Το μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα αναφέρεται στη συστηματική παράνομη/παράτυπη είσοδο μεγάλου αριθμού μεταναστών στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1990 - 2011. Η πτώση των σοσιαλιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη το 1989, δημιούργησε το πρώτο κύμα οικονομικής μετανάστευσης με προορισμό την Ελλάδα (με μετανάστες κυρίως από την Αλβανία, Βουλγαρία και Ρουμανία) διαμέσου των βόρειων συνόρων και στην συνέχεια προστέθηκαν μετανάστες από χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Κατά τη δεκαετία 2000 - 2010, η Ελλάδα έγινε πόλος έλξης εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών όχι μόνο από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες αλλά από ολόκληρο τον κόσμο με αποτέλεσμα περίπου το 7% του πληθυσμού της χώρας να αποτελείται από μετανάστες από χώρες εκτός Ε.Ε (Ευρωπαϊκής Ένωσης).
Του Δημήτρη Σαρρή
Η συσσώρευση μεγάλου πλήθους μεταναστών, κυριολεκτικά πρωτόγνωρη για τον γηγενή ελληνικό πληθυσμό, άφευκτα δημιούργησε ένα μείζoν πολιτικό ζήτημα με τελείως διαφορετικές αναλυτικές προσεγγίσεις και προτάσεις επίλυσης από τα ελληνικά πολιτικά κόμματα. Επίσης, η Ελλάδα έχει χαρακτηριστεί ως κύρια είσοδος μετανάστευσης στην Ευρώπη για την περίοδο το διάστημα 2005 - 2010 (συγκεκριμένα χαρακτηρίστηκε ως «η πύλη της Ευρώπης για την παράνομη μετανάστευση» . Σε άλλες χώρες, όπως η Ισπανία και η Ιταλία, επιχειρείται περιορισμός της μετανάστευσης μέσω συμφωνιών με τις γειτονικές χώρες που δεν ανήκουν στην Ε.Ε αλλά στην Ελλάδα η παράνομη μετανάστευση παραμένει μείζον ζήτημα. Η ελληνική κρίση χρέους 2010-2012 δεν έχει μειώσει τον αριθμό των μεταναστών που έρχονται στην Ελλάδα, η οποία αποτελεί το κύριο δρόμο εισόδου στην Ευρώπη.
Η κρίση στην Ελλάδα,όμως, προκάλεσε, με το να φέρει αναπτυξιακή στασιμότητα, κύμα φυγής πολλών χιλιάδων Ελλήνων, ιδιαίτερα επιστημόνων, προς την Ευρώπη και Αμερική και αλλού.
Το 2010, σύμφωνα με την FRONTEX, 9 στους 10 μετανάστες που εισήλθαν παράνομα στην Ευρώπη, εισήλθαν μέσω της Ελλάδας. Πολλοί μετανάστες που εισέρχονται στην Ελλάδα, ξαναφεύγουν μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, οι πολιτικές εξελίξεις στην Λιβύη και την Τυνησία το 2011 (Αραβική Άνοιξη), επανέφεραν την μετανάστευση προς την Ευρώπη μέσω της Ιταλίας (κυρίως μέσω της νήσου Λαμπεντούζα), καθιστώντας αυτή τη χώρα μια από τις κύριες πύλες εισόδου μεταναστών στην Ευρώπη. Το 2011 αυξήθηκε περαιτέρω η μετανάστευση. Σύμφωνα με τη FRONTEX, τους πρώτους 9 μήνες του 2011 πέρασαν τα ελληνικά σύνορα 112.844 μετανάστες έναντι 76.697 την αντίστοιχη περίοδο του 2010.
Το φαινόμενο της μετανάστευσης έχει οδηγήσει την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή ένωση στην θέσπιση νόμων. Από το 1991 έχει τεθεί σε εφαρμογή η Συμφωνία Σένγκεν και η Ευρωπαϊκή Ένωση απέκτησε ενιαία σύνορα. Το 2004 δημιουργήθηκε η FRONTEX (Ευρωπαϊκή δύναμη φύλαξη των συνόρων) με σκοπό τον περιορισμό της μετανάστευσης.
