Με αφορμή τη μνήμη του Ιωάννη Καποδίστρια - σαν σήμερα το πρωί στις 9 Οκτωβρίου 1831 (της 27ης Σεπτεμβρίου 1831 με το Ιουλιανό ημερολόγιο), έξω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος τον πυροβόλησαν και τον μαχαίρωσαν θανάσιμα- ας θυμηθούμε το γνωστό μύθο της πατάτας.
Ίσως είναι γνωστή σε αρκετούς η εκδοχή για το πως εισήχθη στην Ελλάδα η καλλιέργεια της πατάτας (γεώμηλο), με ένα «τέχνασμα» του Κυβερνήτη Καποδίστρια. Είναι όμως όντως έτσι η πραγματικότητα; Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα με την σειρά...
Ο μύθος
Όλοι θα έχουμε ακούσει, στο σχολείο συνήθως, μια γουστόζικη ιστορία, ότι τάχα ο Καποδίστριας στην αρχή έβαλε να μοιράσουν τζάμπα τις πατάτες αλλά δεν τις έπαιρνε κανείς· για να υπερνικήσει τη δυσπιστία των χωρικών, τότε, τις έκλεισε σε μιαν αποθήκη στο λιμάνι της Αίγινας (πολλοί λένε του Αναπλιού, αλλά με βάση τη χρονολογία αυτό αποκλείεται: η πρώτη πρωτεύουσα του Καποδίστρια ήταν η Αίγινα), που έβαλε να τη φρουρούν πάνοπλοι στρατιώτες -όμως, είχε δώσει εντολή στους φρουρούς να αποσυρθούν τη νύχτα ή να κάνουν ότι αποκοιμιούνται, και φυσικά οι ντόπιοι, που είχαν πεισθεί ότι κάτι πολύ πολύτιμο θα είναι αυτές οι πατάτες, άρχισαν να μπαίνουν στην αποθήκη και να τις κλέβουν!
Ωραία ιστορία, αλλά μάλλον δεν είναι αληθινή -δεν υπάρχει καμιά τέτοια μαρτυρία και ο Παλαιολόγος, που έγραψε εκτενώς για τα «γεώμηλα» από το 1828 και μετά δεν αναφέρει τίποτα. Επιπλέον… η ίδια ακριβώς ιστορία, με τις ίδιες λεπτομέρειες, λέγεται επίσης ότι συνέβη στη Γερμανία, στη Ρωσία με τη Μεγάλη Αικατερίνη (όπου, μάλιστα, η εκκλησία ήταν αντίθετη στην πατάτα επειδή… δεν την αναφέρει η Βίβλος) και στη Γαλλία, όπου ο Παρμαντιέ πήρε άδεια από τον Λουδοβίκο τον 16ο να φυτέψει πατάτες σε μια άγονη έκταση στο Νεγί (εκεί που είναι σήμερα μια από τις ακριβότερες περιοχές του Παρισιού και όπου ήταν δήμαρχος ο Σαρκοζί) και, για να παρακινήσει τους συμπολίτες του να δοκιμάσουν, λέγεται ότι χρησιμοποίησε το τέχνασμα με τη φρουρά -στην περίπτωση του Παρμαντιέ, που κι άλλα διαφημιστικά τεχνάσματα είχε χρησιμοποιήσει, δεν αποκλείεται να αληθεύει η ιστορία.
Η πραγματικότητα
Στον ελλαδικό χώρο όπως αναφέρει το ellinikahoaxes.gr, η πατάτα ήταν γνωστή στις Ιόνιες νήσους πριν από την επανάσταση του '21. Σε ιταλικά έγγραφα της Ιονίου Πολιτείας του 1811 αναφέρεται το ενδιαφέρον για τη διάδοση αυτής της καλλιέργειας. Το 1817 εξεδόθη στην Κέρκυρα φυλλάδιο με τον τίτλο «Καλλιέργεια των γεωμήλων», γραμμένο από τον Σ. Παραμυθιώτη. Στο νέο ελληνικό κράτος η πατάτα εισήχθη ως καλλιέργεια και τροφή χάρι στο τεράστιο ενδιαφέρον του κυβερνήτη Καποδίστρια για τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας. Πριν ακόμα εγκατασταθεί στην Ελλάδα, σε επιστολή της 11-11-1827 από την Αγκώνα προς τον «κ. Πικτέτ Καζανόβη εις Γενούην» ο Καποδίστριας αναφέρει το ενδιαφέρον του για τη διάδοση της πατάτας στην Ελλάδα. Από τον Πικτέτ, που φαίνεται ότι είχε ειδικές γνώσεις στο θέμα αυτό, ο Καποδίστριας ζήτησε βοήθεια σε τεχνογνωσία και σε υλικό για σπορά.
