Η πιο αρχαία πόλη της Ευρώπης, η Κνωσός, όχι μόνο δεν έσβησε μετά την καταστροφή των λεγόμενων νέων Ανακτόρων και την επέλαση των Μυκηναίων, αλλά κατάφερε να ξανασταθεί στα πόδια της, αποτελώντας ένα μάλλον σπάνιο ιστορικά παράδειγμα πόλης που «αναστήθηκε» μετά από μια τρομακτική καταστροφή.
Η Κνωσός κατά την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, που τοποθετείται χρονικά από το 1100 μέχρι το 600 π.Χ., μπόρεσε να επανακάμψει στους εμπορικούς δρόμους της ανατολικής Μεσογείου και να αναπτυχθεί πάνω στα ερείπια του Μινωικού παρελθόντος της, ανακτώντας τον πλούτο και τη δόξα της και έχοντας έκταση σχεδόν τριπλάσια από αυτή που εκτιμούνταν τις τελευταίες δεκαετίες.
Νέα εποχή δόξας
Η νέα αυτή εποχή δόξας της ανεξερεύνητης ως τα πρότινος Κνωσού αποδεικνύεται περίτρανα μέσα από τα αρχαιολογικά ευρήματα που ήρθαν στο φως, στα πλαίσια του προγράμματος Knossos Urban Landscape Project, το οποίο είναι καρπός της συνεργασίας μεταξύ της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών και της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, και έχει αναδείξει την «άγνωστη» στο ευρύ κοινό ιστορία της πόλης-σύμβολο του Μινωικού Πολιτισμού και της πιο παλιάς ολόκληρης της Ευρώπης, όπως έχει αποδειχθεί από τις ανασκαφές.
Από το 2005 έως το 2008, όσο διήρκεσε η επιφανειακή έρευνα, χωρίς υπερβολή η ιστορία της περιοχής άρχισε να ξαναγράφεται, αφού μέχρι τότε τα όποια στοιχεία για την Κνωσό των λεγόμενων «ιστορικών χρόνων» προέρχονταν κυρίως από νεκροταφεία και όχι κάποια ευρύτερη οικιστική εγκατάσταση. Όμως η μελέτη του υλικού, η οποία συνεχίζεται, κατάφερε να αναδείξει το «άγνωστο» πρόσωπο της πόλης σε αυτήν την περίοδο, που για μεγάλο χρονικό διάστημα αντιμετωπιζόταν ως ο «φτωχός συγγενής» του λαμπρού μινωικού παρελθόντος. Η σημαντική αυτή σελίδα στην ιστορία της Κνωσού αποκτά παγκόσμιες διαστάσεις μέσω του Αμερικανικού Πανεπιστημίου του Σινσινάτι, με αφορμή την ανακοίνωση που πρόκειται να κάνει σήμερα Σάββατο, κατά την 117η ετήσια συνάντηση του Αμερικανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και του Ινστιτούτου Κλασικών Σπουδών, στο Σαν Φρανσίσκο, ο συμμετέχων στο Knossos Urban Landscape Project και καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο κ. Αντώνης Κοτσώνας.
Τα νέα δεδομένα
Στα πλαίσια του Knossos Urban Landscape Project ερευνήθηκε συστηματικά από το καλοκαίρι του 2005 το αστικό τοπίο της ευρύτερης περιοχής της Κνωσού, καταγράφοντας τις ενδείξεις κατοίκησης από την πρώιμη Νεολιθική Εποχή (7000 π.Χ.) έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Επανεκτιμώντας τις ανασκαφές ενός ολόκληρου αιώνα, σε συνδυασμό με τα νέα ευρήματα και τα ορατά κατάλοιπα του παρελθόντος της αρχαίας πόλης, οι επιστήμονες, οι οποίοι συνεχίζουν τη συστηματική μελέτη του υλικού, μπόρεσαν να ανασυστήσουν το τοπίο σε όλες τις φάσεις κατοίκησης της κοιλάδας του Καιράτου και να καταγράψουν τη νέα γεωγραφία των ιστορικών χρόνων, που ανατρέπει όσα πιστεύονταν, δείχνοντας ότι η πόλη άκμασε όχι μόνο στο πασίγνωστο Μινωικό και Ρωμαϊκό παρελθόν, αλλά και στην εποχή των Ομηρικών επών.
Είναι ενδεικτικός ο εντυπωσιακός όγκος του υλικού που προέκυψε από την επιφανειακή έρευνα και κυρίως όστρακα, δηλαδή θραύσματα κεραμικών αγγείων, ο οποίος θεωρείται ιδιαίτερα μεγάλος σε σχέση με τον αριθμό ευρημάτων της ίδιας περιόδου που έχουν εντοπιστεί από επιφανειακές έρευνες (δηλαδή σαρώσεις επιφάνειας) σε άλλες περιοχές του Αιγαίου. Πολλά από τα αντικείμενα που ήρθαν στο φως απέδειξαν ότι η Κνωσός είχε καταφέρει να ξεπεράσει το σοκ της παρακμής και της πτώσης του Μινωικού Πολιτισμού, τα αίτια για την οποία ήταν, ως φαίνεται, πολλαπλά και έχουν αποτελέσει το αντικείμενο πολλών συζητήσεων, και να αναστηθεί από τις στάχτες της, αποκτώντας νέα ζωή και δόξα.