Στο παρελθόν, η Ελλάδα, λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης, δεν προσέλκυε οικονομικούς μετανάστες αλλά αντίθετα ωθούσε Έλληνες στη μετανάστευση. Η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής μεταναστών έγινε την δεκαετία του 1990 και τότε ξεκίνησε η διαμόρφωση της μεταναστευτικής πολιτικής. Η μετανάστευση αυξήθηκε το διάστημα 2000-2011 και το 2010 εκτιμήθηκε ότι εισήλθαν στην Ελλάδα γύρω στους 128.000 μετανάστες.
Το διάστημα 2000-2011 η μετανάστευση γινόταν κυρίως μέσω της Τουρκίας, διαμέσου του Έβρου ποταμού (ή και χερσαίως στο μοναδικό κομμάτι των ελληνοτουρκικών συνόρων μεταξύ Νέας Βύσσας και Καστανιών όπου ο Έβρος διασχίζει την Αδριανούπολη και τα σύνορα δεν οριοθετούνται από αυτόν) ή των νησιών του Αιγαίου. Συνήθης σκοπός ήταν η μετάβαση σε κάποια άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνήθως μέσω του λιμανιού της Πάτρας ή της Ηγουμενίτσας. Για να αντιμετωπιστεί το ζήτημα αυτό ελήφθησαν νομοθετικές πρωτοβουλίες:
Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης «Περί του καθεστώτος των Προσφύγων» πρόσφυγας είναι «κάθε πρόσωπο, το οποίο, επειδή έχει δικαιολογημένο φόβο διωγμού λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικής προέλευσης, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα, βρίσκεται έξω από τη χώρα της υπηκοότητάς του και δεν μπορεί, ή εξαιτίας αυτού του φόβου, δεν θέλει να προσφύγει στην προστασία της χώρας αυτής».
Οι πρόσφυγες είναι μετανάστες που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την χώρα προκειμένου να διαφύγουν τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν στη χώρα που ζουν. Αναγκάζονται να καταφύγουν σε μια ξένη χώρα, συνήθως παράτυπα και χωρίς ταξιδιωτικά έγραφα, με σκοπό να ζητήσουν άσυλο. Ο προσδιορισμός του μετανάστη ως πρόσφυγα γίνεται από το Υπουργείο Εσωτερικών της Ελλάδος μέσω της Επιτροπής Ασύλου.
Ο κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ (ή Κανονισμός 343/2003 ) είναι νομικό κείμενο που θεσπίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και καθορίζει τη χώρα η οποία θα είναι υπεύθυνη για να δώσει άσυλο στον αιτούντα πρόσφυγα. Σύμφωνα με τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ, ο μετανάστης δικαιούται να ζητήσει άσυλο στην ευρωπαϊκή χώρα στην οποία θα εισέλθει την πρώτη φορά. Μετανάστες οι οποίοι εισέρχονται στην Ελλάδα και κατόπιν μεταβαίνουν σε άλλη χώρα για να αιτηθούν άσυλο θα πρέπει, σύμφωνα με τον κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ, να επιστρέφονται πίσω στην Ελλάδα, γεγονός που περιέπλεξε περισσότερο το όλο, πρόβλημα.