Αλλά και η Βουλή των Ελλήνων το 1827 συζητά την διάδοση της πατάτας και μάλιστα την ανατύπωση του φυλλαδίου που προαναφέρεται. Στις 24-1-1828, μόλις 16 μέρες από την άφιξή του στην Ελλάδα, ο Καποδίστριας γράφει από την Αίγινα στον αδελφό του Βιάρο στην Κέρκυρα και του ζητάει να στείλει από την Κέρκυρα ή την Ζάκυνθο «μια καλή ποσότητα γεωμήλων» για να σπείρει τα χωράφια που ήδη ετοίμαζε, ενώ ταυτόχρονα περίμενε και άλλο φορτίο που είχε παραγγείλει από το Λίβερπουλ. Την αποστολή πατάτας ζητούσε και από διάφορους φιλέλληνες που με προθυμία έστελναν οικονομική και επισιτιστική βοήθεια προς την Ελλάδα, όπως ο Εϋνάρδος.
Επειδή η παραγγελθείσα ποσότητα από Λίβερπουλ αργούσε να φτάσει, η καλλιέργεια ξεκίνησε στην περιοχή της Αίγινας με πατάτες από την Κέρκυρα και τη Σύρο. Την πρώτη εβδομάδα των εργασιών, μεταξύ 23 και 29 Ιανουαρίου 1828, απασχολήθηκαν στην φύτευση 500-600 εργάτες και την αμέσως επόμενη εβδομάδα απασχολούνταν 1200 έως 1500 εργάτες. Η «Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος», την 15-2-1828 γράφει ότι αυξάνει η φύτευση πατάτας η οποία «ήνοιξεν εις τους πτωχούς βέβαιον και φιλάνθρωπον καταφύγιον της αθλιότητος και της δυστυχίας των». Στις πρώτες εργασίες για την προώθηση της νέας καλλιέργειας βοήθησε ο ιρλανδός Στήβενσον ο οποίος ζούσε στην Ελλάδα και φαίνεται ότι είχε γεωπονικές γνώσεις τις οποίες εθελοντικά έθεσε στη διάθεση του κυβερνήτη. Την 2-6-1828 έφτασε από την Αλεξάνδρεια στην Αίγινα πλοίο με πατάτες οι οποίες μοιράστηκαν στον φτωχό λαό διότι είχε περάσει η εποχή της σποράς.
Τα πρώτα φυτά πατάτας φύτρωσαν αρχές Μαίου στην Αίγινα και στον Πόρο και με χαρά ο Καποδίστριας (που παρακολουθούσε στενά το όλο εγχείρημα) το ανακοίνωσε στον Στήβενσον. Αργότερα μέσα στο 1828 συγκομίζονται οι πρώτες πειραματικές εσοδείες και σε διάφορα άλλα μέρη της Έλλάδας όπως στη Μεσηνία και την Αργολίδα. Μετά την αναχώρηση του Στήβενσον από την Ελλάδα περί τον Ιούλιο του 1828 λόγω ασθενείας, την προώθηση της καλλιέργειας της πατάτας και άλλων φυτών ανέλαβε ο Κρατερός, ο οποίος είχε σπουδάσει στη γεωργική σχολή της Roville, την πρώτη γεωργική σχολή της Γαλλίας. Το 1829 ο Καποδίστριας ιδρύει στην Τίρυνθα το «Γεωργικό Σχολείο» με τη βοήθεια του Εϋνάρδου. Ο πρώτος διευθυντής αυτού, ο γεωπόνος Γρηγόριος Παλαιολόγος, ο οποίος είχε σπουδάσει σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, συνέχισε πιο συστηματικά την διάδοση της καλλιέργειας της πατάτας. Ο ίδιος το 1828 είχε εκδόσει στο Παρίσι βιβλίο περί πατάτας με δαπάνες της εκεί Φιλελληνικής Εταιρείας.
Από τα ανωτέρω φαίνεται ότι είναι καθαρά μύθος το κλείδωμα των πατατών σε αποθήκες με το οποίο υποτίθεται ότι ο Καποδίστριας «έπεισε» τους Έλληνες να δοκιμάσουν την πατάτα. Τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν τη μεγάλη ευκολία με την οποία εισήχθη η καλλιέργεια της πατάτας σε διάφορα μέρη της Ελλάδος, παρά τις αρχικές δυσκολίες λόγω έλλειψης τεχνικών γνώσεων και δυνατοτήτων ή ακαταλληλότητος των εδαφών. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι εκείνη την εποχή μεγάλο μέρος του πληθυσμού κυριολεκτικά λιμοκτονούσε και γι' αυτό δεν μπορεί να είχε αντίρρηση σε αυτήν την νέα εύγευστη και θρεπτική τροφή.
