Κοιτάζοντας την ευρωπαϊκή ιστορία, βλέπουμε μια ιστορία πολέμων, συγκρούσεων, μετακινήσεων, μετανάστευσης και προσφυγιάς. Ολόκληρη η Ευρώπη υπήρξε το πεδίο μάχης δύο παγκοσμίων πολέμων, που προκάλεσαν, μεταξύ άλλων δεινών, τη μετακίνηση εκατομμυρίων ανθρώπων, για να σωθούν από την καταστροφή. Ακόμη και στην ιστορία της Ν.Α. Ευρώπης και των νεότερων μελών της Ε.Ε. είναι πρόσφατες οι μνήμες των μεγάλων προσφυγικών κυμάτων: στην Ουγγαρία με την "Εξέγερση του 1956" μετά τη σοβιετική εισβολή? στην Τσεχοσλοβακία με την "Άνοιξη της Πράγας" τον Αύγουστο του 1968, όταν τα σοβιετικά στρατεύματα εισέβαλαν? στην Πολωνία με το στρατιωτικό νόμο του στρατηγού Γιαρουζέλσκι από το 1981 έως το 1989 και την προσπάθειά του να καταστείλει τα κινήματα υπέρ της δημοκρατίας, όπως η "Αλληλεγγύη" του Λεχ Βαλέσα, περίπου 700.000 άτομα εγκατέλειψαν τη χώρα. Και πρόσφατα, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου της Γιουγκοσλαβίας στη δεκαετία του 1990 και στη συνέχεια των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ, σχεδόν τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι εκτοπίστηκαν.
Της Δέσποινας Ι. Συγγελάκη*
Αυτή είναι η ιστορία της Ευρώπης, μια ιστορία πολέμων και φρίκης. Φρίκη και ανθρωπιστική κρίση, που μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου οδήγησε στην υιοθέτηση από την Ευρώπη της Σύμβασης για τους Πρόσφυγες το 1951, κυρίως όμως οδήγησε στη γέννηση της ευρωπαϊκής ιδέας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ορθώθηκε μέσα από τα συντρίμμια του πολέμου, το θάνατο και την προσφυγιά εκατομμυρίων ανθρώπων. Έτσι προέκυψε το όραμα της Ευρώπης των λαών, της δημοκρατίας και της αλληλεγγύης. Της Ευρώπης του κράτους δικαίου και του κράτους πρόνοιας. Κι αν ακόμη το όραμα αυτό δεν έφτασε ποτέ στην ολοκλήρωσή του, καθώς τα συμφέροντα του κεφαλαίου υπερίσχυσαν των ανθρώπινων και κοινωνικών αναγκών, πάντα το ανθρωπιστικό υπόβαθρο επηρέαζε, έως ένα βαθμό, τις πολιτικές αποφάσεις.
Σήμερα πια, η κυριαρχία του ακραίου καπιταλισμού και η συνακόλουθη βαθιά οικονομική κρίση αποδιαρθρώνει, κατακερματίζει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η προσφυγική κρίση δε, απότοκος των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και σχεδιασμών, φαίνεται ότι θα σημάνει το οριστικό τέλος της Ευρώπης, όπως την ονειρεύτηκαν οι δημιουργοί της ή όπως την ξέραμε. Τα ευρωπαϊκά έθνη ξεχνούν την ιστορία τους, νιώθουν απειλή από τους "εισβολείς", ενώ οι πολιτικές ηγεσίες ποντάρουν σε αυτό το φόβο παραβλέποντας ότι έτσι μεγαλώνει και η ακροδεξιά.
Η Ευρώπη δείχνει να κλείνει τα μάτια. Χωρίς σχέδιο τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για τους μετανάστες, φαντάζεται ότι μπορεί να υψώσει τείχη σε στεριά και θάλασσα, ίσως, μιμούμενη τους ναζιστές, ακόμα και να βάλει σφραγίδες στο μέτωπο των ανθρώπων για να αποτρέψει τα πλήθη που συρρέουν. Νομίζει ότι έτσι μπορεί να νικήσει τον πόνο, την ανέχεια και την απόγνωση των κατατρεγμένων, τη δίψα τους για ζωή.
Η έλλειψη μιας ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής απέναντι στο άσυλο και τη μετανάστευση επέτρεψε στα κράτη-μέλη να δρουν με τρόπο εγωιστικό και ανεύθυνο απέναντι στην Ε.Ε. και την Ιστορία. Χώρες υποδοχής, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, αδυνατούν να εξασφαλίσουν τόσο την ίδια την υποδοχή, όσο και την επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου, ενώ άλλες, όπως η Ουγγαρία, κλείνουν αυταρχικά τα σύνορά τους. Το συνονθύλευμα των διαφορετικών συστημάτων ασύλου δεν οδηγεί σε λύσεις, αντιθέτως παράγει αντιφάσεις και συγκρούσεις. Έτσι το χάος, που προκλήθηκε από την έλλειψη πολιτικών και συντονισμού, έχει κάνει το ζήτημα της εισόδου των προσφύγων να φαντάζει ως ένα δυσεπίλυτο ζήτημα, που ως πρώτα θύματα έχει, πάντως, τους ίδιους τους πρόσφυγες.
Είναι ώρα η Ε.Ε. να αναλάβει τις ευθύνες της για την κρίση που προκλήθηκε από την έλλειψη κοινής πολιτικής, σχεδιασμού αλλά και οράματος. Η Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως ένα ολοκληρωμένο σχέδιο, που θα βασίζεται στις αρχές της δικαιοσύνης και του σεβασμού της ζωής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ένα σχέδιο που θα εμπνέεται και θα αντανακλά το πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης, το Ευρωπαϊκό Ιδεώδες. Ίσως έτσι, τελικά, η προσφυγική κρίση να γίνει η αφορμή όχι για τη διάλυση της Ευρώπης, αλλά για την αναγέννησή της.
* Η Δέσποινα Συγγελάκη είναι δικηγόρος MSc.
