Ενώ η περίοδος ωοτοκίας βρίσκεται σε εξέλιξη, προβληματισμός επικρατεί σχετικά με τον απολογισμό της αναπαραγωγικής δραστηριότητας της θαλάσσιας χελώνας καρέτα-καρέτα στην Κρήτη. Μόνο κατά το 2014 ξεβράστηκαν νεκρά στις ακτές της Κρήτης 48 άτομα, ενώ από το 2006 έως το 2013 καταγράφτηκαν συνολικά στο νησί μας 230 νεκρές θαλάσσιες χελώνες.
Την ίδια ώρα, φθίνει ο μέσος ετήσιος αριθμός των φωλιών της καρέτα-καρέτα στην Κρήτη. Συγκεκριμένα, στο Ρέθυμνο ο μέσος ετήσιος αριθμός φωλιών στην περίοδο 2000-2013 (217 φωλιές/έτος) εμφανίζεται μειωμένος κατά 44% σε σχέση με τον αντίστοιχο αριθμό της περιόδου 1990-1999 (387 φωλιές/έτος).
Η χρήση ταχύπλοων σκαφών, πολύ συνηθισμένη για λόγους αναψυχής στην Κρήτη, παρουσιάζει σοβαρούς κινδύνους για τις χελώνες που περιμένουν στο θαλάσσιο χώρο κοντά στην παραλία ωοτοκίας την κατάλληλη ώρα για να αφήσουν τα αβγά τους.Στα Χανιά, ο μέσος ετήσιος αριθμός φωλιών στην περίοδο 2003-2013 (56 φωλιές/έτος) εμφανίζεται μειωμένος κατά 49% περίπου σε σχέση με τον αντίστοιχο αριθμό της περιόδου 1992-2002 (110 φωλιές/έτος).
Όλα αυτά προκύπτουν από την ετήσια έκθεση του Συλλόγου για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας "ΑΡΧΕΛΩΝ" για το 2014. Η έκθεση υπογραμμίζει πως η υποβάθμιση των θαλάσσιων βιοτόπων, η εντατική χρήση αλιευτικών εργαλείων και η εκτεταμένη εκμετάλλευση των κατάλληλων παραλιών για ωοτοκία αποτελούν τις κυριότερες απειλές για τη συγκεκριμένη χελώνα.
Η καρέτα-καρέτα, λόγω του μεγάλου της μεγέθους, δεν έχει την ταχύτητα να κυνηγήσει ενεργά τα ψάρια και "επωφελείται" από ψάρια πιασμένα σε παραγάδια και δίχτυα, τακτική που έχει τελικά δυσμενή κατάληξη για το είδος. Για ένα είδος που προστατεύεται τριπλά από εθνική, κοινοτική και διεθνή νομοθεσία. Στο σύνολο των συμβάσεων, πρωτοκόλλων, οδηγιών και νόμων, αναδεικνύεται ως είδος απόλυτης προτεραιότητας για προστασία.
Αν και το νομικό πλαίσιο φαίνεται ότι εξασφαλίζει μια ισχυρή προστασία της συγκεκριμένης χελώνας, οι επιστημονικές μελέτες για κάποιες περιοχές αποκαλύπτουν μεγάλη μείωση των πληθυσμών της. Η Κρήτη πανελλαδικά είναι η τρίτη σημαντικότερη περιοχή αναπαραγωγής της απειλούμενης με εξαφάνιση θαλάσσιας χελώνας (μετά τη Ζάκυνθο και την Κυπαρισσία). Στην Κρήτη, οι καρέτα-καρέτα γεννούν - κατά σειρά προτίμησης - στο Ρέθυμνο, τα Χανιά και στον κόλπο της Μεσαράς.
Από την καταγραφή της αναπαραγωγικής δραστηριότητας προέκυψαν οι παρακάτω αριθμοί φωλιών ανά περιοχή (σε παρένθεση παρουσιάζεται η αντίστοιχη πυκνότητα ωοτοκίας): Στο Ρέθυμνο καταγράφηκαν 143 φωλιές σε 10,8 χλμ. παραλίας (13,2 φωλιές/χλμ.), στα Χανιά 49 φωλιές σε 13,1 χλμ. παραλίας (3,7 φωλιές/χλμ.), και στον κόλπο της Μεσαράς 54 φωλιές σε 8 χλμ. παραλίας (6,8 φωλιές/χλμ.).
