Τρώνε και καπνίζουν περισσότερο από τους Αμερικανούς και πολύ περισσότερο από τους Σουηδούς συνομήλικές τους οι ηλικιωμένοι άνθρωποι στα χωριά της Κρήτης, από 60 χρονών και πάνω, αλλά... καταφέρνουν και ζουν τα ίδια χρόνια... Έχουν προβλήματα με τη μνήμη τους, είτε πραγματικά είτε λόγω ανασφάλειας, επειδή πάσχουν σε μεγάλα ποσοστά από κατάθλιψη, υπέρταση, άγχος και στρες.
Καθοριστικό ρόλο προστασίας της ζωής τους; Η διατροφή και το κλίμα. Αλλά είναι και πολλοί άλλοι οι παράγοντες, που αποτελούν ασπίδα προστασίας τους, όπως είναι η κοινωνική τους συναναστροφή στο σπίτι, το καφενείο, το ΚΑΠΗ και οπουδήποτε αλλού. Όσο για το μυαλό τους, μπορούν να το κρατήσουν καθαρό διαβάζοντας, περπατώντας και ζώντας σε συνθήκες όσο γίνεται πιο άνετες, μέσα στο καταφύγιό τους, έχοντας δίπλα τους τούς ανθρώπους με τους οποίους συνδέονται συναισθηματικά και ψυχικά!
Η "Νέα Κρήτη" αποκαλύπτει σήμερα πολύ σημαντικά στοιχεία μιας έρευνας που ολοκληρώθηκε προ μηνών σε βασικά της μέρη, αλλά έχει αναδείξει ήδη πολλά δεδομένα, που μας "δείχνουν" το δρόμο προκειμένου να σταθούμε δίπλα στους ηλικιωμένους συνανθρώπους μας και να τους στηρίξουμε σε όλα τα επίπεδα.
Η έρευνα έγινε στην ύπαιθρο του νομού Ηρακλείου, σε ηλικιωμένους που ήταν άνω των 60 χρονών, άνδρες και γυναίκες που επισκέπτονταν τα Κέντρα Υγείας. Οι επιστήμονες ξεκίνησαν την έρευνά τους από την περιοχή της Χερσονήσου και έφτασαν μέχρι και την Έμπαρο για να μπορέσουν να μελετήσουν το αντικείμενο που είχε σχέση με τη "Σωματική και ψυχική ευεξία στους ηλικιωμένους".
Στην πρώτη φάση εξετάστηκαν συνολικά 3.220 ηλικιωμένοι, σε άνδρες και γυναίκες που έχουν επισκεφτεί το Κέντρο Υγείας της περιοχής τους για τον οποιονδήποτε λόγο και σε ηλικίες από 60 μέχρι και 90 χρόνων. Σκοπός της εργασίας ήταν να διαπιστωθούν οι νοητικές λειτουργίες των ανθρώπων που εξετάστηκαν, αλλά και το πόσο συχνά είναι τα προβλήματα μνήμης, τα οποία και στη συνέχεια μπορεί να οδηγήσουν σε άνοια, σε αυτόν τον πληθυσμό.
Η διάρκεια της εξέτασης ήταν γύρω στα 25 λεπτά και έγινε από εκπαιδευμένο προσωπικό. Από ένα δίκτυο διεπιστημονικής συνεργασίας κλινικών-ερευνητών διαφόρων ειδικοτήτων (γενικών γιατρών, νευρολόγων, ψυχιάτρων, γηριάτρων, νοσηλευτών, ακτινολόγων, κοινωνικών λειτουργών, νευροψυχολόγων, γενετιστών). Απώτερος στόχος του δικτύου ήταν η παροχή ολοκληρωμένης φροντίδας σε ηλικιωμένους που εμφανίζουν σημαντικές αλλαγές στις νοητικές λειτουργίες, όπως η μνήμη, και στην ικανότητα να ανταπεξέρχονται στις καθημερινές τους δραστηριότητες.
Αυτή η έρευνα, δηλαδή, έγινε με τη συνεργασία τεσσάρων τομέων του Πανεπιστημίου Κρήτης: της Ψυχιατρικής Κλινικής, της Κοινωνικής Ιατρικής, του Τομέα της Παθολογίας και του Τομέα της Νευρολογίας.