Πληθώρα ειδικών παραγόντων έχουν διαμορφώσει το ζήτημα των μεταναστευτικών ρευμάτων εισροής στην Ελλάδα. Η γεωγραφική θέση της χώρας, με χερσαία και θαλάσσια σύνορα που φυλάγονται δύσκολα, δημιουργεί προϋποθέσεις ευκολότερης πρόσβασης πληθυσμών από γειτονικές χώρες ενώ παράλληλα, ως σταυροδρόμι ανάμεσα σε δύο ηπείρους, αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό αρκετών μεταναστών. Η ύπαρξη σχετικά εκτεταμένου αγροτικού τομέα, μεγάλου αριθμού μικρομεσαίων επιχειρήσεων αλλά και παραοικονομίας, συντελούν επίσης στην ευκολότερη απορρόφηση μεταναστευτικής εργασίας, συχνά εποχικής ή περιοδικής, κυρίως στους τομείς των κατασκευών, του αγροτικού τομέα, της παροχής υπηρεσιών και της βιοτεχνίας. Επιπλέον, η διαμόρφωση ενός εν γένει χαλαρού θεσμικού πλαισίου εκτιμάται πως ευνόησαν ή ενθάρρυναν την είσοδο μεταναστών.
Η Ελλάδα θεωρείται ως η κύρια είσοδος μετανάστευσης στην Ευρώπη καθώς οι δίοδοι μέσω άλλων χωρών όπως της Ιταλίας και της Ισπανίας έχουν ουσιαστικά φραγεί μεταφέροντας την αντιμετώπιση του προβλήματος σε τρίτες χώρες όπως το Μαρόκο, τη Λιβύη και την Τυνησία. Η Ιταλία, βάση συμφωνίας του 2009 με τη Λιβύη, απελαύνει όσους μετανάστες προσπαθούν να εισέλθουν στην Ιταλία, όταν εντοπιστούν στα διεθνή ύδατα.Με αφορμή τις πολιτικές εξελίξεις (εξεγέρσεις) στην Τυνησία, την Αίγυπτο και την Αλγερία τον Ιανουάριο 2011, το Yπουργείο Θαλασσίων Υποθέσεων αποφάσισε τη λήψη εντατικότερων μέτρων και συνοριακών ελέγχων από τις αστυνομικές και λιμενικές αρχές της Ελλάδος, για ενδεχόμενο κύμα μεταναστών.
Το πρόβλημα της παράνομης διάσχισης των συνόρων στον Έβρο έγινε εντονότερο το 2010 και παρουσιάστηκε στα διεθνή μέσα μαζική ενημέρωσης. Υπολογίζεται ότι το 2010 (μέχρι τον Οκτώβριο 2010) καθημερινώς 300 - 350 μετανάστες εισέρχονταν στην Ελλάδα παράνομα από τα σύνορα του Έβρου. Το πέρασμα του ποταμού είναι επικίνδυνο και έχουν καταγραφεί περιπτώσεις πνιγμών ή θάνατοι από το ψύχος.
Όταν οι μετανάστες εισέρχονται στην Ελλάδα συλλαμβάνονται και οδηγούνται στα κέντρα κράτησης μεταναστών. Σύμφωνα με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα οι συνθήκες διαβίωσης στα κέντρα κράτησης μεταναστών είναι τραγικές και απάνθρωπες και επικρατεί συνωστισμός.Τον Σεπτέμβριο 2010, κλιμάκιο της Ύπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες χαρακτήρισε τραγική την κατάσταση στα κέντρα κράτησης και το φαινόμενο των μεταναστευτικών ροών που αντιμετωπίζει η Ελλάδα ως «ανθρωπιστική κρίση».
Η χώρα μας,για να μειωθή η εισροή μεταναστών μέσω Έβρου, το φθινόπωρο του 2010 η Ελλάδα ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Ένωση τη συνδρομή της δύναμης FRONTEX (Μεθοριακή Δύναμη Ταχείας Επέμβασης) η οποία επιχειρεί στο Αιγαίο από το 2009. Μέχρι την 4η Νοεμβρίου 2010 κατέφθασαν 175 μέλη της FRONTEX μαζί με 15 λεωφορεία, 19 περιπολικά και ένα ελικόπτερο. Η δύναμη αυτή είχε συσταθεί το 2007 και το 2010 ήταν η πρώτη φορά που εκτελούσε επιχειρήσεις στον Έβρο.