Οι χελώνες που έρχονται στην Κρήτη για να γεννήσουν αποτελούν ιδιαίτερους και ανεξάρτητους πληθυσμούς μεταξύ τους και δεν έχουν σχέση με τους πληθυσμούς της Ζακύνθου ή του Κυπαρισσιακού Κόλπου. Αυτό διαπιστώθηκε με το μακροχρόνιο πρόγραμμα μαρκαρίσματος που διενεργεί ο "ΑΡΧΕΛΩΝ".
Η επόμενη ημέρα μετά από συναυλία πάνω σε παραλία ωοτοκίας που διοργανώθηκε από ιδιωτική επιχείρηση στην Αγία Μαρίνα Χανίων.
Εγκαταλείπουν την προσπάθεια να γεννήσουν
Από τη δεκαετία του '90, όταν "ανακαλύφθηκαν" οι παραλίες ωοτοκίας στην Κρήτη, η τουριστική πίεση ήταν ήδη πολύ μεγάλη. Οι συνέπειες είναι ορατές σήμερα, καθώς παρατηρείται έντονη πτώση του αριθμού των φωλιών ειδικά στο Ρέθυμνο και τα Χανιά. Όπως επισημαίνεται μεταξύ άλλων στην επίσημη έκθεση του Συλλόγου "ΑΡΧΕΛΩΝ" για το 2014 στην Κρήτη, «η εκτεταμένη χρήση επίπλων θαλάσσης, λόγω της υπέρμετρης τουριστικής ανάπτυξης που υπάρχει στην Κρήτη εδώ και δεκαετίες, εξακολουθεί να υφίσταται και στις τρεις περιοχές ωοτοκίας. Ειδικότερα, στις παραλίες Ρεθύμνου και Χανίων ένα σημαντικό μέρος του αιγιαλού είναι καλυμμένο με ομπρέλες, έπιπλα θαλάσσης, ξύλινους διαδρόμους, εγκαταστάσεις για αθλήματα (π.χ. beach volley) και εξοπλισμούς θαλάσσιων σπορ που ανήκουν κυρίως σε παραλιακές τουριστικές επιχειρήσεις».
Κατασκευή μπαρ στο πίσω μέρος της παραλίας Σφακάλι, στον πυρήνα ωοτοκίας του κόλπου Ρεθύμνου.Επίσης, παρατηρείται τοποθέτηση διαφόρων εγκαταστάσεων όπως κουβούκλια, τέντες και ντους στην αμμώδη ακτή, καθώς και επεμβάσεις με έργα μόνιμου χαρακτήρα, όπως π.χ. μπαρ ξενοδοχείων. Κάτι τέτοιο καθιστά ένα σημαντικά μεγάλο κομμάτι της παραλίας μη προσβάσιμο στις θαλάσσιες χελώνες, οι οποίες συχνά εγκαταλείπουν την προσπάθεια ωοτοκίας όταν συναντήσουν κάποιο εμπόδιο.
Το φαινόμενο αυτό ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένο για το 2014 τόσο στον κόλπο Χανίων όσο και στον κόλπο Ρεθύμνου, όπου παρατηρήθηκαν πολλές προσπάθειες χελωνών να ωοτοκήσουν χωρίς αποτέλεσμα λόγω του μεγάλου αριθμού εμποδίων ή των εκτεταμένων οχλήσεων από ανθρώπους στις παραλίες.
Συνολικά, στον κόλπο Ρεθύμνου για το 2014 υπολογίστηκε πως το 68% της διαθέσιμης έκτασης για ωοτοκία καλύπτεται από έπιπλα παραλίας, εξοπλισμό θαλάσσιων σπορ και εγκαταστάσεις αθλημάτων. Στον κόλπο Χανίων, για το ίδιο διάστημα, το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 47,5% της διαθέσιμης έκτασης για ωοτοκία, ενώ όσον αφορά στον κόλπο Μεσαράς, για το 2014, το ποσοστό αυτό αγγίζει το 16,22%. Άλλη αιτία είναι ο καθαρισμός των λεγόμενων "επίπλων θαλάσσης" εντός παραλίας και το ίσιωμα της άμμου.