Είχαν πρόβλημα και δεν το ήξεραν
Μιλώντας στη "Νέα Κρήτη", ο καθηγητής Ψυχιατρικής στο ΠΑΓΝΗ και επιστημονικός υπεύθυνος του Προγράμματος "Θαλής" Αλέξανδρος Βγόντζας μάς αποκάλυψε ότι «από αυτούς τους 3.220 ηλικιωμένους, άνω των 60 ετών, άνδρες και γυναίκες, οι περίπου 680 είχαν δυσκολίες με τη μνήμη τους. Από αυτούς, μόνο ένα 14% είχε διαγνωστεί με κάποιο πρόβλημα. Άρα όλοι οι άλλοι ήταν αδιάγνωστοι, επειδή δεν είχαν πάει στο γιατρό για να τους διαγνώσει πρόβλημα υγείας».
Οι επιστήμονες προχώρησαν στη συνέχεια σε πληρέστερη εξέταση, επιλέγοντας τους 420 από τους 680. Έγινε, δηλαδή, μια κλινική έρευνα από νευρολόγο ή ψυχίατρο, κάποια τεστ στο αίμα, κάποια τεστ που έχουν σχέση με τον ύπνο, τεστ που έχουν σχέση με το σύστημα του στρες κι ένα πιο εκτεταμένο νευροψυχολογικό τεστ. Όλη αυτή η διαδικασία, σε ό,τι αφορά την επεξεργασία των αποτελεσμάτων, βρίσκεται σε εξέλιξη. Όμως μέχρι στιγμής υπάρχουν σημαντικά ευρήματα:
Το 2,4% των ηλικιωμένων στο δείγμα των 420 ατόμων είχαν κάποια γνωσιακή διαταραχή, που αξίζει να προσεχτεί.
«Δηλαδή ένας στους πέντε», εξηγεί ο Αλέξανδρος Βγόντζας, «είχε προβλήματα με αυτό που λέμε γνωσιακή, νοητική λειτουργία». Αυτά τα προβλήματα μπορεί να οδηγήσουν σε Αλτσχάιμερ, αλλά αυτό δεν είναι απόλυτο, όπως απαντά στο σχετικό ερώτημά μας ο διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής του ΠΑΓΝΗ.
Οι κυριότεροι παράγοντες που προκαλούν αυτές τις δυσκολίες στους ανθρώπους αυτούς βρέθηκε ότι είναι:
- Η ηλικία. Όσο πιο πολύ μεγάλωναν, τόσο πιο πολλές δυσκολίες είχαν.
- Το φύλο. Οι γυναίκες σε διπλάσιο ποσοστό από τους άνδρες είχαν δυσκολίες.
- Η μόρφωση. Αυτοί που έχουν μεγαλύτερη εκπαίδευση έχουν λιγότερα προβλήματα με τη μνήμη τους. Ή και αντίστροφα, όσοι έχουν μικρότερη εκπαίδευση (άρα οι περισσότεροι, αφού μιλάμε για αγροτικές περιοχές), τόσο πιο πολλά ήταν τα γνωσιακά προβλήματα.
- Κοινωνική και οικονομική κατάσταση.
«Μετρήσαμε την κατάσταση αυτή, με βάση το χώρο του σπιτιού, αν υπάρχουν δύο δωμάτια ή παραπάνω ή παρακάτω. Και βρήκαμε ότι αυτοί που είχαν πιο άνετες συνθήκες κατοικίας και οικονομικές είχαν λιγότερη πιθανότητα να έχουν γνωσιακές δυσκολίες», λέει ο γνωστός επιστήμονας.
- Βάδισμα. Αυτοί που περπατάνε περισσότερο έχουν λιγότερα προβλήματα μνήμης.
Κλινικά δεδομένα
Τι γίνεται όμως, στο ίδιο δείγμα ηλικιωμένων, με την κατάσταση της υγείας τους, εκτός από τις εν λόγω δυσκολίες στη μνήμη τους;
Ο Αλέξανδρος Βγόντζας αποκαλύπτει τα εξής δεδομένα: «Αυτοί που συγκέντρωναν τη μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν γνωσιακά προβλήματα, στη διάρκειας της έρευνας, ήταν αυτοί που είχαν υπέρταση, κατάθλιψη και διαταραχές του ύπνου. Αυτές ήταν οι τρεις βασικές κατηγορίες, ενώ υπήρξαν και άλλες κατηγορίες που δεν ήταν τόσο σοβαρές, και οι οποίες δημιουργούσαν πιθανότητες εμφάνισης γνωσιακών προβλημάτων στους ηλικιωμένους αυτούς».