Τον Ιανουάριο 2010 δήλωσε η Ελλάδα την πρόθεσή της, που έγινε πράξη, να χτιστεί τείχος-φράκτης μήκους 12,5 χιλιομέτρων μεταξύ Νέας Βύσσας και Καστανιών (στο μοναδικό κομμάτι όπου τα ελληνοτουρκικά σύνορα είναι χερσαία χωρίς να μεσολαβεί ποτάμι, ο ποταμός Έβρος εκεί διασχίζει την Αδριανούπολη) ώστε να αποτραπεί η είσοδος αλλοδαπών στην Ελλάδα από τα ελληνοτουρκικά σύνορα.
- Καμιά όμως μέθοδος καταστολής δεν είναι ικανή να θέσει τέρμα η έστω να μειώσει, δραστικά, αυτό το επικίνδυνο, για την παγκόσμια ειρήνη και την κοινωνική γαλήνη φαινόμενο.
Το πρόβλημα της ραγδαίας αύξησης των μεταναστευτικών ροών αποτελεί, ίσως, ένα από τα πιο σοβαρά και δυσεπίλυτα θέματα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Γιατί κύριο και γενεσιουργό αίτιο αυτού του εκρηκτικού φαινομένου αποτελεί το γεγονός της,με γεωμετρική πρόοδο, μεγέθυνσης των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων,ανάμεσα στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης και των χωρών του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, του τρίτου κόσμου,της Αφρικής και της Ασίας κλπ.
Αφού συγκεντρώθηκε ο παγκόσμιος πλούτος, μέσα από το αεριτζίδικο χρηματιστηρικό και το τοκογλυφικό πιστωτικό σύστημα σε χέρια λίγων, αφού λεηλατήθηκαν οι φυσικοί πόροι, των χωρών αυτών και ταλαιπωρήθηκαν από ολοκληρωτικές και ανίκανες πολιτικές ηγεσίες οι λαοί τους η δε οικονομία τους καταδικάστηκε στην υποανάπτυξη και οι κοινωνίες τους ήταν αποδεκατισμένες και φοβισμένες, από πολέμους και επαναστάσεις, που ισχυρές ξένες δυνάμεις επέβαλλαν για τα συμφέροντα τους, δεν άντεχαν πια την το φόβο την φτώχια και την μιζέρια τους και αρνήθηκαν να συνεχίσουν να παραμένουν παθητικοί θεατές του δράματος τους, ψάχνοντας για μια καλύτερη ζωή στη μετανάστευση…
Ετσι έχουμε την φυσική συνέπεια, "ιθαγενείς η υποτελείς" παλαιών αποικιών, "μπανανιών" η "χρέους", η "ζωνών επιρροής" να στρέφονται πλέον, καραβάνια ολόκληρα, προς τις μητροπόλεις του καπιταλισμού, οι οποίες πλέον ασφυκτιούν από Ανατολικοευρωπαίους, Αφρικανούς, Άραβες και Ασιάτες κ.λπ., με παράλληλη ενίσχυση των ναζιστικών και ξενοφοβικών κινημάτων και βρίσκονται σε απόγνωση…
Η εκδίκηση της "γυφτιάς"…
Μόνο μια γενναία πολιτική κατοχύρωσης της παγκόσμιας ειρήνης, με παράλληλο οικονομικό αναδιανεμητικό χαρακτήρα, σε παγκόσμιο επίπεδο, με την μεταφορά πόρων από τον πλούσιο βορρά στον υποανάπτυκτο νότο, με επενδύσεις και ελάφρυνση των χρεών του, μπορεί, μεσομακροπρόθεσμα, να μειώσει τις μεταναστευτικές ροές προς τις μητροπόλεις του καπιταλισμού αφού θα δώσει κίνητρα παραμονής η επιστροφής των μεταναστών, στις πατρίδες τους, αρκεί να τους εξασφαλιστεί ένα ανεκτό επίπεδο ζωής.