Και στις τρεις περιοχές καταγράφηκαν εκτεταμένα φαινόμενα φωτορύπανσης, τα οποία προέρχονται από την πληθώρα τουριστικών επιχειρήσεων που λειτουργούν εντός των παραλιών ωοτοκίας. Για την αντιμετώπιση της έντονης φωτορύπανσης ο "Αρχελών" προβαίνει σε τοποθέτηση σκίασης των φωλιών με ψάθινα πετάσματα ή τη μέθοδο boxing. Σημειώνεται ότι οι μέθοδοι αυτοί δεν καθίστανται πάντα αποτελεσματικές, λόγω της μεγάλης έκτασης του φαινομένου.
Κίνδυνος-θάνατος τα βαρέα οχήματα και τα ταχύπλοα
Σύμφωνα με την εγκύκλιο του υπουργείου Περιβάλλοντος, η είσοδος βαρέων οχημάτων στις παραλίες ωοτοκίας απαγορεύεται από 1 Μαΐου μέχρι 31 Οκτωβρίου, δηλαδή στην περίοδο ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας, επώασης των αβγών και εκκόλαψης των νεοσσών. Επίσης, σύμφωνα με το νόμο, δεν επιτρέπεται η κίνηση μηχανοκίνητων οχημάτων σε οικολογικά ευαίσθητες εκτάσεις.
Στην Κρήτη, ο αριθμός των ταχυπλόων και των σπορ θαλάσσιας αναψυχής με μηχανοκίνητα σκάφη είναι ιδιαίτερα μεγάλος και ανάλογος με τη μαζική τουριστική ανάπτυξη, κυρίως στο βόρειο άξονα του νησιού. Τα ταχύπλοα σκάφη μπορούν να αποβούν μοιραία για τις θαλάσσιες χελώνες. Στο πρόβλημα αυτό προστίθεται και η τοποθέτηση του εξοπλισμού των θαλάσσιων σπορ πάνω στην παραλία ωοτοκίας, που αποτελεί σημαντικό εμπόδιο και κατάληψη - πολλές φορές σημαντικής - έκτασης για την ωοτοκία των θαλάσσιων χελωνών.
Οι καρέκλες και οι ομπρέλες πλένονται πάνω σε παραλία ωοτοκίας, πράγμα που μπορεί να προκαλέσει σάπισμα των αβγών...Beach parties
Στην Κρήτη έχουμε δει να δίδονται από Δήμους άδειες για τη διεξαγωγή beach parties σε περιοχές ωοτοκίας. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Κομμού το 2011, για την οποία μάλιστα υπήρξε και εισαγγελική παρέμβαση, μετά την ανάδειξη του θέματος από τη "Νέα Κρήτη". Η καταστροφή φωλιάς καρέτα-καρέτα είναι ποινικό αδίκημα, καθώς επισείει κατηγορίες για διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας και υποβάθμισης του περιβάλλοντος.
Αλιευτική δραστηριότητα και ατυχήματα - Νεκρές και τραυματισμένες θαλάσσιες χελώνες
Οι βασικότερες αιτίες για το θάνατο ή τον τραυματισμό των θαλάσσιων χελωνών είναι η εμπλοκή τους στα αλιευτικά εργαλεία (π.χ. κατάποση αγκιστριού, παγίδευση στα δίχτυα), η εσκεμμένη κακοποίηση ή θανάτωση (π.χ. χτυπήματα στο κεφάλι) και ατυχήματα (π.χ. χτυπήματα από προπέλες, κατάποση πλαστικών - κυρίως σακούλες).