Η κατάθλιψη
Ένα μεγάλο ποσοστό, εκ των 420 ηλικιωμένων που ελέγχθησαν περαιτέρω σε σχέση με τους υπόλοιπους, του δείγματος των 3.220, αποδείχτηκε ότι έπασχε από κατάθλιψη.
«Δηλαδή, ενώ αυτοί οι άνθρωποι δεν απαντούσαν καλά στα τεστ, τελικά δεν είχαν κάποιο είδος άνοιας, αλλά είχαν αυτά τα αποτελέσματα επειδή είχαν κατάθλιψη», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Βγόντζας.
Όμως, η κατάθλιψη θεραπεύεται. «Εγώ το ξέρω ως ψυχίατρος, ότι πολλοί μεγάλοι άνθρωποι που έχουν άγχος ή κατάθλιψη έρχονται και μας λένε ότι νομίζουν ότι θα πάθουν Αλτσχάιμερ. Από πρακτική άποψη ένα ποσοστό 25% από αυτούς δεν έχουν καμία έλλειψη μνήμης. Απλώς είναι η κατάθλιψη και το άγχος που τους κάνει να αισθάνονται έτσι και να απαντούν με χαμηλά σκορ και στο τεστ».
Επίσης, σε ένα ποσοστό 40%, οι ηλικιωμένοι βρέθηκαν με ήπια νοητική έκπτωση. Και ένα ποσοστό περίπου 25% είχαν πράγματι άνοια, με τα κριτήρια της επιστήμης.
«Άρα, από αυτούς τους 21% που βρήκαμε ότι είχαν προβλήματα μνήμης, μόνο ένα 25% είχαν άνοια, ένα ποσοστό σημαντικό είχαν κατάθλιψη, ενώ ένα άλλο μεγάλο ποσοστό είναι λειτουργικοί, αλλά στο τεστ δεν τα κατάφεραν καλά και τους λέμε με "ήπια γνωσιακή διαταραχή"».
Η παχυσαρκία
Όσο πιο παχύσαρκος ήταν ο ηλικιωμένος ή η ηλικιωμένη, τόσο μεγαλύτερη ήταν και η πιθανότητα να βρεθεί από τους επιστήμονες που ασχολούνται με το σημαντικό αυτό πρόγραμμα ότι έχουν γνωσιακά προβλήματα, αλλά σε ηλικίες κάτω από 75 χρόνων. Σε ηλικίες άνω των 75 χρόνων, βρέθηκε ακριβός το αντίθετο, δηλαδή, όσο αδύνατος ήταν ο άνθρωπος, τόσο σοβαρότερο πρόβλημα είχε!
Όπως λέει χαρακτηριστικά ο κ. Βγόντζας, στους ηλικιωμένους κάτω των 75 χρόνων, όσο μεγαλύτερο βάρος είχαν, τόσο και κινδύνευαν περισσότερο να αποδειχτεί ότι αντιμετωπίζουν γνωσιακά προβλήματα.
«Σε ηλικίες άνω των 75 χρόνων, βρήκαμε ακριβώς το αντίθετο. Δηλαδή, όσο πιο αδύνατος είναι ο άνθρωπος, τόσο πιο μεγάλη πιθανότητα είχε να έχει γνωσιακά προβλήματα. Και αυτό δε σημαίνει ότι, αν είσαι αδύνατος μετά τα 75, αυτό είναι κακό. Αλλά σημαίνει, όμως, ότι καθώς οι άνθρωποι γερνάνε και πλησιάζουν τα 80 και τα 90, υπάρχει μια γενική, συνολική έκπτωση του οργανισμού. Οπότε σε αυτή τη συνολική έκπτωση, ειδικά στις πιο μεγάλες ηλικίες, υπάρχει και απώλεια βάρους. Όχι σαν κάτι θετικό, αλλά σαν κάτι ότι "κάπου πλησιάζει το τέλος". Η ουσία πάντως είναι ότι σε ηλικίες από 60 έως 75 βρήκαμε ότι το να έχουμε μεγάλο βάρος, αυτό δεν ωφελεί τη μνήμη μας»...