Για παράδειγμα, από τον όγκο των οστράκων που παραπέμπουν σε πίθους (πιθάρια), οι ερευνητές που μετείχαν στο πρόγραμμα και υπογράφουν τη δημοσιευμένη προκαταρκτική αναφορά, κ. κ. Αντώνης Κοτσώνας, Αντώνης Βασιλάκη, Todd Whitelaw και Μαρία Μπρεδάκη, εκτιμούν ότι η αύξηση στην παραγωγή του αγροτικού πλεονάσματος αύξησε τη ζήτηση σε μεγάλα αποθηκευτικά αγγεία.
Εισαγωγές
Η ποσότητα και η ποιότητα πολλών εισηγμένων αντικειμένων από την ανατολική και δυτική Μεσόγειο, όπως κυρίως την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα, την Κύπρο, την Εγγύς Ανατολή, την Αίγυπτο, την Ιταλία και τη Σαρδηνία, αποκαλύπτουν, σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο κ. Κοτσώνας, την αξιοσημείωτη ανάπτυξη αλλά και το αστικό μέγεθος της Κνωσού, που σε αντίθεση με τα όσα πιστεύονταν από τις παλαιότερες ανασκαφές, ήταν την Εποχή του Σιδήρου τρεις φορές τουλάχιστον μεγαλύτερη σε έκταση.
Πιο συγκεκριμένα, η Κνωσός των ιστορικών χρόνων φαίνεται ότι εκτεινόταν πέραν της «καρδιάς» της κοιλάδας, τουλάχιστον από τις ανατολικές πλαγιές του λόφου της Ακρόπολης έως τα δυτικά του ποταμού Καίρατου, και από το ρέμα της Βλυχιάς στα νότια έως το μέσον της απόστασης μεταξύ του Μινωικού Ανακτόρου και του λόφου της Κεφάλας. Ο οικισμός αυτός περιβαλλόταν από νεκροταφεία, τα οποία δεν απείχαν ιδιαίτερα από τα όριά του και εκτείνονταν σε πλαγιές χαμηλών λόφων, όπου ο μαλακός ασβεστόλιθος ήταν πρόσφορος για λάξευση.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσα πολλά εισηγμένα αντικείμενα δεν έχουν προηγούμενο σε άλλη περιοχή αυτή τη χρονική περίοδο, ανάμεσά τους αρκετά μεταλλικά, που ήταν και από τα πλέον σπάνια και πολύτιμα κυρίως για τη χρυσοχοΐα, καθώς και πληθώρα κεραμικής.
Σύμφωνα με τον καθηγητή, η πλειονότητα των αντικειμένων εντοπίστηκε σε τάφους ως κτερίσματα, αποτελώντας παράλληλα σύμβολα ισχύος για τους νεκρούς, αλλά και την ίδια την πόλη στην οποία ζούσαν.
Μέγεθος και ανάπτυξη
Σύμφωνα με τον κ. Κοτσώνα, καθοριστικής σημασίας ήταν ο διαχωρισμός μεταξύ οικιακής και ταφικής προέλευσης των ευρημάτων, ώστε να καθοριστεί το μέγεθος του οικισμού και να γίνει κατανοητή η δημογραφική και οικονομική ανάπτυξη της κοινωνίας. Και αυτό γιατί μέχρι πριν από μερικά χρόνια τα ευρήματα της Εποχής του Σιδήρου προέρχονταν κατά κανόνα από ταφές ως κτερίσματα, που ακόμα και έτσι είχαν ξεχωριστή σημασία, με δεδομένο το γεγονός ότι κάθε αντικείμενο που συνόδευε στην αρχαιότητα ένα νεκρό ήταν ενδεικτικό της κοινωνικής του θέσης και φυσικά του κύρους που είχε στην πόλη.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ
Παρέμεινε Μητρόπολη της Κρήτης
Όλα αυτά τα στοιχεία προσδιορίζουν μια Κνωσό η οποία παρέμενε Μητρόπολη της Κρήτης και του Αιγαίου, όπως τη θέλουν τα Ομηρικά έπη και τα ευρήματα από τα νεκροταφεία της και όχι μια οικιστική εγκατάσταση που αποτελούνταν από τους λεγόμενους «οικισμούς - καταφύγια». Ουσιαστικά δηλαδή ένα κέντρο, το οποίο είχε μεγάλη οικονομική και πολιτική επιρροή, κυριολεκτικά φάρος για ολόκληρη την Κρήτη και το Αιγαίο.
Το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι η μελέτη του υλικού, μέρος της οποίας έχει παρουσιαστεί στο Κρητολογικό Συνέδριο και σήμερα στην εκδήλωση του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι, είναι ακόμα σε προκαταρκτικό στάδιο, γεγονός που προϊδεάζει για ακόμα σημαντικότερες ανακαλύψεις στο προσεχές μέλλον. Αξίζει να σημειωθεί ότι ολόκληρη η σημερινή εκδήλωση είναι αφιερωμένη στην Κνωσό και έχει τίτλο «Μακροπρόθεσμη αστική δυναμική στην Κνωσό. Το πρόγραμμα Κνωσός-αστικό τοπίο, 2005-2015» («Long - Term Urban Dynamics at Knossos: The Knossos Urban Landscape Project, 2005-2015»).
Σταύρος Μουντουφάρης