Με βάση στοιχεία του Συλλόγου "ΑΡΧΕΛΩΝ", κάθε χρόνο βρίσκονται νεκρές πάνω από 500 χελώνες ανά την Ελλάδα, με τις αλιευτικές δραστηριότητες να διαφαίνονται ως η κύρια αιτία θανάτου και τραυματισμού. Αυτό συμβαίνει λόγω του μεγάλου αριθμού επαγγελματιών και ερασιτεχνών ψαράδων, που δραστηριοποιούνται σε όλη την Ελλάδα. Σε συνδυασμό, μάλιστα, με τα διαρκώς μειούμενα ιχθυοαποθέματα και την απουσία αποτελεσματικού ελέγχου από την Πολιτεία καθιστά τη θέση τους ιδιαίτερα δύσκολη ως προς τη θαλάσσια χελώνα, που συχνά προκαλεί ζημιές στα αλιευτικά εργαλεία.
Από το έτος 2006 έως το 2013, 230 θαλάσσιες χελώνες καταγράφηκαν νεκρές στην Κρήτη. Το 2014 καταγράφηκαν 48 νεκρές χελώνες, από τις οποίες οι 12 στο νομό Χανίων, οι 16 στο νομό Ρεθύμνου, οι 11 στο νομό Ηρακλείου και οι 9 στο νομό Λασιθίου.
Από αυτοψίες ή εξέταση σχετικών φωτογραφιών διαπιστώθηκε ότι 5 νεκρές χελώνες είχαν εμφανή σημάδια εμπλοκής σε αλιευτικά εργαλεία (δίχτυα, αγκίστρια, πετονιές), ενώ 12 νεκρές χελώνες είχαν τραύματα στο κεφάλι ή στα μάτια, τα οποία συμπεραίνεται ότι έγιναν εσκεμμένα μετά από τυχαία σύλληψή τους σε αλιευτικά εργαλεία.
Μεγάλες παρεμβάσεις στις παραλίες ωοτοκίας - Παράκτια δόμηση και όχι μόνο…
Παρά το γεγονός πως οι ακτές κυρίως της βόρειας Κρήτης είναι υπερβολικά δομημένες, χρόνο με το χρόνο παρατηρείται επέκταση της παράκτιας δόμησης ακόμη και στα λιγοστά τμήματα που έχουν μείνει αδόμητα. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω υποβάθμιση του ήδη υποβαθμισμένου παράκτιου οικοσυστήματος και ως εκ τούτου την περαιτέρω συρρίκνωση των βιότοπων αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας.
Οι αμμώδεις παραλίες, δηλαδή ο κατεξοχήν φυσικός και τουριστικός πόρος της βόρειας Κρήτης, όλο και στενεύουν. Κάθε χρόνο οι μετρήσεις πλάτους των παραλιών ωοτοκίας που διενεργεί ο "ΑΡΧΕΛΩΝ" στο πλαίσιο του προγράμματός του δείχνουν όλο και μικρότερα πλάτη. Η άμμος εξαφανίζεται βαθμιαία από τις παραλίες. Αυτό οφείλεται σε πολλές ανεπίτρεπτες παρεμβάσεις που διαταράσσουν ανεπανόρθωτα τις φυσικές διεργασίες που διέπουν τη δυναμική της ακτογραμμής και σε "έργα" μη επαρκώς μελετημένα ούτε από πλευράς σκοπιμότητας ούτε από πλευράς κατασκευής, που δε συνυπολογίζουν τις τοπικές κλιματικές συνθήκες και αλλαγές, ούτε τις τυχόν μακροπρόθεσμες περιβαλλοντικές επιπτώσεις που μπορούν να προκαλέσουν.
? Η καρέτα-καρέτα |
Γεννάει κάθε 2 με 4 χρόνια |
Περίοδος ωοτοκίας: Από Ιούνιο ως Σεπτέμβριο |
Μεταναστεύει, αλλά δεν εγκαταλείπει τη Μεσόγειο |
Μήκος κελύφους: Μέχρι και 120 εκατοστά |
Βάρος: Μέχρι και 150 κιλά (*) |
Διατροφή: Μέδουσες, αχινοί, αρθρόποδα, μαλάκια, και φύκια |
Σε αιχμαλωσία έχει ζήσει μέχρι και 60 χρόνια! |
(*) Υπάρχει, ωστόσο, και μεμονωμένη καταγραφή ατόμου με βάρος πάνω από 450 κιλά. |
Ελένη Σταυρουλάκη, Νικόλας Αγγελίνος