Παχύσαρκο το 50% των ηλικιωμένων - Μεγαλύτερο το πρόβλημα στις γυναίκες
Στο μεταξύ, όμως, μέσα από τη μεγάλη αυτή έρευνα βγαίνουν και άλλα εξαιρετικής σημασίας συμπεράσματα.
«Δεν περιμέναμε», λέει στη "Νέα Κρήτη" ο υπεύθυνος του προγράμματος, «πόσο σοβαρό πρόβλημα παχυσαρκίας θα βρίσκαμε στην ύπαιθρο»!
Πιο αναλυτικά, ένα 50% των ηλικιωμένων στις ηλικίες από 60 και πάνω (με βάση το δείγμα των 3.220 ηλικιωμένων που εξετάστηκαν) βρέθηκαν παχύσαρκοι. Και μάλιστα, περισσότερο οι γυναίκες από τους άνδρες.
«Αλλά αυτό μας έκανε εντύπωση. Δεν περιμέναμε ότι οι Κρητικοί έχουν παχύνει. Ίσως θυμόμαστε τα παλιότερα δεδομένα, με τους παππούδες μας που ήταν αδύνατοι», εξηγεί ο κ. Βγόντζας.
Έτσι, επειδή εξέπληξε δυσάρεστα τους ερευνητές αυτό το δεδομένο, ελήφθη η απόφαση να γίνει μια σύγκριση με χώρες που έχουν πρόβλημα παχυσαρκίας, σε ομοειδή πληθυσμιακά και περίπου γεωγραφικά στοιχεία.
«Βρήκαμε ότι ο αγροτικός πληθυσμός του νομού Ηρακλείου είναι πιο παχύσαρκος ακόμα και από τον αγροτικό πληθυσμό στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όπου το πρόβλημα είναι πολύ σοβαρό. Δηλαδή, ενώ μέχρι τώρα ξέραμε ότι τα παιδιά έχουν στην Κρήτη πρόβλημα παχυσαρκίας, ξαφνικά ανακαλύπτουμε το ίδιο πρόβλημα και στους ηλικιωμένους», λέει ο ψυχίατρος Αλέξανδρος Βγόντζας. «Και δε μιλάμε για τη μέση ηλικία, που μπορεί να βγαίνει έξω και να τρώει. Ούτε μιλάμε γι' αυτούς που ζουν στις πόλεις. Μιλάμε για αυτούς που ζουν στα χωριά. Και αυτό μας έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση».
Έγινε, επίσης, σύγκριση και με τη Σουηδία. «Σε σχέση με τη Σουηδία, και εννοούμε πάλι Σουηδούς πάνω από 60 ετών που ζουν στην ύπαιθρο της χώρας τους, οι Κρητικοί είμαστε πολύ χοντροί. Δηλαδή σε σχέση με τους Αμερικανούς, ελαφρά πιο χοντροί. Αλλά σε σχέση με τους Σουηδούς, τρεις φορές παραπάνω»...
Αν και παχύσαρκοι, δε ζουν λιγότερο
Εδώ όμως υπάρχει και μια άλλη ανακάλυψη. Είναι γνωστό ότι οι παχύσαρκοι άνθρωποι έχουν περισσότερες πιθανότητες να αρρωστήσουν σε σχέση με τους αδύνατους, σε ό,τι αφορά καρδιολογικά, υπέρταση, διαβήτη και άλλα προβλήματα, και συνεπώς πεθαίνουν και νωρίτερα. Οι Κρητικοί - με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας στο νομό Ηρακλείου - αν και είναι πιο χοντροί από τους Αμερικανούς και τους Σουηδούς, εντούτοις ζουν περίπου τα ίδια χρόνια με αυτούς!
«Το ενδιαφέρον είναι ότι, ενώ βρήκαμε πως οι Κρητικοί έχουν παραπάνω υπέρταση και έχουν και παραπάνω διαβήτη σε σχέση με τις ΗΠΑ και τη Σουηδία, το προσδόκιμο επιβίωσης στους άνδρες και τις γυναίκες ήταν σχεδόν ταυτόσημο στην Αμερική, στην Κρήτη και στη Σουηδία. Δηλαδή, ένας άνθρωπος αυτής της ηλικίας έχει περίπου τον ίδιο μέσο όρο ζωής, είτε ζει στις ΗΠΑ, είτε ζει στην Κρήτη, είτε ζει στη Σουηδία», τονίζει ο Αλέξανδρος Βγόντζας.
