη νέα ελληνική μεταφράζεται ως «Η φιλία είναι μια ψυχή που κατοικεί σε δύο σώματα».
Ο τραγικός ποιητής Αισχύλος είχε πει το εξής: «Λίγοι άνθρωποι το έχουν στη φύση τους αυτό: να τιμούν χωρίς φθόνο τον ευτυχισμένο φίλο τους». Πάνω από δυο χιλιετίες μετά, ο μεγάλος Jim Morisson είχε γράψει για τη φιλία: «Φίλος είναι κάποιος που σου δίνει πλήρη ελευθερία να είσαι ο εαυτός σου».
O διάσημος συγγραφέας C.S. Lewis είχε γράψει μεταξύ άλλων ότι «ο έρωτας ξεγυμνώνει τα σώματα. Η φιλία ξεγυμνώνει τους χαρακτήρες», ενώ ο Μοχάμεντ Άλι είχε πει: «Η φιλία δεν είναι κάτι που σου μαθαίνουν στο σχολείο. Αλλά αν δεν έχεις μάθει το νόημα της φιλίας, στην πραγματικότητα δεν έχεις μάθει τίποτα». Εξάλλου, ο Νίτσε είχε πει ότι ο σοφός πρέπει να έχει την ικανότητα όχι μόνο να αγαπά τους εχθρούς του, αλλά και να μισεί τους φίλους του.
Εξάλλου, ο Άγγλος στοχαστής Τόμας Φέλερ έλεγε: «Είναι φίλος μου όποιος μιλάει καλά για μένα πίσω από την πλάτη μου», ενώ ο Τσαρλς Μπουκόφσκι έγραψε: «Αν θες να μάθεις ποιοι είναι οι φίλοι σου, επιδίωξε να καταδικαστείς σε φυλάκιση». Μια εξίσου ενδιαφέρουσα προσέγγιση, περί του ποιος είναι αληθινός φίλος, είναι αυτή του Αμερικανού δημοσιογράφου Γουόλτερ Γουίντσελ, ο οποίος είχε πει ότι πραγματικός φίλος είναι αυτός που έρχεται κοντά σου όταν όλος ο υπόλοιπος κόσμος απομακρύνεται.
Ο μεγάλος Γκαίτε είχε γράψει: «Αν ο κροκόδειλος έφαγε τον εχθρό σου, αυτό δε σημαίνει πως έγινε και φίλος σου», ενώ ο Ναπολέων Βοναπάρτης είχε πει: «Ω! Παντοδύναμε, προστάτεψέ με απ' τους φίλους μου, με τους εχθρούς θα τα βγάλω πέρα μόνος μου». Η πασίγνωστη ρήση του Ναπολέοντα μοιάζει πολύ με το «Εκείνος που δεν έχει εχθρούς, θα καταστραφεί από τους φίλους», που είχε πει πολλούς αιώνες νωρίτερα ο Τάκιτος.
Κλείνουμε με δύο φράσεις συγγραφέων, της Έλεν Κέλερ και του Μισέλ Τουρνιέ. Η πρώτη - η οποία ήταν τυφλή - είχε γράψει ότι «το να περπατάς με ένα φίλο στο σκοτάδι είναι καλύτερο από το να περπατάς μόνος στο φως», ενώ ο δεύτερος έγραψε το εξής σοφό: «H μεγάλη διαφορά μεταξύ αγάπης και φιλίας είναι ότι δεν μπορείς να έχεις φιλία χωρίς ανταπόδοση».
«Ποίημα στους φίλους»
Ο μεγάλος ποιητής και συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχες είχε καταφέρει να συνοψίσει τα πάντα περί φιλίας με το περίφημο ποίημά του για τους φίλους.
«Ποίημα στους φίλους
Δεν μπορώ να σου δώσω λύσεις
για όλα τα προβλήματα της ζωής σου,
ούτε έχω απαντήσεις
για τις αμφιβολίες και τους φόβους σου?
όμως μπορώ να σ' ακούσω
και να τα μοιραστώ μαζί σου.
Δεν μπορώ ν' αλλάξω
το παρελθόν ή το μέλλον σου.
Όμως όταν με χρειάζεσαι
θα είμαι εκεί μαζί σου.
Δεν μπορώ να αποτρέψω τα παραπατήματά σου.
Μόνο μπορώ να σου προσφέρω το χέρι μου
να κρατηθείς και να μην πέσεις.
Οι χαρές σου, οι θρίαμβοι και οι επιτυχίες σου
δεν είναι δικές μου.
Όμως ειλικρινά απολαμβάνω να σε βλέπω ευτυχισμένο.
Δεν μπορώ να περιορίσω μέσα σε όρια
αυτά που πρέπει να πραγματοποιήσεις,
όμως θα σου προσφέρω τον ελεύθερο χώρο
που χρειάζεσαι για να μεγαλουργήσεις.
Δεν μπορώ να αποτρέψω τις οδύνες σου
όταν κάποιες θλίψεις
σου σκίζουν την καρδιά,
όμως μπορώ να κλάψω μαζί σου
και να μαζέψω τα κομμάτια της
για να τη φτιάξουμε ξανά πιο δυνατή.
Δεν μπορώ να σου πω ποιος είσαι
ούτε ποιος πρέπει να γίνεις.
Μόνο μπορώ
να σ' αγαπώ όπως είσαι
και να είμαι φίλος σου.
Αυτές τις μέρες σκεφτόμουν
τους φίλους μου και τις φίλες μου,
δεν ήσουν πάνω
ή κάτω ή στη μέση.
Δεν ήσουν πρώτος
ούτε τελευταίος στη λίστα.
Δεν ήσουν το νούμερο ένα ούτε το τελευταίο.
Να κοιμάσαι ευτυχισμένος.
Να εκπέμπεις αγάπη.
Να ξέρεις ότι είμαστε εδώ περαστικοί.
Ας βελτιώσουμε τις σχέσεις με τους άλλους.
Να αρπάζουμε τις ευκαιρίες.
Να ακούμε την καρδιά μας.
Να εκτιμούμε τη ζωή.
Πάντως δεν έχω την αξίωση να είμαι
ο πρώτος, ο δεύτερος ή ο τρίτος
στη λίστα σου.
Μου αρκεί που με θέλεις για φίλο.
Ευχαριστώ που είμαι».
("Ποιήματα", μετάφραση Δ. Καλομοίρη, εκδόσεις "Ελληνικά Γράμματα").
Νικόλας Αγγελίνος