Επίσης βρέθηκε και κάτι άλλο πολύ σημαντικό, ότι κυρίως οι άνδρες καπνίζουν πολύ περισσότερο σε αυτές τις ηλικίες στο νομό Ηρακλείου, απ' ό,τι καπνίζουν οι άνδρες στις ΗΠΑ και τη Σουηδία. «Άρα τρώμε πιο πολύ και καπνίζουμε πιο πολύ. Ζούμε όμως το ίδιο με τους ηλικιωμένους των άλλων χωρών. Γιατί;».
Οι υποθέσεις που γίνονται έχουν ως εξής:
- Η διατροφή. Το ελαιόλαδο παίζει σημαντικό ρόλο, όπως σημαντικό ρόλο παίζει και η πρόσληψη φρούτων και λαχανικών.
- Το κλίμα. Διότι οι επιστήμονες πιστεύουν πως το εύκρατο κλίμα των μεσογειακών χωρών βοηθάει στη μακροημέρευση του ανθρώπου.
«Και θα σας πω κάτι. Αλλιώς είναι να ζεις στη Σουηδία, που το μισό χρόνο ζεις σε θερμοκρασία κάτω απ' το μηδέν και δεν μπορείς να βγεις έξω, και αλλιώς είναι στην Κρήτη που έχει ηλιοφάνεια 300 μέρες το χρόνο», εξηγεί ο κ. Βγόντζας.
- Οι κοινωνικές σχέσεις. Εδώ ο Αλέξανδρος Βγόντζας λέει: «Η κοινωνική δομή της κρητικής κοινωνίας, ειδικά της ενδοχώρας, είναι τέτοια, που επιτρέπει ένα στυλ ζωής, όπου υπάρχουν πιο πολλές σχέσεις του ανθρώπου με συγγενείς, πιο πολύ υποστήριξη από την οικογένεια, πιο πολλές φιλίες κ.λπ., που πιστεύουμε ότι έχουν μεγάλη σημασία για το προσδόκιμο επιβίωσης του ανθρώπου».
Και αυτό είναι ένα συμπέρασμα που έχει βγει μέσα από τέτοιες μελέτες. Ο διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής του ΠΑΓΝΗ ξεκαθαρίζει στο σημείο αυτό: «Γνωρίζουμε ότι οι μοναχικοί άνθρωποι, και όχι αναγκαστικά αυτοί που δεν είναι παντρεμένοι, τείνουν να πεθαίνουν πιο γρήγορα απ' αυτούς που δεν ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία. Και αυτό, ανεξάρτητα από την κατάθλιψη»...
Ο κ. Βγόντζας λέει με βεβαιότητα, αφού έζησε πάνω από 25 χρόνια στην Αμερική, ότι «η μοναξιά που βιώνει ο μεγάλος άνθρωπος στην Αμερική δεν έχει καμία σχέση με το τι βιώνει εδώ ο μέσος, μεγάλος στην ηλικία Κρητικός. Και μπορεί και σε άλλες χώρες τα πράγματα να είναι ακόμα χειρότερα»...
«Αν προσέξουμε...»
Ένα βασικό μήνυμα που προκύπτει από τα στοιχεία αυτά, σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Βγόντζα, είναι: «Αν προσέξουμε λίγο συνήθειες όπως το κάπνισμα. Αν περπατάμε περισσότερο, όπως περπατούσαν οι παππούδες μας στα χωριά. Αν τρώμε λιγότερο... Και μας βοηθάει και ο τόπος που ζούμε. Εδώ έχουμε όχι μόνο το ελαιόλαδο, αλλά και τα φρέσκα λαχανικά, τα φρούτα κ.λπ. Μπορούμε ως Κρητικοί να γίνουμε από τους μακροβιότερους πληθυσμούς σε ολόκληρο τον κόσμο και αυτό μπορούμε να το πετύχουμε ακόμα και σήμερα»...
Χριστόφορος Παπαδάκης
